Η ιστορία του Κύκλωπα Πολύφημου είναι γνωστή σε όλους. Κατοικούσε σε ένα σπήλαιο στο νησί Θρινακία και ζούσε από τα πρόβατά του. Αιχμαλώτισε στη σπηλιά του τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του και άρχισε να τους τρώει τον ένα μετά τον άλλο, μέχρι που ο Οδυσσέας τον τύφλωσε κι ύστερα αυτός και οι εναπομείναντες σύντροφοί του δραπέτευσαν κρεμασμένοι από τις κοιλιές των προβάτων του Πολύφημου.
Αργότερα ο Ποσειδώνας, ο πατέρας του Πολύφημου, εκδικήθηκε τον Οδυσσέα και τους άντρες του, στέλνοντάς τους αμέτρητες τρικυμίες στις διάφορες περιπλανήσεις τους.
Ο Οδυσσέας και οι άνδρες του τυφλώνουν τον Πολύφημο
(λεπτομέρεια από αμφορέα του 650 π.Χ. – Μουσείο Ελευσίνας)
από τη Βικιπαίδεια
Η Βικιπαίδεια γράφει πως οι Κύκλωπες ήταν τερατόμορφοι άνθρωποι με ένα μάτι στη μέση του μετώπου, άγριοι, χωρίς κάποια στοιχεία πολιτισμού και κοινωνικής οργάνωσης που εξόντωναν και έτρωγαν όσους πλησίαζαν στην περιοχή τους. Ωστόσο είχαν μια ασχολία, ήταν κτηνοτρόφοι, έφτιαχναν τυρί. Γιατί τότε ο Όμηρος τους ονομάζει τέρατα και όχι απολίτιστους ή βάρβαρους; Μήπως επειδή έτρωγαν ανθρώπους; Μα και οι Λαιστρυγόνες ήταν ανθρωποφάγοι, όμως ο Όμηρος δεν τους ονομάζει τέρατα. Μήπως επειδή είχαν μόνο ένα μάτι, αυτό ακούγεται πιο πιθανό, ωστόσο ο Καστοριάδης θεωρεί πως ο Όμηρος ονομάζει τέρας τον Πολύφημο («πέλωρ» είναι η λέξη που χρησιμοποιεί ο Όμηρος, «πέλωρ αθεμίστια ειδώς») επειδή οι Κύκλωπες δε διέθεταν «βουληφόρους αγοράς», δηλαδή συνελεύσεις ούτε «θέμιστας», δηλαδή θεσμούς. Ήταν λοιπόν «αθέμιστοι» οι Κύκλωπες, χωρίς συνελεύσεις, θεσμούς και νομοθεσία, άρα τέρατα, αυτό μάθαιναν από μικρή ηλικία τα παιδιά των Ελλήνων ακούγοντας τους ραψωδούς να απαγγέλλουν την Οδύσσεια. Οι Λαιστρυγόνες για παράδειγμα, που αναφέρθηκαν παραπάνω, διέθεταν συνελεύσεις και είχαν βασιλιά, οι Κιμμέριοι διέθεταν πόλη, συγκροτούσαν δήμο, άρα δε θα μπορούσε κανείς να τους ονομάσει τέρατα, αυτή είναι η ενδιαφέρουσα άποψη του Καστοριάδη, όπως αναπτύσσεται με εξαιρετική σαφήνεια στο βιβλίο «Η Ελληνική Ιδιαιτερότητα – τόμος Α΄: Από τον Όμηρο στον Ηράκλειο», εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ.
λογομνήμων... 
13/02/2012 στο 4:14 μμ |
To ζήτημα βρίσκεται εάν ο Κ Καστοριάδης μιλά για τα πρόβατα τού Κύκλωπα και τι λέγει
13/02/2012 στο 8:46 μμ |
Τον «έπιασα» το συλλογισμό σου. Καλύτερα τέρατα παρά πρόβατα. Αγαπητέ, Γιώργο, έδωσες μια μοναδική διάσταση επικαιρότητας στην ανάρτηση.
13/02/2012 στο 5:54 μμ |
Ωραίο θέμα Θωμά, με έβαλες να ψάξω ή μάλλον να επαναφέρω στη μνήμη μου ορισμένες πληροφορίες.. Ο αρχαιολόγος Δημήτρης Γαρουφαλής στο βιβλίο του » Οδύσσεια, Ένα ταξίδι στη Μεσόγειο του μύθου» Εκδ.Μίλητος υποστηρίζει ότι οι Κύκλωπες του Ομήρου είναι ένα από τα τρία γένη των Κυκλώπων. Τα άλλα δύο είναι οι γασ(τε)ρόχειρες που ήταν οικοδόμοι από τη Λυκία της Ν.Δ Μ.Ασίας και έκτισαν τα «κυκλώπεια τείχη» των Μυκηνών και οι » κεραυνοποιοί» τεχνίτες της φωτιάς. Επίσης σύμφωνα με το Λεξικό των Liddell& Scott η λέξη Κύκλωψ (Κύκλος+ωψ) δεν σημαίνει αυτόν που έχει ένα μάτι αλλά ένα στρογγυλό μάτι.
Θεωρεί δε ότι οι Κύκλωπες στην Οδύσσεια δεν είναι τέρατα , αλλά άνθρωποι και ότι ο κανιβαλισμός είναι που τους προβάλλει ως τερατόμορφα όντα μέσα στο πλαίσιο μιας γενικότερης απολίτιστης συμπεριφοράς. Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι αντιπροσωπεύουν το πρωτόγονο στάδιο της ανθρώπινης ιστορίας( Εποχή του Λίθου), που για την ελληνική μυθολογία είναι μια εποχή πριν από την άφιξη του Προμηθέα και της φωτιάς.
Θέτει μάλιστα το ερώτημα αν οι Κύκλωπες υπήρξαν στ΄αλήθεια. Αν και θεωρεί αστείο το ερώτημα εντούτοις παραθέτει πορίσματα επιστημονικών ερευνών από παθολογοανατόμους . Αυτοί υποστηρίζουν ότι οι Κύκλωπες υπήρξαν , είχαν μικρό ενιαίο εγκέφαλο και μεγάλο κρανίο, που τους επέτρεπε βασικές ζωτικές λειτουργίες όχι όμως σκέψεις και σύνθετες δραστηριότητες. Έτσι εξηγούν γιατί δεν ήξεραν να καλλιεργούν τη γη και ήταν ανίκανοι να συγκροτηθούν σε πολιτισμένη κοινωνία.
Υπάρχει και άλλη θεωρία που συσχετίζει τους Κύκλωπες με τα κατάλοιπα νάνων ελεφάντων που βρέθηκαν στα παραλιακά σπήλαια Ιταλίας και Ελλάδας.
Αναφέρονται και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία όπως και οι συμβολικές διαστάσεις του μύθου της τύφλωσης.
13/02/2012 στο 8:43 μμ |
Πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Η αλήθεια είναι πως προσπάθησα να εμπλουτίσω την ανάρτηση με περισσότερα για τους Κύκλωπες αλλά δε βρήκα κάτι αξιόλογο όπως αυτά που αναφέρεις.
13/02/2012 στο 11:23 μμ |
Θωμά, εγώ πάλι βρίσκω στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια όλο συμβολισμούς. Σεβόμενος το χώρο σου και χωρίς να θέλω να μακρηγορήσω, στο συγκεκριμένο κομμάτι βλέπω κι εγώ αυτό που λέει ο Καστοριάδης. Μια σύγκριση (αλλά και σύγκρουση) πολιτισμών. Από τη μια ο Οδυσσέας που προέρχεται από ένα χώρο που ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό, με θεσμούς, οργάνωση και πολυποίκιλες δραστηριότητες κι από την άλλη ο Κύκλωπας που αγνοεί όλα τα παραπάνω. Εξ΄ ου και το ένα του μάτι. Στερείται της «τρίτης διάστασης» στην όραση λόγω έλλειψης δεύτερου οφθαλμού, κι όσο κι αν αυτό είναι αληθές στην πραγματικότητα, εγώ το χρησιμοποιώ μεταφορικά για να δηλώσω την επιφανειακή και χωρίς κανένα βάθος αντίληψης των πραγμάτων. Αυτό που λέει αλλιώς ο λαός «ξύλο απελέκητο». Και παρά τη σωματική του διάπλαση και τη δύναμή του, τελικά ηττάται από το μυαλό αλλά και την οργάνωση, το σχέδιο δηλαδή που παράγει η εκλεπτυσμένη σκέψη.
Επιπροσθέτως, βλέπω και κάτι άλλο. Κι αυτό συμβολικό. Για να γλιτώσει ο Οδυσσέας χρησιμοποιεί τα πρόβατα ως «όχημα» και μάλιστα αναγκάζεται να θέσει εαυτόν κάτω από αυτά. Να γίνει δηλαδή ταπεινότερος των ά-λογων (αλλά αγαθών) ζώων. Να ταπεινωθεί. Σαν να μας λέει δηλαδή ο Όμηρος ότι η σωτηρία πρέπει να περάσει από την ταπείνωση. Ότι είπε ο Χριστός. Και ότι έκανε πλένοντας τα πόδια των μαθητών του. Στο κατά Λουκά λέει «ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.». Ο Όμηρος λέει ακριβώς το ίδιο πράγμα και μάλιστα πολύ πιο παραστατικά.
Βεβαίως, όλα τα παραπάνω είναι δικές μου ερμηνείες και επιδέχονται πολύ μεγάλης συζήτησης. Σε ευχαριστώ για τη φιλοξενία και την «κατάχρηση» του χώρου σου.
Καλό σου βράδυ Θωμά.
14/02/2012 στο 2:12 πμ |
Συναρπαστική η οπτική σου, αγαπητέ Κώστα, δεν μπορώ παρά να τη θαυμάσω. Ειδικά για την ταπεινότητα, θυμήθηκα πως ο Οδυσσέας όταν επιστρέφει στο νησί του μεταμφιέζεται σε ζητιάνο, ό,τι πιο ταπεινό δηλαδή μπορεί να υπάρξει στην ανθρώπινη φύση. Αλλά και η άποψή σου για τη μονοδιάστατη και περιορισμένη αντίληψη του Πολύφημου, πραγματικά με εξέπληξε.
Χαίρομαι γιατί τελικά ο Όμηρος αποδεικνύεται τόσο ενδιαφέρων συγγραφέας. Και εννοείται πως δεν τελείωσαν οι αναρτήσεις για τον Όμηρο.
15/02/2012 στο 2:07 μμ
Θωμά, η αμφίεση του Οδυσσέα ως ζητιάνου, πέρα από την ταπεινότητα, θέλει ίσως να υποδείξει το εξής: Ο Οδυσσέας ήταν ούτως ή άλλως ο “αρχηγός” και θα μπορούσε απλώς να ανακοινώσει την άφιξή του παίρνοντας απλώς την εξουσία του πίσω. Κι όμως, ούτε μια στιγμή δε θεώρησε ότι έχει κάτι δεδομένο ή κεκτημένο. Έπρεπε να πολεμήσει για να αποδείξει τόσο στον εαυτό του όσο και στους υπόλοιπους ότι η αξία του είναι αυτή που τον έχει τοποθετήσει στη θέση που βρίσκεται και όχι κάποιος άλλος παράγοντας. Σαν να μας λέει δηλαδή ο Όμηρος ότι κάθε μέρα που αρχίζει δεν είναι συνέχεια της επόμενης έτσι απλά, αλλά πρέπει με διαρκή αγώνα και χωρίς εφησυχασμό να την κατακτάμε. Γι’ αυτό άλλωστε, αν κάποιος δεν μπορεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, για οποιοδήποτε λόγο –γήρας, πνευματική ανεπάρκεια, κούραση ενδεχομένως κλπ.- πρέπει να αποσύρεται και να μη διεκδικεί αυτό που κάποιος άλλος είναι ικανότερος να διεκπεραιώσει. Θα μπορούσα να επεκταθώ και τονίσω ότι εδώ έρχεται και ταιριάζει γάντι το “γνώθι σαυτόν”, αλλά φοβάμαι ότι θα μακρηγορήσω και θα βρεθώ ίσως εκτός θέματος.
Πάντως, αυτό που διδαχτήκαμε στο σχολείο κι αυτό που είναι κοινά αποδεκτό με τη συγκεκριμένη μεταμφίεση του Οδυσσέα είναι το γεγονός ότι είναι πονηρός και προσπαθεί να ξεγελάσει τους μνηστήρες. Εγώ θα έλεγα ότι είναι πονηρός και δε θέλει να ξεγελάσει τους μνηστήρες αλλά απλώς επιδιώκει να στείλει ένα σαφέστατο πολιτικό μήνυμα στους υπηκόους του ότι διαθέτει και το μυαλό και τη δύναμη για να ασκεί διοίκηση, με απώτερο σκοπό βέβαια να εξαλείψει όποια αντιπολίτευση υπήρχε. Είναι μια καθαρή, κρυστάλλινη θα έλεγα, πολιτική κίνηση εκ μέρους του. (Μακάρι οι 300 της Βουλής να διάβαζαν λιγάκι Όμηρο…)
Ξαναλέω Θωμά μου ότι τα παραπάνω έτσι τα βλέπω εγώ, δε σημαίνει ότι έτσι είναι!
15/02/2012 στο 10:45 μμ |
Ποιος είπε λοιπόν ότι ο Όμηρος δεν είναι διαχρονικός και επίκαιρος; Εξαιρετικό και το δεύτερο σου σχόλιο, Κώστα, σε ευχαριστώ πολύ.