Αντίγονος II

301 π.Χ.

22 χρόνια από τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου και οι διάδοχοι συνεχίζουν απτόητοι τους πολέμους. Η τελευταία συμμαχία -μέχρι να διαλυθεί κι αυτή- είναι μεταξύ Λυσίμαχου και Σέλευκου. Μια συμμαχία που βασίζεται όχι τόσο στην εμπιστοσύνη, όσο στο αμοιβαίο μίσος τους προς τον Αντίγονο.

Η μάχη δόθηκε στην πεδιάδα της Ιψού στη Φρυγία. Ο Αντίγονος (συνεπικουρούμενος από τον γιο του, Δημήτριο) διέθετε 70.000 πεζούς, 10.000 ιππείς και 75 πολεμικούς ελέφαντες. Οι δύο αντίπαλοί του είχαν λιγότερες δυνάμεις αλλά περισσότερους ελέφαντες που, όπως θα δούμε, έκριναν και την έκβαση της μάχης. Ο Δημήτριος επιτέθηκε πρώτος, με τη γνωστή του ορμή και γενναιότητα -που έφτανε συχνά στα όρια της επιπολαιότητας- και απομακρύνθηκε πολύ από το πεδίο της μάχης κυνηγώντας τους ιππείς του Αντίοχου (γιου του Σέλευκου). Την ίδια ώρα ο πολύπειρος από μάχες Σέλευκος απέκλεισε με τους δικούς του ελέφαντες τη δυνατότητα επιστροφής του Δημήτριου και διέταξε επίθεση εναντίον του Αντίγονου.

Οι φάλαγγες του Αντίγονου διασπάστηκαν κι άρχισαν την υποχώρηση. Μόνο ο Αντίγονος δεν υποχωρούσε και συνέχιζε να μάχεται πάνω στο άλογό του παρά τα 80 του χρόνια. «Όπου νάναι έρχεται ο Δημήτριος» ήταν τα τελευταία του λόγια πριν τα εχθρικά βέλη τον ρίξουν κάτω νεκρό.

Νόμισμα που απεικονίζει τον Αντίγονο.
Ο τρομερός Αντίγονος! Μονόφθαλμος σαν τον Νέλσονα, στρατηγός ακατανίκητος, πολεμώντας ο ίδιος πάντα μπρος, ως τα 80 του, σκληρός όσο και γραφικός και χυμώδης και πάντα εγκάρδιος, μα και σαρκαστής, κι αυτοειρωνευόμενος, πρότυπο πατέρα στενότατα δεμένου με τον προικισμένο γιο του.
Ρ. ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ
από την εισαγωγή του στην ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Από τα προτερήματα του Αντίγονου ξεχωρίζουν οι εξαιρετικές στρατηγικές του ικανότητες και τα σημαντικά οργανωτικά και διοικητικά του προσόντα, ενώ ευφυέστατη ήταν η πολιτική του υπέρ των δημοκρατικών παρατάξεων στις ελληνικές πόλεις. Φαίνεται πως ήταν ο καταλληλότερος από τους διαδόχους για να αναλάβει τη διοίκηση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου. Όμως με τα χρόνια είχε αρχίσει να χάνει μέρος της ενεργητικότητάς του ενώ η τάση του να υποτιμά τους αντιπάλους του, τελικά του βγήκε σε κακό. Όταν το 302 π.Χ. έμαθε ότι οι υπόλοιποι διάδοχοι συνασπίστηκαν εναντίον του, τους παρομοίασε με τα πουλιά που πέφτουν πάνω στους σπόρους και με τον παραμικρό θόρυβο τρομάζουν και σκορπούν.

Με τον θάνατο του Αντίγονου θάφτηκε οριστικά η ιδέα της ενότητας του κράτους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όλα έδειχναν πως πλέον οι 4 εναπομείναντες σύμμαχοι (Πτολεμαίος, Κάσσανδρος, Λυσίμαχος και Σέλευκος) θα ρύθμιζαν αρμονικά τις μεταξύ τους σχέσεις ώστε να αποφευχθούν νέες συγκρούσεις όμως κάτι τέτοιο δεν επιτεύχθηκε. Ο διακανονισμός των εδαφών που αποφασίστηκε άφησε άλυτα προβλήματα και έτσι οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν.

Εντωμεταξύ καθώς τα χρόνια περνούσαν πέθανε πρώτα ο Κάσσανδρος, το 297 π.Χ. και το 283 π.Χ. ο Πτολεμαίος. Σέλευκος και Λυσίμαχος έλυσαν τις διαφορές τους οριστικά το 281 π.Χ. στη μάχη που έγινε στο Κούρου Πεδίον κοντά στη Μαγνησία της Μ. Ασίας. Ο στρατός του Λυσίμαχου παραδόθηκε ενώ ο ίδιος ο Λυσίμαχος βρήκε τον θάνατο στη μάχη.

Ο Σέλευκος, ο τελευταίος επιζών της «παρέας»των διαδόχων, έγινε κύριος πλέον όλης της Ασίας και άρχισε να καταστρώνει κοσμοκρατορικά σχέδια.
5 μήνες μετά τη λαμπρή του νίκη κατά του Λυσίμαχου και λίγο πριν προλάβει να αντικρίσει επιτέλους, ύστερα από 50 χρόνια, τη Μακεδονία, δολοφονήθηκε από ένα δικό του άνθρωπο, τον Πτολεμαίο Κεραυνό.

Τα κράτη των διαδόχων μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.)
Βασίλειο Σελεύκου (κίτρινο), βασίλειο Πτολεμαίου (μπλε), βασίλειο Κάσσανδρου (πράσινο), βασίλειο Λυσίμαχου (καφέ).

Ξαφνιάζει το μέγεθος του βασιλείου των Σελευκιδών, ωστόσο αυτά που γράφει ο Γ. Ντιράν μάλλον πρέπει να μας προσγειώσουν:
Ο εξελληνισμός της Δυτικής Ασίας ήταν επιφανειακός. Η Ανατολή δεν είχε κατακτηθεί. Δεν είχε παραδώσει την ψυχή της. Οι μάζες του πληθυσμού εξακολουθούσαν να μιλούν τις μητρικές τους γλώσσες και να λατρεύουν τους πατροπαράδοτους θεούς τους. Με εξαίρεση τις μεσογειακές ακτές, ελληνικές πόλεις όπως η Σελεύκεια (στον Τίγρη) ήταν «ελληνικές νήσοι» μέσα σε μια ανατολίτικη θάλασσα. Υπήρχαν Έλληνες και ελληνικός πολιτισμός στην κορυφή και ένα μείγμα ασιατικών λαών και πολιτισμών στον πυθμένα. 
Στη Βαβυλώνα ο υπομονετικός σημίτης έμπορος και ο τραπεζίτης του ναού κυριάρχησε και πάλι έναντι του «άστατου» Έλληνα. Ο Έλληνας δέχτηκε με προθυμία τους θεούς της Ανατολής ως όμοιους με τους δικούς του. Επειδή όμως ο Έλληνας δεν πίστευε πραγματικά ενώ ο Ασιάτης πίστευε, ο θεός της Ανατολής επέζησε ενώ ο Έλληνας θεός πέθανε.
Το μάλλον απρόβλεπτο και βαθύτατο αποτέλεσμα των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου ήταν ο εξανατολισμός της ευρωπαϊκής ψυχής. 
ΓΟΥΙΛ ΝΤΙΡΑΝ «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ»

Εδώ τελειώνει το αφιέρωμα στους διαδόχους του Μ. Αλεξάνδρου. Το blog θα δραστηριοποιηθεί και πάλι κάπου μέσα στο φθινόπωρο. Μέχρι τότε καλό καλοκαίρι.

ΠΗΓΕΣ (συνολικά)

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: ΒΙΟΙ ΕΥΜΕΝΗ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

J.G.DROYSEN: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
σε μετάφραση και σχόλια: Ρ., Η. και Σ. Αποστολίδη

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝΤ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΗΜΑ, Μετάφραση: Φ. Κ. Βώρος

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝΤ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝT: ΦΙΛΙΠΠΟΣ
Εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΓΟΥΙΛ ΝΤΙΡΑΝ «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ»

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

PAUL FAURE «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΗΜΑ

ΙΝΤΡΟ ΜΟΝΤΑΝΕΛΙ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»

και πολλές ιστοσελίδες που έχουν αναφερθεί σε προηγούμενες αναρτήσεις.

Αντίγονος Ι

Ήταν άνοιξη του 315 π.Χ. όταν ο Αντίγονος άρχισε να πολιορκεί την Τύρο.

Ο Αντίγονος στρατοπέδευσε έξω από την Τύρο αλλά δεν είχε πλοία να πετύχει και ναυτικό αποκλεισμό. Γι’ αυτό έστειλε εντολή στις φοινικικές και συριακές πόλεις που είχε στην κατοχή του να του στείλουν όσο γίνεται περισσότερα πλοία μαζί με σιτάρι και προμήθειες. Αποφάσισε όμως να φτιάξει και δικό του στόλο. Έτσι έστειλε στον Λίβανο 8.000 άντρες να κόψουν ξύλα και 2.000 ζώα να τα κουβαλήσουν μέχρι τα ναυπηγεία που έστησε σε Σιδώνα, Βύβλο, Τρίπολη της Φοινίκης και Ρόδο. Εκεί χιλιάδες ναυπηγοί, σιδηρουργοί, σκοινοπλόκοι και άλλοι τεχνίτες και εργάτες άρχισαν να δουλεύουν ασταμάτητα γιατί ο στόλος έπρεπε να ετοιμαστεί όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.

Παράλληλα συγκάλεσε γενική συνέλευση των Μακεδόνων στην οποία παρουσιάστηκε ως κατήγορος του Κάσσανδρου λέγοντας πως ο Κάσσανδρος είχε σκοτώσει την Ολυμπιάδα και κρατούσε φυλακισμένους στην Αμφίπολη τον νεαρό βασιλιά Αλέξανδρο Δ΄με τη μητέρα του, τη Ρωξάνη. (Δεν τους είχε σκοτώσει ακόμα ο Κάσσανδρος). Περίεργο αλλά ο Αντίγονος εμφανιζόταν πλέον ως υπερασπιστής της βασιλικής οικογένειας. Ναι, αυτός που είχε πολεμήσει εναντίον του Περδίκκα και του Ευμένη, των κατεξοχήν εκπροσώπων της βασιλείας, τώρα είχε φορέσει το προσωπείο του «προστάτη της βασιλείας».

Η απόφαση των Μακεδόνων ήταν καταδικαστική για τον Κάσσανδρο αλλά συνοδευόταν από μια ακόμα διακήρυξη -όπως παλιότερα του Πολυπέρχοντα- υπέρ της ελευθερίας των ελληνικών πόλεων. Όπως ήταν λογικό η διακήρυξη αυτή δε συγκίνησε ιδιαίτερα τους Έλληνες γιατί στις περισσότερες πόλεις κυριαρχούσε -με τη βοήθεια βέβαια των μακεδονικών φρουρών- η παράταξη του Κάσσανδρου.

Μόλις ετοιμάστηκαν τα πλοία ξεκίνησε ο ναυτικός αποκλεισμός της Τύρου. Δεκαπέντε ολόκληρους μήνες προσπαθούσε ο Αντίγονος να καταλάβει την Τύρο μέχρι που τελικά τα κατάφερε. Κάποια στιγμή οι πολιορκούμενοι δεν άντεξαν άλλο και παραδόθηκαν. Τεράστιο το κατόρθωμα του Αντίγονου. Μόνο ο Αλέξανδρος είχε καταφέρει να κυριεύσει την Τύρο. Μπορούσε τώρα ο Αντίγονος να θεωρεί τον εαυτό του ισάξιο με τον μεγάλο Μακεδόνα στρατηλάτη. Η δόξα που κέρδιζε ήταν μεγάλη. Μόνο δόξα όμως γιατί από ουσία η κατάκτηση της Τύρου αποδείχτηκε τελικά μηδενικής σημασίας. Ένα χρόνο αργότερα ο Πτολεμαίος -σε μια από τις σπάνιες φορές που έβγαινε έξω από την Αίγυπτο-, επικεφαλής τεράστιου στρατού, πέρασε από την Τύρο πετυχαίνοντας αναίμακτα την παράδοση της φρουράς της. Τόσες προσπάθειες, τόσοι θάνατοι, τόσο αμέτρητα χρήματα, κι ούτε ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ό,τι βέβαια συνέβη και πολλές άλλες φορές στις συνεχείς άσκοπες εκστρατείες των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου.

Δημήτριος ο Πολιορκητής
Ο Αντίγονος αγαπούσε ιδιαίτερα τον γιο του, Δημήτριο που διακρινόταν -εκτός από τις πολεμικές του ικανότητες- και για τις ερωτικές του περιπέτειες. Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος μια φορά ο Δημήτριος ήταν απασχολημένος με μια ερωμένη του και αρνήθηκε να πάει στον πατέρα του λέγοντας πως είναι άρρωστος. Ο Αντίγονος ανησύχησε και πήγε ο ίδιος να τον επισκεφτεί. Στην πόρτα συνάντησε την ερωμένη του να φεύγει. Μπαίνοντας στο σπίτι, του λέει ο Δημήτριος: «Μόλις μου έφυγε ο πυρετός». Και ο Αντίγονος του απαντάει: «Το ξέρω. Τον συνάντησα πριν από λίγο στην πόρτα».

Δέκα χρόνια αργότερα, το 306 π.Χ. -και ενώ οι πόλεμοι των διαδόχων δεν έχουν σταματήσει- μια ναυμαχία στην Κύπρο θα μείνει στην ιστορία για ένα διαφορετικό λόγο. Ο Δημήτριος με τον στόλο του αντιμετωπίζει τον στόλο του Πτολεμαίου και πετυχαίνει θριαμβευτική νίκη. Ο ίδιος ο Πτολεμαίος θα σωθεί την τελευταία στιγμή φεύγοντας με οχτώ μόλις καράβια.

Ο Δημήτριος θέλει φυσικά να ενημερώσει τον πατέρα του για τη μεγάλη του νίκη και γι’ αυτό στέλνει τον Αριστόδημο, τον έμπιστο στρατηγό του. Ο Αριστόδημος φτάνει με το πλοίο του στις ακτές της Συρίας αλλά δεν αφήνει το πλοίο να πλησιάσει στην ξηρά. Δίνει διαταγή να ρίξει άγκυρα μακριά από τις ακτές κι ο ίδιος -εντελώς μόνος του- βγαίνει με βάρκα στη στεριά. Όλοι περιμένουν με αγωνία να μάθουν τα νέα, αλλά αυτός δε λέει κουβέντα σε κανέναν. Ο Αντίγονος αγωνιά -όχι μόνο για τη μάχη αλλά και για τον αγαπημένο του γιο-, στέλνει αγγελιοφόρους να μάθουν τι έγινε, αλλά ο Αριστόδημος αρνείται να μιλήσει. Μόνο προχωρά σκεφτικός για το παλάτι. Πίσω του μαζεύεται κόσμος πολύς, στρατιώτες και πολίτες, ενώ ο Αντίγονος δεν αντέχει άλλο. Βγαίνει έξω να προϋπαντήσει τον Αριστόδημο κι αυτός, όταν τον βλέπει μπροστά του, τότε μόνο τού φωνάζει χαμογελαστός: «Γεια σου, βασιλιά, Αντίγονε. Νικήσαμε στη ναυμαχία και πιάσαμε και πολλούς αιχμαλώτους!»

Κι όλοι τότε αρχίζουν να φωνάζουν ενθουσιασμένοι. Ζήτω ο βασιλιάς Αντίγονος! Ζήτω ο βασιλιάς Δημήτριος!

Ήταν δίχως άλλο μια ιστορική στιγμή: η πρώτη φορά που ο Αντίγονος άκουγε να τον προσφωνούν βασιλιά! Κι αμέσως οι Μακεδόνες στρατιώτες τού φόρεσαν το βασιλικό διάδημα. Ο Αντίγονος όμως ήθελε και τον γιο του βασιλιά. Έτσι του έστειλε μια ευχαριστήρια επιστολή γράφοντας απ’ έξω: στον βασιλιά Δημήτριο! Έγιναν έτσι βασιλιάδες ο Αντίγονος -στα 75 του- κι ο γιος του, ο Δημήτριος.

Όταν μαθεύτηκε στην Αίγυπτο πως ο Αντίγονος αναγορεύτηκε βασιλιάς, οι στρατιώτες του Πτολεμαίου αποφάσισαν να ονομάσουν και τον Πτολεμαίο βασιλιά! Κι ύστερα ονομάστηκαν βασιλιάδες και ο Λυσίμαχος και ο Κάσσανδρος και ο Σέλευκος! Όλοι έγιναν βασιλιάδες λοιπόν κι από εδώ και πέρα οι πόλεμοι των διαδόχων γίνονται πόλεμοι βασιλιάδων.

ΠΗΓΕΣ

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ: ΒΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

J.G.DROYSEN: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
σε μετάφραση και σχόλια: Ρ., Η. και Σ. Αποστολίδη

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝΤ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΗΜΑ, Μετάφραση: Φ. Κ. Βώρος

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝΤ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

παρακμή

Αθήνα, 4ος αιώνας π.Χ.
Η βιομηχανία ανθούσε. Τα λατομεία της Πεντέλης και οι αγγειοπλάστες του Κεραμεικού είχαν παραγγελίες από όλο τον κόσμο του Αιγαίου. Η ανάπτυξη του εμπορίου και η συσσώρευση πλούτου σε χρήμα αντί γης, πολλαπλασίασε τον αριθμό των τραπεζών στην Αθήνα.

Καθώς προχωρούσε ο 4ος αιώνας π.Χ. αναπτύχθηκε πραγματικό πιστωτικό σύστημα. Οι τραπεζίτες, αντί να δίνουν ρευστό χρήμα, εκδίδανε πιστωτικές επιστολές, εντολές πληρωμής ή επιταγές. Ο πλούτος μπορούσε τώρα να μεταβιβαστεί από τον ένα πελάτη στον άλλο με απλές εγγραφές στα βιβλία του τραπεζίτη. Οι χρεοκοπίες τραπεζών δεν ήταν σπάνιες και συχνά γινόταν λόγος για «πανικούς» κατά τους οποίους έκλειναν τις θύρες τους η μία τράπεζα μετά την άλλη.

Η μεταβολή από τον ακίνητο πλούτο στον κινητό δημιούργησε πυρετό του χρήματος. Οι περιουσίες σχηματίζονταν και χάνονταν με μεγάλη ταχύτητα και σπαταλούνταν σε επιδείξεις. Οι νεόπλουτοι έχτιζαν επιδεικτικές κατοικίες, αγόραζαν για τις γυναίκες τους πολύτιμα κοσμήματα και ενδύματα και είχαν πολυπληθές υπηρετικό προσωπικό.

Εν μέσω αυτού του πλούτου αυξήθηκε η φτώχεια. Στη νέα οικονομία οι φτωχοί έγιναν ακόμη φτωχότεροι. Στην ύπαιθρο οι χωρικοί δούλευαν όλη τη μέρα για λίγο λάδι ή κρασί. Στις πόλεις τα ημερομίσθια των ελεύθερων εργατών ήταν πολύ χαμηλά λόγω του ανταγωνισμού των δούλων. Ο βιοπορισμός αρκετών πολιτών στηριζόταν στην αμοιβή που εισέπρατταν για τις παραστάσεις τους στην Εκκλησία του Δήμου ή στα δικαστήρια.

Ισοκράτης (436-338 π.Χ.)

Για την Εκκλησία του Δήμου, στα χρόνια του 4ου αιώνα π.Χ., ο Ισοκράτης έλεγε χαρακτηριστικά πως οι συμμετέχοντες θα έπρεπε να πληρώνονται από τους εχθρούς της Αθήνας αφού έπαιρναν τόσες λανθασμένες αποφάσεις.

Η μεσαία τάξη, που άλλοτε κρατούσε ισορροπία μεταξύ αριστοκρατίας και λαού, είχε χάσει μέγα μέρος της περιουσίας της και δεν μπορούσε πλέον να μεσολαβήσει μεταξύ πλούσιων και φτωχών.

Οι πολιτικοί προσπαθούσαν να βρουν νέες πηγές δημόσιου εισοδήματος. Διπλασίασαν τους έμμεσους φόρους, τους εισαγωγικούς και εξαγωγικούς δασμούς και το ένα εκατοστό επί των μεταβιβάσεων ακίνητης περιουσίας.

Τα αποτελέσματα αυτών των μέτρων ήταν μια ομαδική απόκρυψη πλούτου και εισοδήματος. Η φοροδιαφυγή γενικεύτηκε και έγινε τόσο ευφυής όσο και η φορολογία. Το 355 π.Χ. ο Ανδροτίων διορίστηκε αρχηγός ενός αστυνομικού σώματος το οποίο είχε δικαίωμα να αναζητά τα κρυφά εισοδήματα, να εισπράττει καθυστερημένους φόρους και να φυλακίζει τους φοροφυγάδες. Παραβιάζονταν σπίτια, κατάσχονταν εμπορεύματα και άνθρωποι πήγαιναν φυλακή. Αλλά ο πλούτος εξακολουθούσε να κρύβεται ή να εξαφανίζεται.

Σε άλλες πόλεις παρόμοια προβλήματα οδήγησαν την κρίση στα άκρα. Στη Μυτιλήνη οι χρεώστες έσφαξαν ομαδικά τους πιστωτές τους, ενώ το 370 π.Χ. οι δημοκρατικοί του Άργους επιτέθηκαν αιφνίδια στους πλούσιους δολοφονώντας 1.200 από αυτούς και κατάσχοντας τις περιουσίες τους.

Δημοσθένης (384-322 π.Χ.)

Ο Δημοσθένης θεωρούσε πως το δημόσιο ταμείο δεν έπρεπε να χρησιμοποιείται για να πληρώνονται οι πολίτες προκειμένου να συχνάζουν σε θεατρικές τελετές και θεατρικά έργα αλλά για την οργάνωση καλύτερης στρατιωτικής δύναμης. 

Στην Αθήνα η άνεση, ο οικιακός βίος, το εμπόριο και η μελέτη είχαν αντικαταστήσει τη ζωή των σωματικών ασκήσεων και της στρατιωτικής πειθαρχίας. Οι πολίτες αντί να συχνάζουν στις παλαίστρες και τα γυμνάσια τώρα παρακολουθούσαν επαγγελματικές επιδείξεις. Οι ενήλικες έβρισκαν τρόπους να αποφεύγουν τη στρατιωτική υπηρεσία. Και ο πόλεμος τώρα είχε γίνει επαγγελματική υπόθεση. Οι πολίτες στρατιώτες είχαν αντικατασταθεί από μισθοφόρους. Οι Έλληνες μισθοφόροι πουλούσαν τον εαυτό τους αδιακρίτως σε Έλληνες ή «βαρβάρους» στρατηγούς και πολεμούσαν το ίδιο συχνά κατά της Ελλάδας όσο και υπέρ αυτής. Οι περσικοί στρατοί που αντιμετώπισε ο Αλέξανδρος ήταν πλήρεις Ελλήνων. Οι στρατιώτες τώρα έχυναν το αίμα τους όχι για την πατρίδα αλλά για την καλύτερη πληρωμή που μπορούσαν να βρουν.

Η πολιτική διαφθορά που ακολούθησε τον θάνατο του Περικλή συνεχίστηκε κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με τον νόμο η δωροδοκία τιμωρούνταν με θάνατο. Κατά τον Ισοκράτη «αμειβόταν με στρατιωτική και πολιτική προτίμηση». Η Περσία δωροδοκούσε εύκολα τους Έλληνες πολιτικούς για να κάνουν πόλεμο εναντίον άλλων ελληνικών πολιτειών ή της Μακεδονίας.

Καθένα από τα κόμματα οργάνωνε επιτροπές, εφεύρισκε συνθήματα, διόριζε πράκτορες και μάζευε χρήματα. Εκείνοι που πλήρωναν για όλα αυτά ομολογούσαν ειλικρινά ότι περίμεναν να αποζημιωθούν στο διπλάσιο. Όσο η πολιτική γινόταν περισσότερο εμπαθής τόσο υποχωρούσε ο πατριωτισμός.

Η πόλη κράτος αποδείχθηκε ανίκανη να λύσει τα προβλήματα της διακυβέρνησης. Δεν κατόρθωσε να τηρήσει την εσωτερική τάξη και την εξωτερική άμυνα. Ο ταξικός πόλεμος είχε γίνει οξύτατος και είχε μεταβάλει τη δημοκρατία σε στίβο νομοθετικής λεηλασίας.

Η Εκκλησία του Δήμου, η οποία υπήρξε κάποτε ευγενές σώμα, τώρα είχε εκφυλιστεί σε όχλο που μισούσε κάθε ανωτερότητα και απέρριπτε κάθε συγκράτηση. Ψήφιζε χαριστικά υπέρ του εαυτού της και φορολογούσε την ιδιοκτησία, τη βιομηχανία και την οικονομία. Ο Φίλιππος, ο Αλέξανδρος και ο Αντίπατρος δεν κατέστρεψαν την ελληνική ελευθερία. Καταστράφηκε μόνη της.

αποσπάσματα από το βιβλίο του ΓΟΥΙΛ ΝΤΥΡΑΝ «ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ»

Το θέατρο της αρχαίας Μιλήτου
Ένα άλλο αποτέλεσμα της πτώσης των μισθών ήταν ο περιορισμός της οικογένειας. Λίγοι μπορούσαν να συντηρήσουν πάνω από ένα παιδί. Από επιγραφές σε νεκροταφείο της Μιλήτου (200 π.Χ.) διαπιστώνουμε ότι 79 οικογένειες είχαν συνολικά 118 γιους και μόλις 28 κόρες. Κάτι που σημαίνει πρώτον ότι λιγότερες από τις μισές οικογένειες είχαν τουλάχιστον δυο γιους και δεύτερον ότι τα νεογέννητα κορίτσια ήταν ανεπιθύμητα. «Ακόμη και ο πλούσιος  πάντοτε εκθέτει τας θυγατέρας του» έγραφε ο Ποσείδιππος. Αλλά και ο Πολύβιος έγραφε: «Κατά την εποχή μας ολόκληρη η Ελλάς έχει τόσο χαμηλό αριθμό γεννήσεων ώστε οι πόλεις έχουν ερημωθεί και η γη έπαψε να αποδίδει καρπούς».

Ο Ναός του Δία στη Νεμέα (330 π.Χ.)
Αποτέλεσμα της χρεοκοπίας της πόλης κράτους ήταν και ο μαρασμός της παλιάς θρησκείας. Οι θεοί της πόλης κράτους είχαν αποδειχθεί ανίκανοι να την υπερασπίσουν. Η Αθήνα του 3ου αιώνα π.Χ. είχε κατακλυστεί από εξωτικές θρησκείες που όλες υπόσχονταν τον ουρανό και απειλούσαν με την κόλαση. Η παλιά θρησκεία υπήρξε αριστοκρατική και είχε αποκλείσει ξένους και δούλους. Τα νέα ανατολικά δόγματα δέχονταν όλους τους άντρες και τις γυναίκες, δούλους ή ελεύθερους και υπόσχονταν σε όλους την αιώνια ζωή. 

Αφροδίτη της Μήλου (2ος αιώνας π.Χ.)
Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να μαρτυρεί πως, μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, οι Έλληνες είχαν αποκτήσει συνείδηση της επερχόμενης παρακμής. Αντίθετα μάλιστα η υλική ευμάρεια τούς έδινε την εντύπωση μιας λαμπρής ακμής. Η άνοδος των νέων ελληνομακεδονικών δυναστειών στους θρόνους της Σελεύκειας, της Αιγύπτου κλπ., άνοιξε τις αγορές των χωρών αυτών, που χρειάζονταν λίγο απ’ όλα: ποτέ άλλοτε το μεσογειακό εμπόριο δεν είχε ανθίσει σε τέτοιο βαθμό.
Η μεγάλη εμπειρία που είχαν αποκτήσει οι Αθηναίοι τραπεζίτες από την εποχή του Περικλή, τους εξασφάλιζε την υπεροχή. Άνοιξαν υποκαταστήματα στις καινούριες πρωτεύουσες και μονοπωλούσαν όλες τις υποθέσεις. Ένας απ’ αυτούς, ο Αντιμένης, οργάνωσε στη Ρόδο την πρώτη ασφαλιστική εταιρεία, που αρχικά ασφάλιζε μόνο περιπτώσεις απώλειας σκλάβων, αργότερα όμως επεκτάθηκε και σε περιπτώσεις ναυαγίων ή επιδρομής πειρατών. Το ασφάλιστρο ήταν 8%. Οι θησαυροί που βρέθηκαν στα ταμεία των ηττημένων κρατών και των σατραπειών, μπήκαν μαζικά στην κυκλοφορία προκαλώντας πληθωριστικές τάσεις. Σιγά σιγά οι οικονομικές αποστάσεις που χώριζαν τους φτωχούς πολίτες από τους σκλάβους άρχισαν να εκμηδενίζονται και οι δύο αυτές τάξεις συγχωνεύτηκαν σε ένα ανώνυμο και εξαθλιωμένο προλεταριάτο.
ΙΝΤΡΟ ΜΟΝΤΑΝΕΛΙ «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»

Οι πλούσιοι γίνονταν κάθε μέρα περισσότερο πλούσιοι και οι φτωχοί περισσότερο φτωχοί. Για να βγει η μη χρυσή νεολαία της Ελλάδας από τη μιζέρια και την ανεργία της δεν υπήρχε καμιά άλλη διέξοδος: να καταταχτούν στον στρατό, που τους έταζε το χρυσάφι της Ασίας, να γίνουν μισθοφόροι, να πουληθούν σ’ όποιον έδινε τα περισσότερα. Οι διάδοχοι και οι επίγονοι του Αλέξανδρου θα βρουν όλους τους στρατιώτες που είχαν ανάγκη ανάμεσα σ’ αυτούς. Με την κατάκτηση της εσωτερικής Ασίας, της Συρίας και ιδιαίτερα της Φοινίκης, με την κυκλοφορία τεράστιων ποσών από νομίσματα, ο ελληνικός κόσμος πέρασε από μια οικονομία αποθησαύρισης, σε μια οικονομία που στηρίζεται στο πιστωτικό σύστημα. Οι ανθρώπινες ομάδες απόθεταν τα συμφέροντά τους στους τραπεζίτες και οι βασιλιάδες στους επιχειρηματίες, στους ενοικιαστές των φόρων που τους προκατέβαλλαν χρήματα και οι οποίοι -στην πραγματικότητα- τους καταδυνάστευαν.
PAUL FAURE «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ»
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΗΜΑ

Ολυμπιάδα ΙΙ

Η Ολυμπιάδα είχε πια εγκατασταθεί στον θρόνο της στη Μακεδονία. Όμως οι Μακεδόνες -που αρχικά την υποδέχτηκαν θριαμβευτικά- τώρα είχαν τρομάξει με το εκδικητικό της μένος. Εκατό επιφανείς πολίτες είχαν εκτελεστεί με διαταγή της. Αυτή δεν ήταν βασίλισσα. Ήταν Ερινύα.

Ο Κάσσανδρος έμαθε τα τραγικά νέα καθώς πολιορκούσε την Τεγέα. Τότε μόνο αποφάσισε να επιστρέψει στη Μακεδονία. Πέρασε τον ισθμό και μπήκε στη Βοιωτία. Η Ολυμπιάδα όμως είχε συνεννοηθεί με τους Αιτωλούς και τον Πολυπέρχοντα που του έφραξαν τον δρόμο. Σιγά μην έχανε τον καιρό του ο Κάσσανδρος σε άσκοπες μάχες. Τράβηξε για την Εύβοια κι εκεί επιβιβάστηκε σε πλοία -όσα βρήκε- με κατεύθυνση προς τη Θεσσαλία. Ο Πολυπέρχων έκανε μια ύστατη προσπάθεια να τον σταματήσει στέλνοντας στρατό στα Τέμπη αλλά ο Κάσσανδρος προβλέποντας αυτό το ενδεχόμενο είχε ήδη στείλει ένα δικό του στρατηγό, τον Κάλλα, με εντολή να αποκρούσει τις δυνάμεις του Πολυπέρχοντα.

Ο στρατός του Κάσσανδρου ήταν τώρα στο Δίον και βάδιζε για την Πέλλα. Μέρα με την ημέρα οι δυνάμεις του αυξάνονταν. Η Ολυμπιάδα, καταλαβαίνοντας τον κίνδυνο που διατρέχει, οχυρώθηκε στην Πύδνα. Οι δυνάμεις της ήταν λίγες αλλά περίμενε βοήθεια, τόσο από τον Πολυπέρχοντα όσο και από τον Αιακίδη, τον βασιλιά της Ηπείρου.

Ο Κάσσανδρος, κινούμενος αστραπιαία, φτάνει στην Πύδνα και αποκλείει την Ολυμπιάδα, πολιορκώντας την από στεριά και θάλασσα. Κι ο Αιακίδης, που θα ‘ρχόταν να βοηθήσει την Ολυμπιάδα τι απέγινε; Προνόησε και γι’ αυτόν ο Κάσσανδρος. Είχε στείλει τον έμπιστό του Ατταρία να του κλείσει τον δρόμο. Από δυο ανθρώπους περίμενε βοήθεια η Ολυμπιάδα, αποκλεισμένοι είναι και οι δύο. Μάταια περιμένει να τη βοηθήσουν.

Η απροσδόκητη και θλιβερή αγγελία του θανάτου του γιου της Αλέξανδρου, συνέτριψε την Ολυμπιάδα. Δε θέλησε ποτέ να δεχτεί πως ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε από φυσιολογικό θάνατο και θρηνούσε ακόμα που μάθαινε ότι έμενε άταφος στη Βαβυλώνα επί δύο χρόνια, εξαιτίας των άγριων αγώνων διαδοχής των στρατηγών του. Η οργή της μεγάλωσε, όταν ο Μακεδονικός στρατός της Ασίας αναγόρευσε βασιλιά τον διανοητικά καθυστερημένο γιο του Φιλίππου – από τη Φίλιννα – ως Φίλιππο Αριδαίο, τον οποίο παντρεύτηκε η φιλόδοξη κόρη της Κυνάνης, Ανταία-Ευρυδίκη, για να εξυπηρετήσει τους φιλόδοξους σκοπούς της.
(από την Βικιπαίδεια)

Στην Πύδνα τα πράγματα άρχισαν να δυσκολεύουν για την αποκλεισμένη Ολυμπιάδα όταν σώθηκαν τα τρόφιμα. Οι ελέφαντες ταϊζονταν με πριονίδια κι οι στρατιώτες έτρωγαν τα άλογά τους. Σε λίγο άρχισαν να πεθαίνουν οι στρατιώτες από την πείνα. Οι αξιωματικοί αναγκάζονταν να ρίχνουν τα πτώματα έξω από τα τείχη της πόλης. Η κατάσταση ήταν τραγική, παρ’ όλα αυτά η Ολυμπιάδα δεν έχανε το θάρρος της. Περίμενε ακόμη ενισχύσεις από τον Αιακίδη και τον Πολυπέρχοντα. Οι στρατιώτες της όμως άρχισαν να αυτομολούν και ο Κάσσανδρος τους δεχόταν με επιείκεια για να προκαλέσει και άλλους να κάνουν το ίδιο. Βλέποντας η Ολυμπιάδα πως χάθηκε κάθε ελπίδα προσπάθησε να διαφύγει με ένα καράβι, αλλά κι εκεί την πρόλαβε ο Κάσσανδρος. Τότε μόνο αναγκάστηκε να παραδοθεί. Ήταν άνοιξη του 316 π.Χ.

Ο Κάσσανδρος ζήτησε αμέσως σύγκληση της συνέλευσης των Μακεδόνων ώστε να αποφασιστεί τι θα γίνει με την Ολυμπιάδα. Φυσικά στη συνέλευση κάλεσε και τους συγγενείς των 100 σφαγμένων ευγενών, οι οποίοι ζήτησαν -τι άλλο;- τη θανατική της καταδίκη. Η Ολυμπιάδα -σε μια απελπισμένη προσπάθεια να σωθεί- ζήτησε να παραστεί η ίδια στη συνέλευση, αλλά ο Κάσσανδρος δεν της το επέτρεψε. Δεν είχε καμία διάθεση να διακινδυνέψει την πλεονεκτική του θέση επιτρέποντας στην Ολυμπιάδα να μιλήσει μπροστά στους Μακεδόνες. Η απόφαση τελικά ήταν καταδικαστική. Θάνατος. Ποιος όμως θα εφάρμοζε την απόφαση;

Διακόσιοι στρατιώτες στάλθηκαν να εκτελέσουν την απόφαση, με την εντολή να τη σκοτώσουν αμέσως, χωρίς να χάσουνε καιρό!
Μπήκανε στο ανάκτορο… Κι εκείνη, φορώντας την πορφύρα και το στέμμα (δυο γυναίκες της υποβάσταζαν) προχώρησε καταπάνω τους… Φύγαν άπραχτοι, μη τολμώντας να απλώσουν χέρι στη μάνα του Μεγαλέξαντρου! Τότε ο Κάσσανδρος ανάθεσε τον φόνο στους συγγενείς των Μακεδόνων που είχε σκοτώσει.

…Έπεσε από τις πέτρες που της έριχναν και τις δεχόταν στο στήθος, κοιτάζοντάς τους κατάματα. Έπεσε καταγής, χωρίς δάκρυα, χωρίς ένα στεναγμό… Έσιαξε μόνο, έτσι, τ’ άσπρα της μαλλιά, και σκεπάζοντας το σωριασμένο της κορμί με το ρούχο της ξεψύχησε.
J. G. DROYSEN: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Πέντε χρόνια αργότερα, το 311 π.Χ., ο Κάσσανδρος θα διατάξει τη δολοφονία της Ρωξάνης και του ανήλικου βασιλιά Αλέξανδρου Δ΄ που τους κρατούσε τόσα χρόνια φυλακισμένους στην Αμφίπολη.

Αρχαία Πύδνα

Κι η Ολυμπιάδα! Μορφή απ’ τις ισχυρότερες του τραγικού πανθέου της Ιστορίας! Μάνα μεγαλοφυούς κοσμοκράτορα, που τον χάνει στα τριάντα τρία του, κι ολοβέβαιη πως της τον δολοφόνησαν -τόσο που κι εμάς ακόμα κοντεύει να πείθει περισσότερο από όποια δεδομένα ή ελλείποντα στοιχεία κι ύστερα από 23 αιώνες- μαινόμενη αδυσώπητη ερινύα αιμοσταγής εκδικείται ως το τέλος της ζωής της, και πέφτει σαν χίλιοι ακατάβλητοι γενναίοι, γερόντισσα αυτή -μα τι θηρίο!- κάτω από τις πέτρες των δολοφόνων που εξαπολύει καταπάνω της ο πρόδρομος του Καίσαρα Βοργία στυγνός και μακιαβελικότατος εκείνος Κάσσανδρος!

ΡΕΝΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ από την εισαγωγή του στην ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

Ολυμπιάδα Ι

Όπως είπαμε ο Πολυπέρχων είχε καλέσει την Ολυμπιάδα στη Μακεδονία, αλλά ποια γυναίκα είχε δικαίωμα να φέρει τον τίτλο της βασίλισσας; Η Ολυμπιάδα που ήταν μητέρα του Αλέξανδρου ή η Ευρυδίκη που είχε παντρευτεί τον βασιλιά Φίλιππο Αρριδαίο;

Η Ευρυδίκη, θέλοντας να προλάβει τις εξελίξεις -και εκμεταλλευόμενη το γεγονός πως ο Πολυπέρχων έλειπε σε εκστρατεία στην Πελοπόννησο- έστειλε διαταγή στον Πολυπέρχοντα να παραδώσει τη στρατιά του γιατί ο βασιλιάς είχε ορίσει νέο επιμελητή τον Κάσσανδρο.

Μια καινούρια -ετερόκλητη- συμμαχία γεννιόταν μεταξύ Κάσσανδρου και Ευρυδίκης. Αυτό που τους ένωνε ήταν το κοινό τους μίσος προς την Ολυμπιάδα. Η αλήθεια είναι πως ο Πολυπέρχων είχε αρχίσει να φθείρεται μετά τις αποτυχίες του τόσο στον Πειραιά όσο και στη Μεγαλόπολη και μια γενικότερη δυσαρέσκεια εναντίον του αναπτυσσόταν, ιδιαίτερα στις ανώτερες τάξεις των Μακεδόνων. Από την άλλη ο Κάσσανδρος έκανε το λάθος να μην παραμείνει στη Μακεδονία. Προτίμησε να εκστρατεύσει στην Πελοπόννησο, να αντιμετωπίσει τον Πολυπέρχοντα και να λογαριαστούν εκεί οι δυο τους. Σίγουρος ήταν πως η Ολυμπιάδα προς το παρόν δε θα τολμούσε να επιστρέψει στη Μακεδονία. Για κάθε ενδεχόμενο πάντως άφησε πίσω του αρκετό στρατό να υπερασπίσει την Ευρυδίκη, τη νέα του σύμμαχο.

Δεν τα υπολόγισε καλά όμως ο Κάσσανδρος. Πού να φανταστεί πως ο Πολυπέρχων θα έκανε κρυφές συνεννοήσεις με τον Αιακίδη, τον βασιλιά της Ηπείρου, και με τη βοήθεια των στρατευμάτων του θα επέστρεφε θριαμβευτικά η Ολυμπιάδα στη Μακεδονία να εγκατασταθεί στον θρόνο μαζί με τον εξάχρονο εγγονό της, τον Αλέξανδρο Δ΄(τον γιο της Ρωξάνης). Η σύγκρουση πλέον ήταν αναπόφευκτη. Ολυμπιάδα από τη μία πλευρά, Ευρυδίκη και Φίλιππος Αρριδαίος από την άλλη.

Οι δύο στρατοί βρέθηκαν αντιμέτωποι στα Εύια της Μακεδονίας (κοντά στη λίμνη Οχρίδα, κατ’ άλλους όμως κοντά στη Σιάτιστα) αλλά τελικά μάχη δεν έγινε. Οι στρατιώτες της Ευρυδίκης αρνήθηκαν να πολεμήσουν εναντίον της Ολυμπιάδας -της μητέρας του παλιού τους βασιλιά- και προσχώρησαν στην παράταξή της. Ο Φίλιππος Αρριδαίος αιχμαλωτίστηκε μαζί με όλη την αυλή του όπως και λίγο αργότερα η Ευρυδίκη καθώς προσπαθούσε να φτάσει στην Αμφίπολη.

Η εκδίκηση της Ολυμπιάδας ήταν αμείλικτη. Διέταξε πρώτα να εκτελεστεί ο Φίλιππος Αρριδαίος και στη συνέχεια έστειλε στην Ευρυδίκη ξίφος, σκοινί και κώνειο ώστε να διαλέξει η ίδια πώς θα πεθάνει. Η περήφανη Ευρυδίκη -που μέχρι το τέλος της επέμενε πως αυτή ήταν η πραγματική βασίλισσα- προτίμησε να κρεμαστεί με τη ζώνη της.

Το πάθος για εκδίκηση της Ολυμπιάδας δεν κορέστηκε εκεί. Ακολούθησε η σειρά των φίλων του Κάσσανδρου, που ήταν όλοι τους από την ανώτερη τάξη των Μακεδόνων. Σκότωσε 100 από αυτούς, μαζί και τον Νικάνορα, τον αδελφό του Κάσσανδρου, ενώ τέλος διέταξε να ξεθάψουν τα οστά του Ιόλα -του άλλου αδελφού του Κάσσανδρου-που ήταν οινοχόος του Αλέξανδρου και η Ολυμπιάδα πίστευε πως αυτός τον είχε δηλητηριάσει.

ΠΗΓΕΣ

J.G.DROYSEN: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
σε μετάφραση και σχόλια: Ρ., Η. και Σ. Αποστολίδη

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝΤ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΗΜΑ, Μετάφραση: Φ. Κ. Βώρος

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝΤ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Ο Φίλιππος νυμφευόταν πάντα έχοντας στον νου του τον πόλεμο. Αλλά επίσης ουσιώδες γι’ αυτόν ήταν να αποκτήσει απογόνους. Ο γάμος με την Ολυμπιάδα ήταν επίσης και θέμα ερωτικής έλξης, γιατί οι δυο τους συναντήθηκαν, όταν για πρώτη φορά μετείχαν στα μυστήρια των Καβείρων στη Σαμοθράκη, και τότε ο Φίλιππος είχε ερωτευτεί την Ολυμπιάδα. Μετά την Ολυμπιάδα, ο Φίλιππος νυμφεύθηκε επίσης την Νικησίπολη το 352 π.Χ., τη Μήδα το 341 π.Χ., μια κόρη του Σκύθη βασιλιά το 340 π.Χ. και την Κλεοπάτρα, την ανιψιά ενός από τους αρχηγούς των Εταίρων το 337 π.Χ. Φαίνεται πως ο Φίλιππος είχε ερωτευτεί αυτή την τελευταία σύζυγό του γιατί με όρους κρατικής πολιτικής που πρυτάνευαν πάντα στις ενέργειες του Φιλίππου ένας γάμος με μια κοινή Μακεδόνισσα δεν έφερε κανένα πολιτικό κέρδος και μπορούσε μάλιστα να οδηγήσει σε διεκδικήσεις από την πλευρά της οικογένειας της κοινής αυτής θνητής. Όλες οι υπόλοιπες γυναίκες του Φιλίππου ήταν βασίλισσες και τα παιδιά όλων αυτών ήταν νόμιμα μέλη της βασιλικής οικογένειας. 

Όταν ο Φίλιππος νυμφεύθηκε την Κλεοπάτρα, παραμέρισε την Ολυμπιάδα, τη μητέρα του Αλέξανδρου, και αυτό τον έκανε ύποπτο ως προς τις προθέσεις του στη σκέψη του Αλέξανδρου. Ο παραμερισμός ήταν τόσο σοβαρός ώστε η Ολυμπιάδα αποσύρθηκε στην αυλή της οικογένειάς της, του βασιλιά δηλαδή των Μολοσσών, όπου ο αδελφός της ήταν βασιλιάς. Ο Αλέξανδρος πήρε το μέρος της υποστηριζόμενος μάλιστα από πέντε στενούς φίλους της δικής του γενιάς. Ο Αλέξανδρος και ο Φίλιππος σύντομα συμφιλιώθηκαν και η Ολυμπιάδα αποκαταστάθηκε στις τιμές Μητέρας του Διαδόχου. Στον γάμο της κόρης τους, η Ολυμπιάδα παρέστη στο πλευρό του Φιλίππου, κάτι που έδειχνε πως η ρήξη είχε ξεπεραστεί και η Ολυμπιάδα είχε πλέον το προβάδισμα σε σχέση με την τελευταία σύζυγο του Φιλίππου. 

ΝΙΚΟΛΑΣ ΧΑΜΟΝΤ «ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ»
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΗΜΑ

μακεδονιστί

Οι αρχαίοι Μακεδόνες μιλούσαν μια ελληνική διάλεκτο δωρικής προέλευσης την οποία χρησιμοποιούσαν προφορικά. Να διευκρινίσουμε πως στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε μια ενιαία γλώσσα αλλά διάφορες διάλεκτοι. Κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. άρχισε να επικρατεί η αττική διάλεκτος στην οποία γράφτηκαν τα κλασικά έργα των Ελλήνων ποιητών και φιλοσόφων.

Η μακεδονική διάλεκτος παρέμεινε για πολλά χρόνια η καθομιλουμένη του λαού, σε αντίθεση με την επίσημη γλώσσα που χρησιμοποιούσε η βασιλική οικογένεια και το Μακεδονικό κράτος, από τα χρόνια του Φιλίππου, που ήταν η αττική διάλεκτος, για την ακρίβεια η «αττικοϊωνική κοινή».

Ο κατάδεσμος της Πέλλας (4ος ή 3ος αι. π.Χ.) είναι μια κατάρα ή μαγική επωδός, γραμμένη σε φύλλο μολύβδου, που βρέθηκε στην Πέλλα το 1986. Η γλώσσα αναγνωρίζεται ως βορειοδυτική ελληνική ή δωρική ελληνική και το χαμηλό επίπεδο της συγγραφέως όπως φαίνεται από το λεξιλόγιο της και την πίστη της στη μαγεία, υπονοεί ότι μια διακριτή μορφή της Δωρικής μιλιόταν στην Πέλλα την εποχή που γράφτηκε η πινακίδα. Πάντως δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι το κείμενο είναι γραμμένο στην αυθεντική μακεδονική γλώσσα καθώς γνωρίζουμε πως ο πληθυσμός της Πέλλας δεν ήταν ομογενής.   

250 περίπου λέξεις από τη μακεδονική προφορική διάλεκτο έχουν αλιεύσει μέχρι τώρα οι επιστήμονες από μαρτυρίες, σχόλια και αναφορές ιστορικών, ποιητών, σχολιαστών, λεξικογράφων και γεωγράφων από την εποχή του Ομήρου και του Ηροδότου.

Σ’ αυτές τις 250 λέξεις περιλαμβάνονται ονόματα φυλών και ομάδων (π.χ. Μακεδνός, Αερόπες), τοπωνύμια (π.χ. Μακεδονία, Αλιάκμων), ονόματα μηνών (π.χ. Απελλαίος, Αρτεμίσιος), στρατιωτικοί όροι, έξι ονόματα ζώων (π.χ. αιγίποψ, αργίπους, δρήγες), διαλεκτικοί τύποι ελληνικών λέξεων (π.χ. δώραξ, ζέρεθρον), κάποιες της καθιερωμένης ελληνικής και μερικές που δεν εξηγούνται. Μια σημαντική λεπτομέρεια: μερικά από τα ανθρωπωνύμια και ονόματα μηνών απαντούν αποκλειστικά στη Μακεδονία επομένως δεν μπορούν να θεωρηθούν δάνεια από την κυρίως ελληνική γλώσσα.

Επιτύμβια στήλη από τη Βεργίνα

Προς το τέλος του 5ου αιώνα, και ραγδαία κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα, οι τοπικές διάλεκτοι παρήκμασαν και μια καθιερωμένη ελληνική, γνωστή αργότερα ως Κοινή, επικράτησε παντού στις περισσότερες χώρες που μιλούσαν ελληνικά. Η Μακεδονία δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Πραγματικά, υπό την αρχηγία ενός ελληνικού βασιλικού οίκου, ο οποίος επιδίωκε να εισαγάγει στο βασίλειο τις τέχνες και τον πολιτισμό της νότιας Ελλάδας, η καθιερωμένη ελληνική έγινε η γενική γλώσσα του λαού και του στρατού μέχρι το μέσο του αιώνα, το αργότερο. Η μακεδονική διάλεκτος ακόμα επιζούσε ως τοπικό ιδίωμα που το χρησιμοποιούσαν σε ειδικές περιστάσεις.
Ν. ΧΑΜΟΝΤ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Μπορεί ο Δημοσθένης να αποκαλούσε τους Μακεδόνες «βαρβάρους», αλλά με τις ανασκαφές της Βεργίνας αποδείχτηκε πως αυτός ο χαρακτηρισμός αποτελούσε έναν τρόπο υποτίμησης και χλευασμού. Γιατί στις επιτύμβιες στήλες της Βεργίνας βρέθηκαν 74 ελληνικά ονόματα και ένα θρακικό. Όλα γραμμένα με ελληνικά γράμματα. Αφού αυτές οι στήλες χρονολογούνται γύρω στο 350 π.Χ. και επειδή αναγράφονται και πατρώνυμα προκύπτει ότι οι Μακεδόνες μιλούσαν ελληνικά τουλάχιστον από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.

Από τον 4ο αιώνα π.Χ. η αττική διάλεκτος άρχισε να υποχωρεί και σιγά σιγά επιβλήθηκε σε όλη την Ελλάδα και σ’ όλες τις ελληνόφωνες περιοχές η ελληνιστική κοινή, όμως η μακεδονική διάλεκτος εξακολουθούσε να ζει παράλληλα, ιδιαίτερα στον μακεδονικό στρατό, στον οποίο η περηφάνια ήταν βαθιά ριζωμένη. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως οι Μακεδόνες στρατιώτες υποδέχτηκαν τον Ευμένη μιλώντας του «μακεδονιστί», θέλοντας προφανώς να τον τιμήσουν καθώς ο Ευμένης δεν ήταν Μακεδόνας. Πάλι στον Πλούταρχο διαβάζουμε πως μερικοί από τους Πτολεμαίους σταμάτησαν να μιλούν μακεδονικά, κάτι που σημαίνει πως αρκετοί άλλοι Πτολεμαίοι διατηρούσαν τη χρήση της μακεδονικής γλώσσας. Για παράδειγμα η Κλεοπάτρα λέγεται πως γνώριζε τέλεια τη μακεδονική.

Σε εκατοντάδες συναντήσεις αρχαίων Μακεδόνων με άλλους Έλληνες δεν αναφέρεται πουθενά η ύπαρξη διερμηνέα, σε αντίθεση με πολυάριθμες μνείες διερμηνέων σε συναντήσεις Ελλήνων (και Μακεδόνων) με ασιατικούς λαούς. Συμπερασματικά η μακεδονική διάλεκτος ήταν μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη μορφή της ελληνικής που αντιστάθηκε στις εξωτερικές επιδράσεις και ήταν συντηρητική στην προφορά. Παρέμεινε έτσι μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. όταν υποτάχθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στην πλημμυρίδα της κοινής ελληνικής.

 Όταν ο Αλέξανδρος εκπαίδευσε 30.000 νεαρούς Πέρσες για να ενσωματωθούν στον μακεδονικό στρατό, κανόνισε να «μάθουν τα ελληνικά γράμματα και να ανατραφούν σύμφωνα με τα μακεδονικά πολεμικά ήθη». Τα «ελληνικά γράμματα» έπρεπε να εκφράσουν την ελληνική γλώσσα και τα μακεδονικά όπλα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν στους αγώνες στο πλευρό των Μακεδόνων. Επιπλέον όταν ο Αλέξανδρος επέστρεψε από την Ινδία, οργάνωσε κάθε τομέα του πεζικού να συντίθεται σε αναλογία από τέσσερις Μακεδόνες και δώδεκα Πέρσες. Σε ένα στρατό οργανωμένο με αυτό τον τρόπο η κοινή γλώσσα ήταν πρακτική ανάγκη και αυτός ήταν ο λόγος που οι Πέρσες διδάσκονταν ελληνικά. Εξυπακούεται επομένως ότι η γλώσσα των Μακεδόνων στρατιωτών ήταν η ελληνική.

ΠΗΓΕΣ

Ομιλία του Γ. Μπαμπινιώτη για την αρχαία μακεδονική γλώσσα

Ο ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Εκδόσεις ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Ν. ΧΑΜΟΝΤ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ

Ν. ΧΑΜΟΝΤ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Κατάδεσμος της Πέλλας

Το μωσαϊκό των ελληνικών διαλέκτων

Βικιπαίδεια: Αρχαία μακεδονική γλώσσα

 

Πολυπέρχων – Κάσσανδρος ΙΙ

Ανέλαβε ο Πολυπέρχων «επιμελητής της βασιλείας» ενώ ο Κάσσανδρος προτίμησε να αποτραβηχτεί με τους φίλους του σε μια αγροτική έπαυλη… Να ξεχάσει δήθεν το πένθος του κυνηγώντας… Μήπως και καταφέρει επιτέλους να σκοτώσει ένα αγριογούρουνο… Κι ο Πολυπέρχων τον πίστεψε!

Έτσι έφυγε ο Κάσσανδρος στα δάση να κυνηγήσει. Και πριν καταλάβει κανείς τι έγινε, πέρασε τον Ελλήσποντο για να συναντηθεί με τον Αντίγονο. Κι όχι μόνο αυτό, συνεννοήθηκε κρυφά με τους επικεφαλής των μακεδονικών φρουρών σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, ενώ παράλληλα έστειλε μήνυμα στον Πτολεμαίο πως με τον διορισμό του Πολυπέρχοντα θα αποκτούσε πάλι δύναμη η παράταξη του Περδίκκα, γι’ αυτό τον καλούσε να συμμαχήσουν.

Κυνήγι ελαφιού (από ψηφιδωτό της Πέλλας)

Στην αρχαία Μακεδονία υπήρχε το έθιμο να μην ξαπλώνουν σε ανάκλιντρο κατά τη διάρκεια του δείπνου αν δεν έχουν σκοτώσει αγριογούρουνο. Μέχρι να διαπράξουν αυτό το κατόρθωμα έτρωγαν καθιστοί. Ο Κάσσανδρος, αν και είχε φτάσει στην ηλικία των 35 ετών, έτρωγε καθιστός γιατί δεν είχε τύχει να σκοτώσει αγριογούρουνο παρότι ήταν καλός κυνηγός.
ΠΗΓΗ: Μακεδονικά Συμπόσια, Ιουλία Βοκοτοπούλου.

Ο Αντίγονος υποσχέθηκε στον Κάσσανδρο να του δώσει στρατιώτες και καράβια. Κι όλα αυτά για χάρη της φιλίας του με τον πατέρα του Κάσσανδρου, τον Αντίπατρο. Έτσι έλεγε δηλαδή, γιατί στην πραγματικότητα το μόνο που ενδιέφερε τον Αντίγονο ήταν να γίνει κυρίαρχος της Ασίας. Κι ο Κάσσανδρος τη συγκεκριμένη στιγμή ήταν το αναγκαίο του στήριγμα εναντίον του Πολυπέρχοντα.

Έτσι ο Πολυπέρχων, πριν προλάβει καν να χαρεί για τα νέα του καθήκοντα, αντιλαμβάνεται πως βρίσκεται αντιμέτωπος με μια καινούρια συμμαχία που την απαρτίζουν τρεις μεγάλοι -και με υπολογίσιμη δύναμη- στρατηγοί: Αντίγονος, Πτολεμαίος και Κάσσανδρος. Ειδικά ο Πτολεμαίος και ο Αντίγονος ήταν κύριοι των πιο πλούσιων και πολυάνθρωπων περιοχών της επικράτειας.

Τι να κάνει ο Πολυπέρχων; Πώς να τα βγάλει πέρα μαζί τους; Κάποιου τη βοήθεια χρειαζόταν κι αυτός… Κάποιου ή κάποιας… Ναι, η σκέψη του πήγε αμέσως στην Ολυμπιάδα. Γνώριζε ο Πολυπέρχων την παραδοσιακή προσήλωση των Μακεδόνων στη βασιλική οικογένεια κι αποφάσισε να στηριχτεί εκεί. Της έστειλε λοιπόν μήνυμα να επιστρέψει στη Μακεδονία. Η Ολυμπιάδα αρχικά αμφιταλαντεύτηκε. Ζήτησε με αγγελιοφόρο τη συμβουλή του Ευμένη. Κι ο πανέξυπνος Ευμένης τη συμβούλεψε να περιμένει στην Ήπειρο μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Δυστυχώς η Ολυμπιάδα δεν τον άκουσε κι επέστρεψε τελικά στη Μακεδονία. Έγινε δηλαδή κι αυτή μέρος του προβλήματος, αντί να κρατήσει μια ουδέτερη στάση. Οι συνέπειες ήταν τραγικές.

Δεύτερη απόφαση του Πολυπέρχοντα ήταν να στηριχτεί στον Ευμένη. Δεν του έμενε και άλλος αφού Αντίπατρος, Πτολεμαίος και Κάσσανδρος είχαν συμμαχήσει. Γι’ αυτό τον όρισε στρατηγό αυτοκράτορα της Ασίας και του πρόσφερε 500 τάλαντα από τον βασιλικό θησαυρό που είχαν στην κατοχή τους οι αργυράσπιδες.

Τρίτη και πιο αμφιλεγόμενη απόφαση του Πολυπέρχοντα ήταν η απόδοση της ελευθερίας σε όλες τις ελληνικές πόλεις. Ο Πολυπέρχων γνώριζε πως οι μακεδονικές φρουρές που είχε τοποθετήσει ο Αντίπατρος στις πόλεις της Ελλάδας ήταν πιστές στον Κάσσανδρο. Έτσι από τη μια αποδυνάμωνε τον βασικό του αντίπαλο ενώ από την άλλη θεωρούσε πως κέρδιζε την υποστήριξη των ελληνικών πόλεων. Η απόφαση ακουγόταν έξυπνη, υπήρχε όμως ένα αναπάντητο ερώτημα. Ποιος θα την εφάρμοζε; Είχε ο Πολυπέρχων ισχυρό στρατό να την υποστηρίξει;

Τελικά ελάχιστες από τις επαγγελίες τους Πολυπέρχοντα εφαρμόστηκαν. Οι Αθηναίοι, για παράδειγμα, δεν κατάφεραν να διώξουν τη μισητή φρουρά της Μουνιχίας. Ήρθε ο ίδιος ο Πολυπέρχων να τους βοηθήσει, μα βρήκε τον Κάσσανδρο οχυρωμένο στον Πειραιά. Δεν έδωσε όμως μάχη, προτίμησε να αφήσει τον γιο του, Αλέξανδρο, να πολιορκεί τον Κάσσανδρο κι ο ίδιος ο Πολυπέρχων έφυγε στην Πελοπόννησο να καταλάβει τη Μεγαλόπολη. Ούτε και εκεί τα κατάφερε ενώ μετά από λίγο ήρθε και τρίτη αποτυχία. Ο ναύαρχός του, ο Κλείτος ναυμάχησε με τις δυνάμεις του Αντίγονου και του Κάσσανδρου, τις νίκησε αλλά ο Αντίγονος -όπως τα είχε καταφέρει με τον Ευμένη- κατάφερε με πονηριά να αιχμαλωτίσει ολόκληρο τον στόλο του Κλείτου που, μετά τη ναυμαχία, είχε αποβιβαστεί στην ξηρά. Σε τρεις συγκρούσεις λοιπόν συμμετείχε ο Πολυπέρχων και κατάφερε να αποτύχει και στις τρεις. Τι να κάνουν οι Αθηναίοι, μόλις αντιλήφθηκαν πως από τον Πολυπέρχοντα δεν μπορούσαν να περιμένουν και πολλά, ήρθαν σε συνεννόηση με τον Κάσσανδρο και συμφώνησαν μαζί του να κρατήσουν την πόλη και τα πλοία τους ενώ σε αντάλλαγμα ο Κάσσανδρος θα κρατούσε τη φρουρά της Μουνιχίας. Το παράδειγμα των Αθηναίων ακολούθησαν και άλλες πόλεις. Έτσι τελείωσε η περιπέτεια στην οποία είχε οδηγήσει την Ελλάδα ο πολιτικά άπειρος Πολυπέρχων.

Σάτυρος μεθυσμένος (λεπτομέρεια από τον κρατήρα του Δερβενίου)

H εικόνα του πλούτου που εισέρρευσε στη Mακεδονία, όπως μας τη φανέρωσαν οι τάφοι της Bεργίνας και του Δερβενίου, είναι ένα μικρό δείγμα του ότι συνέβη λίγο αργότερα, στον 3ο αιώνα π.X. στην εποχή της ακμής των βασιλείων των διαδόχων του Aλεξάνδρου. Tην ανείπωτη χλιδή και τον νεοπλουτισμό που επικρατούσε στα Mακεδονικά συμπόσια στηλίτευσαν οι σύγχρονοί τους συγγραφείς. Xαρακτηριστική ειναι η περιγραφή του γαμήλιου συμποσίου που παρέθεσε σε είκοσι συνδαιτυμόνες ο Mακεδών Kάρανος, κάπου «εν Mακεδονία», όπως τη διέσωσε ο Aθήναιος στους Δειπνοσοφιστές:
Πριν μπουν στην αίθουσα του συμποσίου τους στεφάνωσαν με χρυσή στλεγγίδα και μόλις πήραν θέση στα ανάκλιντρα τους έδωσαν δώρο από μία αργυρή φιάλη. Aφού έφαγαν ποικιλία φαγητών, κυρίως κυνηγιού, έπλυναν τα χέρια τους και τους έφεραν στεφάνους ανθέων, αλλά και χρυσές στλεγγίδες. Στη συνέχεια εισέβαλαν αυλητρίδες και μουσουργοί. Aλλες κοπέλες τους προσέφεραν από μια χρυσή και μία αργυρή λήκυθο μύρου, πράγμα που επαναλήφθηκε και αργότερα.
Aκολούθως εμφανίστηκε «πίνακας αργυρούς, ίσου μεγέθους με τον επ’ αυτού ύπτιο χοίρο», του οποίου η κοιλιά ήταν γεμάτη με ψημένα πουλιά και στρείδια. Συνεχίσθηκε η δωρεά και άλλων πολύτιμων σκευών από τον γαμπρό , ο οποίος μάλιστα έδωσε στον καθένα και σάκους για να βολέψουν τα δώρα του.
Mετά από διάλειμμα με θαυματοποιούς, μεταξύ των οποίων και γυμνές γυναίκες που έβγαζαν φωτιά απ το στόμα τους, ξανάρχισαν το ποτό με κρασιά Θάσου, Mένδης, Λέσβου.
Aκολούθησε τρίτο σερβίρισμα φαγητών με ψάρια, πάνω σε γυάλινο πίνακα.
Eπλυναν πάλι τα χέρια τους και έλαβαν πάλι δώρο μία σειρά αργυρών και χρυσών αντικειμένων συμποσίου. Aκολούθησε χορωδία και θεατρικές παραστάσεις. Στο τέλος σάλπισαν το τέλος του δείπνου, που περιλάμβανε ποτό σε μικρά ποτήρια συνοδευόμενο από τραγήματα και πλακούντες (γλυκά).
H περίοδος του επείσακτου πλούτου στην κυρίως Eλλάδα δεν φαίνεται να κράτησε πολύ. Oι τάφοι του τέλους του 3ου και του 2ου αι. π.X. έχουν λίγα χρυσά κοσμήματα και στα συμπόσια φαίνεται ότι είχαν επιστρέψει στα πάτρια πήλινα σκεύη.
ΠΗΓΗ: Μακεδονικά Συμπόσια, Ιουλία Βοκοτοπούλου