Η δολοφονία του Λάιου, του παλιού βασιλιά της Θήβας, δεν εξιχνιάστηκε ποτέ. Είχε πάει στο μαντείο ως προσκυνητής και στον δρόμο της επιστροφής τον σκότωσαν, όπως και τους συνοδούς του, εκτός από έναν που επέστρεψε στη Θήβα αλλά δεν μπόρεσε να πει τίποτε συγκεκριμένο. Είπε μόνο για κάτι ληστές που τους επιτέθηκαν, αλλά δεν ξεκαθάρισε αν ήταν ένας ή περισσότεροι, ούτε μπόρεσε να δώσει άλλες πληροφορίες. Υπήρχε και κείνο το τέρας, η Σφίγγα, που γέμιζε συμφορές τους Θηβαίους κι έτσι το φονικό έμεινε ανεξιχνίαστο. Μέχρι που έπεσε λοιμός στην πόλη κι η γη σταμάτησε να καρποφορεί κι ο Φοίβος παράγγειλε να βρεθεί επιτέλους ο φονιάς και να διωχθεί για πάντα από τη Θήβα.
Ο νέος βασιλιάς, ο Οιδίπους, έβγαλε αμέσως διαταγή όποιος γνωρίζει από ποιον σκοτώθηκε ο Λάιος να μιλήσει, γιατί ο φονιάς ήταν μίασμα για την πόλη. Απαγόρευσε μάλιστα να του μιλάνε οι Θηβαίοι, να τον δέχονται συμμέτοχο στις θυσίες ή να του δίνουν αγιασμένο νερό. Κι επειδή κανείς δε βρέθηκε να γνωρίζει τίποτε, ο Οιδίπους κάλεσε τον μάντη Τειρεσία μήπως αυτός μπορούσε να βοηθήσει στην εύρεση του φονιά. Δυστυχώς ο Τειρεσίας μπέρδεψε περισσότερο τα πράγματα. Μαζί με διάφορα ακατανόητα, είπε πως φονιάς ήταν ο Οιδίπους, κάτι που δεν είχε λογική, αφού ο ίδιος ο Οιδίπους τον είχε καλέσει να βοηθήσει στην εξιχνίαση του φόνου. Ο Οιδίπους σκέφτηκε πως κάποιος έβαλε τον Τειρεσία να πει αυτά που είπε και μάλιστα υποπτεύτηκε τον αδελφό της Ιοκάστης, τον Κρέοντα, αλλά αποδείξεις δεν είχε.
Η Ιοκάστη του είπε να μην ανησυχεί, δεν ήταν η πρώτη φορά που ένας μάντης έκανε λάθος, κάποτε είχε φτάσει χρησμός στην ίδια πως ο παλιός της σύζυγος, ο Λάιος θα σκοτωνόταν από το παιδί το δικό του και της Ιοκάστης. Όμως ο Λάιος, όπως ήταν γνωστό, είχε σκοτωθεί από ληστές σ’ ένα τρίστρατο δρόμο, ενώ το παιδί τους, τρεις μέρες μετά τη γέννησή του, το είχαν παρατήσει σ’ ένα απάτητο βουνό για να μην επαληθευθεί ο χρησμός. Να, λοιπόν, μια περίπτωση που κι ο ίδιος ο Απόλλων είχε κάνει λάθος πρόβλεψη.
Το περίεργο είναι πως ο Οιδίπους, αντί να ησυχάσει, ταράχτηκε περισσότερο. Άρχισε να ρωτάει την Ιοκάστη για το σημείο που σκοτώθηκε ο Λάιος (αν ήταν δηλαδή διασταύρωση τριών δρόμων), για την χρονική στιγμή που συνέβη ο φόνος (αν ήταν λίγο πριν έρθει ο Οιδίπους στη Θήβα) όπως επίσης και για την εξωτερική εμφάνιση του Λάιου (αν ήταν μεγαλόσωμος ή αν είχε αρχίσει να βγάζει άσπρες τρίχες στο κεφάλι), τι σημασία είχαν όλα αυτά, κανείς δεν κατάλαβε.
Η Ιοκάστη του είπε να περιμένει τον βοσκό που ήταν ο μοναδικός μάρτυρας της δολοφονίας του Λάιου κι αυτός θα έλυνε όλες τις απορίες του. Περίεργη περίπτωση αυτός ο βοσκός. Μόλις ο Οιδίπους έγινε βασιλιάς, έπεσε στα πόδια της Ιοκάστης ζητώντας να φύγει απ’ το παλάτι για να πάει στους αγρούς και στα βοσκοτόπια. Η Ιοκάστη του έκανε τη χάρη γιατί ήταν άξιος δούλος και δεν είχε κανένα παράπονο απ’ αυτόν.
Πριν τον βοσκό όμως έφτασε αγγελιοφόρος από την Κόρινθο με ευχάριστα νέα. Ο πατέρας του Οιδίποδα και τύραννος της Κορίνθου, ο γερο-Πόλυβος είχε πεθάνει και οι κάτοικοι της Κορίνθου είχαν σκοπό να ανακηρύξουν νέο τύραννο, τον Οιδίποδα. Η είδηση όμως ήταν ευχάριστη και για άλλο λόγο αφού έδειχνε πως ο φοβερός χρησμός που είχε λάβει ο Οιδίπους δεν μπορούσε να επαληθευθεί: ο χρησμός, που έλεγε πως ο Οιδίπους θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του, ο χρησμός, που είχε αναγκάσει τον Οιδίποδα να φύγει για πάντα από την Κόρινθο για να μη βρίσκεται κοντά στους γονείς του.
«Μαντείες των θεών, πού καταντήσατε!», φώναξε περιχαρής η Ιοκάστη. Επιτέλους ο αγαπημένος της σύζυγος θα μπορούσε να κοιμάται ήσυχος. Πώς να σκοτώσει τον πατέρα του αφού εκείνος είχε πεθάνει από γεράματα;
Κι ο Οιδίπους όμως ήταν χαρούμενος και ανακουφισμένος.
ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Κι αυτός πεθαμένος είναι, θαμμένος κιόλας κάτω στη γη. Κι εγώ ο ίδιος είμαι εδώ, χωρίς ν’ αγγίξω φονικό ξίφος, εκτός κι αν πέθανε από τον πόθο του για μένα. Έτσι θα ήταν δυνατό να σκοτωθεί από μένα. Όπως κι αν είναι, ο Πόλυβος πήρε μαζί του τους προδοτικούς χρησμούς, τους χωρίς κανένα κύρος, και κείτεται στον Άδη.
ΙΟΚΑΣΤΗ: Δεν σου έλεγα εγώ αυτά προ πολλού;
ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Μου τα ‘λεγες. Όμως εγώ παρασυρόμουν από το φόβο.
ΣΟΦΟΚΛΗΣ «ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ»
Μετάφραση: Ι. Μπάρμπας
Υπήρχε όμως μια μικρή ανησυχία. Ναι, ο πατέρας του Οιδίποδα είχε πεθάνει, αλλά η μητέρα του ήταν ζωντανή. Υπήρχε ακόμα ο κίνδυνος να επαληθευθεί ο χρησμός, έστω και κατά το ήμισυ, δηλαδή να παντρευτεί ο Οιδίπους τη μητέρα του. Ευτυχώς ήταν μπροστά ο αγγελιόφορος από την Κόρινθο, που γνώριζε αλήθειες καλά κρυμμένες μέχρι τότε. Όλο χαρά έσπευσε να λυτρώσει τον Οιδίποδα από ένα ακόμα άγχος. Δεν ήταν πραγματικός γιος του Πόλυβου και της Μερόπης, δε γεννήθηκε από κείνους, τον είχε βρει μωρό ο ίδιος ο αγγελιοφόρος στις χαράδρες του Κιθαιρώνα και τον παρέδωσε στον Πόλυβο που δεν είχε παιδιά. Του τον είχε δώσει ένας υπηρέτης του Λάιου. Ο Οιδίπους αμέσως ρώτησε να μάθει αν ζει αυτός ο υπηρέτης. Σίγουρα θα ήξερε ποιοι ήταν οι πραγματικοί του γονείς. Με χαρά έμαθε πως ήταν εκείνος που ζήτησε να φύγει μακριά απ’ το παλάτι για να γίνει βοσκός. Τον είχαν καλέσει να επιστρέψει από τους αγρούς και σε λίγη ώρα θα έφτανε να μιλήσει στον Οιδίποδα. Μόνο η Ιοκάστη δεν έδειχνε ικανοποιημένη από τις εξελίξεις.
ΙΟΚΑΣΤΗ: Δύστυχε, μακάρι ποτέ να μη γνωρίσεις ποιος είσαι.
Χλωμή και ταραγμένη έδειχνε να μη συμμερίζεται τον ενθουσιασμό του Οιδίποδα.
ΙΟΚΑΣΤΗ: Αχ, αχ, δυστυχισμένε! Γιατί αυτή την προσφώνηση μόνο μπορώ να σου απευθύνω κι άλλη ποτέ στο εξής.
Πράγματι η Ιοκάστη δεν ξαναμίλησε ποτέ στον Οιδίποδα. Αποχώρησε χλωμή και ταραγμένη, χωρίς να του εξηγήσει τίποτα. Ο Οιδίπους κατάλαβε το πρόβλημά της. Φαίνεται αισθανόταν ντροπή για την ταπεινή του καταγωγή.
ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Όμως εγώ θα θελήσω να εξακριβώσω την καταγωγή μου, έστω κι αν είναι ταπεινή. Αλλά αυτή ίσως ντρέπεται για την ταπεινή καταγωγή μου, επειδή ως γυναίκα είναι περήφανη.
ΣΟΦΟΚΛΗΣ «ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ»
Μετάφραση: Ι. Μπάρμπας
Δεν άργησε να μάθει την αλήθεια ο Οιδίπους. Όχι, δεν ήταν η ταπεινή καταγωγή του που τρόμαξε την Ιοκάστη. Ήταν κάτι άλλο, πολύ χειρότερο. Τόσο χειρότερο που ανάγκασε την Ιοκάστη να πάει να κρεμαστεί και τον Οιδίποδα να βγάλει τα μάτια του με τα ίδια του τα χέρια.
Η Κατίνα Παξινού μιλάει για τον ρόλο της Ιοκάστης:
Ο πιο δύσκολος ρόλος, σχεδόν αδύνατον να τον παίξεις, θα έλεγα είναι η «Ιοκάστη». Μικρός ρόλος αλλά απίστευτα δύσκολος. Δεν έχει κραυγές, δεν έχει ξεσπάσματα. Όταν μαθαίνει ότι είναι μητέρα του Οιδίποδα και ότι κοιμήθηκε με το γιο της κι έκανε τέσσερα παιδιά μαζί του, δεν μπορεί να το υποφέρει. Παραείναι βαριά η εμπειρία. Η καρδιά της δεν μπορεί να τον αντέξει. Τη στιγμή που το μαθαίνει «πεθαίνει». Χάνει τη φωνή της. Προσπαθεί να ψελλίσει κάτι, αδύνατον. Το μόνο που λέει: «μη με ρωτάς τίποτε άλλο». Και πάει μέσα και κρεμιέται. Αλλά η ηθοποιός που παίζει το ρόλο πρέπει να δώσει την εντύπωση ότι κρεμιέται εκείνη τη στιγμή, στο σημείο εκείνο, τη στιγμή που το έμαθε είναι ήδη νεκρή. Καταλαβαίνετε τι εννοώ; Γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολος ο ρόλος. Τρέμω κάθε φορά που παίζω Ιοκάστη. Έχω το φόβο της σκηνής ενώ δεν έχω όταν παίζω Μήδεια. Δεν μιλάω υπερφίαλα. Η Μήδεια είναι επίσης πολύ δύσκολος ρόλος, απάνθρωπα δύσκολος, αλλά μπορείς να τον παίξεις, άσχημα ίσως, αλλά μπορείς. Η Ιοκάστη όμως όχι.
ΚΑΤΙΝΑ ΠΑΞΙΝΟΥ
από συνέντευξή της στο B.B.C.
εκπομπή ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ της ΕΡΤ
λογομνήμων... 