Ο Σεζάν πέθανε από πνευμονία. Μια μέρα καθώς ζωγράφιζε στην εξοχή έπιασε δυνατή μπόρα. Δε σταμάτησε να ζωγραφίζει παρά μόνο αφού πέρασαν δύο ώρες. Στο δρόμο της επιστροφής κατέρρευσε. Ένας περαστικός αμαξάς τον μετέφερε στο σπίτι του. Την επόμενη μέρα προσπάθησε να σηκωθεί για να ζωγραφίσει μα λιποθύμησε, ξάπλωσε πάλι στο κρεβάτι του και δε σηκώθηκε ποτέ ξανά. Πέθανε λίγες μέρες αργότερα, στις 22 Οκτωβρίου του 1906. Μια λεπτομέρεια: Στο κρεβάτι του, άρρωστος με πυρετό, έγραψε το τελευταίο γράμμα της ζωής του: «Κύριε, πέρασαν 10 ημέρες που σας ζήτησα χρώματα Νο 7 κι ακόμη δεν είχα απάντηση. Τι συμβαίνει; Απαντήστε μου γρήγορα, σας παρακαλώ».
Και ο ίδιος ο Αμεντέο Μοντιλιάνι; Ενας όμορφος Εβραίος από εύπορη οικογένεια της βόρειας Ιταλίας, με εμφανές ταλέντο και εθισμούς στο όπιο, το χασίς, το ποτό. Με εξαιρετικό γούστο για τα ρούχα, και τα μοντέλα του, έζησε στο Παρίσι στις αρχές του 1900 στηριζόμενος κυρίως στα χρήματα που εξασφάλιζε από πλούσιους πάτρωνες. Πολλές φορές ζητούσε να πληρωθεί και σε είδος -αλκοόλ. Πέθανε το 1920 στα 35 του από μηνιγγίτιδα. Και η 21χρονη φίλη του Ζαν Χεμπουρτέν, εννιά μηνών έγκυος στο δεύτερο παιδί τους, αυτοκτόνησε πηδώντας από το παράθυρο την επομένη της κηδείας του.
Η ελίτ, αλλά και τα κακά παιδιά της περιόδου τον αποχαιρέτησαν στο κοιμητήριο Περ Λασέζ, στο Παρίσι: Ο Πάμπλο Πικάσο, ο Κονσταντίν Μπρανκούζι, ο Αντρέ Ντερέν ήταν εκεί. Η αξία των έργων του Μοντιλιάνι δεκαπλασιάστηκε μέσα σε μία νύχτα. Και, όπως φημολογείται, συλλέκτες που παρεβρέθησαν στην κηδεία πίεζαν του φίλους του για έργα, σκίτσα και προσχέδια του ζωγράφου, ενώ ακόμη το φέρετρό του δεν είχε τοποθετηθεί στο χώμα. Αστυνομικοί του Παρισιού, οι ίδιοι που του ζητούσαν να απομακρύνει τους πίνακές του από τα παράθυρα του εργαστηρίου του, για να μην προκαλεί τους περαστικούς, οι ίδιοι που τον είχαν συλλάβει πολλές φορές για μέθη και χρήση ναρκωτικών, βρέθηκαν εκεί για να τον αποχαιρετήσουν και να προσπαθήσουν να αποκτήσουν κι αυτοί έναν από τους πίνακές του. Και ο Πικάσο σχολίασε ειρωνικά: «Βλέπετε; Τώρα, έτσι, ο Μοντιλιάνι πήρε την εκδίκησή του».
Ο μοναδικός πίνακας που κατάφερε να πουλήσει ο Βαν Γκογκ ήταν το «Κόκκινο αμπέλι», από τους λίγους πίνακες που ζωγράφισε από μνήμης. Το «Κόκκινο αμπέλι» αγοράστηκε το 1890 αντί 400 φράγκων -η Wikipedia εκτιμάει το ποσό αυτό σε σημερινά 1.000 δολάρια- από την Anna Boch, που ήταν επίσης ζωγράφος και αδελφή του Eugene Boch, ζωγράφου και φίλου του Βαν Γκογκ.
Τον Ιούνιο του 2006 η προσωπογραφία του Κλιμτ «Αντέλ Μπλοχ Μπάουερ 1» (1907) πουλήθηκε σε δημοπρασία έναντι 135 εκατομμυρίων δολλαρίων στον Αμερικανό μεγιστάνα Ρόναλντ Λόντερ, ιδιοκτήτη του ομίλου καλλυντικών Έστε Λόντερ. Ήταν η υψηλότερη τιμή που έφτασε ποτέ πίνακας στα χρονικά των δημοπρασιών. Η Αντέλ Μπλοχ Μπάουερ ήταν σύζυγος ενός εβραίου βιομήχανου ζάχαρης που ζούσε στη Βιέννη. Το έργο βρισκόταν για χρόνια στο επίκεντρο δικαστικής διαμάχης μεταξύ της αυστριακής κυβέρνησης και μιας ανηψιάς της Μπλοχ Μπάουερ, που τελικά κέρδισε την υπόθεση και βέβαια έβγαλε αμέσως τον πίνακα σε δημοπρασία. Ο Λόντερ απέκτησε το έργο για λογαριασμό της πινακοθήκης Neue Galerie της Νέας Υόρκης. Το προηγούμενο ρεκόρ κατείχε ένας πίνακας του Πικάσο με 104,1 εκατομμύρια δολλάρια.
Λίγους μήνες αργότερα, το Νοέμβριο του 2006, το ρεκόρ καταρρίφθηκε, καθώς ο πίνακας του Τζάκσον Πόλοκ, «Νο 5, 1948», πουλήθηκε αντί 140 εκατομμυρίων δολλαρίων!
Επιτέλους τελείωσαν δύο δύσκολες ενότητες αναρτήσεων, μία για τον παππού μου και μία για τη Θεσσαλονίκη. Και οι δύο ήταν ιδιαίτερα κουραστικές, σε συνδυασμό μάλιστα με τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις, με έφτασαν στα όριά μου. Γι’ αυτό ακολουθούν δύο εβδομάδες ξεκούρασης και ενασχόλησης με τη ζωγραφική. Όπως πάντα βέβαια σ’ αυτό το ιστολόγιο, κριτήριο επιλογής κάθε ζωγράφου θα είναι -εκτός από την καλλιτεχνική του αξία- η ιστορία ή οι ιστορίες που τον συνοδεύουν. Ενδιάμεσα θα υπάρξει και μια ανάρτηση -είναι τώρα στα σκαριά- που έχει σχέση με την πολιτική ιστορία της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια.
Ο πατέρας του Μιρό δεν του επέτρεπε να ασχοληθεί με τη ζωγραφική. Τον υποχρέωσε μάλιστα να εργαστεί για δύο χρόνια ως κλητήρας σε γραφείο, μέχρι που ο Μιρό έπαθε νευρικό κλονισμό. Μόνο τότε οι γονείς του του επέτρεψαν να εγγραφεί σε μια σχολή τέχνης στη Βαρκελώνη.
Χουάν Μιρό: «Το ωραίο πουλί αποκαλύπτει το άγνωστο στο ζεύγος των ερωτευμένων» (1941) από την ενότητα «Αστερισμοί» http://www.sfak.org
Ανέβαινε στο εσωτερικό μπαλκόνι, που υπήρχε στο εργαστήριό του, και κοιτούσε το έργο από ψηλά. Κατέβαινε και το δούλευε. Πότε περπατούσε πάνω σ’ αυτό -διακρίνονται οι πατημασιές από τα παπούτσια του- πότε το έκαιγε με το καμινέτο σε κάποια σημεία για να δημιουργήσει όπως έλεγε ένα νέο έργο μέσα από τον έλεγχο της φωτιάς».
Χρησιμοποιούσε πολύ τα μάτια στο έργο του, τα οποία τα θεωρούσε ένα ιερό, μυθολογικό στοιχείο. Για τον Μιρό τα πάντα είχαν ψυχή και ζωή, γι’ αυτό και έβαζε μάτια ακόμα και στα δέντρα!
1217: Δεκατρία χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, πεθαίνει ο Λατίνος αυτοκράτορας Κωνσταντινούπολης, Ερρίκος Β΄, και αποφασίζεται να αναλάβει νέος αυτοκράτορας ο Πέτρος ντε Κουρτενέ. Πράγματι στέφεται στη Ρώμη και στη συνέχεια, συνοδεία 6.000 ανδρών, μέσω της Εγνατίας οδού, κατευθύνεται προς την Κωνσταντινούπολη. Όμως στα βουνά της Αλβανίας πέφτει σε ενέδρα που είχε στήσει ο μέχρι τότε δεσπότης της Ηπείρου, Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας. Ο ντε Κουρτενέ αιχμαλωτίζεται και μετά από λίγο πεθαίνει. Ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας γίνεται έτσι παντού γνωστός για το κατόρθωμά του και αναγνωρίζεται ως ο κυριότερος αντίπαλος της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Μάλιστα η πετυχημένη του ενέδρα εναντίον του ντε Κουρτενέ ήταν για πολλά χρόνια «τίτλος τιμής στη διεκδίκηση του θρόνου της Κωνσταντινούπολης». Ακολούθως ο Θεόδωρος γίνεται κύριος της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας. Η αίγλη του συνεχώς μεγαλώνει.
1223: Έξι χρόνια μετά το μεγάλο του κατόρθωμα, ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, εκμεταλλευόμενος τον πόλεμο μεταξύ της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης και της ελληνικής αυτοκρατορίας της Νίκαιας, φτάνει έξω από τη Θεσσαλονίκη, που εκείνη την εποχή ήταν λατινικό βασίλειο. Η φρουρά των Λατίνων, μετά από γενναία αντίσταση πολλών μηνών, αποφασίζει τελικά, στα τέλη του 1224, να παραδοθεί, κι έτσι ο Θεόδωρος Δούκας μπαίνει θριαμβευτικά στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής του στρατού του. Ολόκληρη η βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία) είναι στην κατοχή του και όλα δείχνουν ότι αργά ή γρήγορα θα καταφέρει να κερδίσει και τον αυτοκρατορικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης.
Οι κατακτήσεις του Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα (από τη Βικιπαίδεια) Η Βικιπαίδεια γράφει πως ο συγκεκριμένος χάρτης απεικονίζει την επέκταση του Δεσποτάτου της Ηπείρου, παρόλο που στα 1225 ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας εγκατέλειψε τον τίτλο του δεσπότη της Ηπείρου για να στεφθεί στη Θεσσαλονίκη «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων».
1225 ή 1227: Ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας στέφεται στη Θεσσαλονίκη «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων». Ο Θεόδωρος μάλιστα υιοθέτησε τη βυζαντινή αυτοκρατορική στολή με τα κόκκινα υποδήματα. Όμως η αυτοκρατορία της Νίκαιας δεν αναγνώρισε τον νέο αυτοκράτορα κι άρχισε έτσι η σύγκρουση μεταξύ των δύο ελληνικών αυτοκρατοριών, της Νίκαιας και της Θεσσαλονίκης.
1228: Ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, πολεμώντας εναντίον των δυνάμεων του αυτοκράτορα της Νίκαιας, Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, βρίσκεται στη Θράκη, ενώ ο θρόνος της λατινικής αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης παραμένει ακόμη κενός. Ήταν η πρώτη του ευκαιρία να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, όλοι περίμεναν να επιτεθεί, όμως πείστηκε να υπογράψει ανακωχή με τους Λατίνους, που τον κολάκεψαν δίνοντάς του την προσωνυμία «Βασιλεύς των Γραικών».
(ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ: Ίσως δεν έχει άμεση σχέση με το θέμα, αλλά έχει σχέση με τη Θεσσαλονίκη. Σχετικά με τον όρο «Έλλην'», η Ελένη Αρβελέρ στο βιβλίο της «Γιατί το Βυζάντιο» δημοσιεύει απόσπασμα του βυζαντινού συγγραφέα Τιμαρίωνα, που σε κείμενο του 12ου αιώνα -δηλαδή αρκετά πριν τα γεγονότα που περιγράφουμε)-γράφει πως στη μεγάλη γιορτή των Δημητρίων συνέρρεαν στη Θεσσαλονίκη «ου μόνον αυτόχθων όχλος και ιθαγενής, αλλά πάντοθεν και παντοίως Ελλήνων των απανταχού» (είναι η πρώτη φορά που ο όρος Έλλην δε σημαίνει ειδωλολάτρης). Ο Τιμαρίων, μάλιστα, συγκρίνει τα Δημήτρια με αρχαιοελληνικές γιορτές όπως τα Πανιώνια και τα Παναθήναια.)
Αργυρό νόμισμα που παρουσιάζει τον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα να δέχεται κάστρο από τα χέρια του Αγίου Δημητρίου. Πρόκειται μάλλον για εορταστική κοπή σε ανάμνηση της στέψης του ως αυτοκράτορα στη Θεσσαλονίκη. (από την Βικιπαίδεια)
1230: Η Κωνσταντινούπολη παραμένει ακόμη χωρίς αυτοκράτορα, αλλά ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας, αντί να την πολιορκήσει επιτέλους όπως όλοι περιμένουν, επιλέγει να εισβάλει στη Βουλγαρία, μια σύμμαχη -εκείνη την εποχή- χώρα, με τον ηγεμόνα της οποίας συνδέεται με συγγενικούς δεσμούς! Ακατανόητη απόφαση, ίσως θεώρησε πως έπρεπε πρώτα να καλύψει τα νώτα του, πριν επιτεθεί εναντίον της Κωνσταντινούπολης, πάντως η εισβολη κατέληξε σε πανωλεθρία. Σε μάχη που έγινε κοντά στον Έβρο ποταμό, ο Θεόδωρος Δούκας αιχμαλωτίστηκε από τον Τσάρο της Βουλγαρίας Ιωάννη Β΄ Ασάν, που άφησε ελεύθερους τους περισσότερους στρατιώτες του Θεοδώρου για να δείξει μεγαλοψυχία, τον ίδιο όμως τον κράτησε αιχμάλωτο. Εδώ λήγει η σύντομη περίοδος δόξας της ελληνικής αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης.
1235 – 1236: Ο Τσάρος Ιωάννης Β΄ Ασάν, σε συμμαχία με τον αυτοκράτορα της Νίκαιας, Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη, φτάνουν δυο φορές έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, αλλά αποτυγχάνουν και τις δυο φορές να την κυριεύσουν. Όλα αυτά τα χρόνια ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας παραμένει αιχμάλωτος στη Βουλγαρία. Το τραγικό είναι πως τον έχουν τυφλώσει, λόγω κάποιας συνωμοσίας που θεωρήθηκε πως έκανε εναντίον του βουλγαρικού θρόνου.
1240: Λίγο πριν από το 1240 συμβαίνει ένα απροσδόκητο γεγονός: πεθαίνει η γυναίκα του Τσάρου Ασάν και ο Θεόδωρος του προτείνει ως σύζυγο την κόρη του! Ο Ασάν δέχεται και, όπως είναι φυσικό, μετά από λίγο ελευθερώνει τον -πεθερό του πλέον- Θεόδωρο, ο οποίος επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη. Εκεί βασιλεύει ο αδελφός του, Μανουήλ, που δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθής στους Θεσσαλονικείς, οι οποίοι μόλις μαθαίνουν πως επέστρεψε ο Θεόδωρος, ξεσηκώνονται υπέρ του και διώχνουν τον Μανουήλ. Ο Θεόδωρος ξαναγίνεται κύριος της Θεσσαλονίκης, αλλά πώς να βασιλέψει αφού είναι τυφλός; Έτσι ο γιος του, Ιωάννης, στέφεται αυτοκράτορας της Θεσσαλονίκης κι ο ίδιος συνεχίζει να κυβερνάει από το παρασκήνιο.
1241: Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας, Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης, γνωρίζει καλά ότι πραγματικός κυβερνήτης του κράτους της Θεσσαλονίκης δεν είναι ο φερόμενος ως αυτοκράτορας Ιωάννης, αλλά ο τυφλός πατέρας του, Θεόδωρος Δούκας. Καλεί λοιπόν στη Νίκαια τον Θεόδωρο, που αποδεχόμενος την πρόσκληση -προφανώς δεν είχε άλλη επιλογή- βρίσκεται αιχμάλωτος του Βατάτζη.
1242: Ο Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης εκστρατεύει εναντίον της Θεσσαλονίκης, έχοντας μαζί του τον αιχμάλωτο Θεόδωρο. Αντί να επιτεθεί, προτιμάει να στείλει για διαπραγματεύσεις τον Θεόδωρο προτείνοντας μεταξύ άλλων τον όρο να εγκαταλείψει ο Ιωάννης τον τίτλο του αυτοκράτορα και να πάρει τον τίτλο του δεσπότη, ορκιζόμενος παράλληλα υποταγή στην αυτοκρατορία της Νίκαιας. Πατέρας και γιος συμφωνούν με τους όρους που φέρνουν το οριστικό τέλος της σύντομης ζωής της αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης.
Η Θεσσαλονίκη παρέμεινε δεσποτάτο μέχρι το 1246. Εκείνη τη χρονιά ο Ιωάννης Βατάτζης την κατέλαβε οριστικά, κατάργησε το δεσποτάτο και προσάρτησε τη Θεσσαλονίκη στην αυτοκρατορία της Νίκαιας.
Οι πληροφορίες για το κείμενο αντλήθηκαν από:
«ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ»
Εκδοτική Αθηνών
ΟΡΕΣΤΗΣ ΤΑΦΡΑΛΗ «Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΕΩΣ ΤΟΝ 14ο ΑΙΩΝΑ»
Εκδόσεις ΤΡΟΧΑΛΙΑ
ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ ΑΡΒΕΛΕΡ «ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ»
Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
1911: Η Θεσσαλονίκη «ντύνεται στα καλά της» για να υποδεχθεί τον Σουλτάνο Μεχμέτ Ε΄ Ρεσάτ. Στη φωτογραφία μία από τις πολλές αψίδες που στήθηκαν κατά μήκος της αυτοκρατορικής διαδρομής. Η αψίδα αυτή βρισκόταν στην οδό Εθνικής Αμύνης. Στο βάθος φαίνεται το Συντριβάνι. από το http://www.makthes.gr/news/opinions/79717/
1917: Φωτογραφία από τη μεγάλη πυργκαγιά της Θεσσαλονίκης, που άλλαξε σημαντικά τη φυσιογνωμία της πόλης. Μια από τις αιτίες εξάπλωσης της πυρκαγιάς υπήρξε η έλλειψη νερού, το οποίο δεσμευόταν για την τροφοδοσία αγγλικών και γαλλικών στρατοπέδων στα προάστια της πόλης (Άγγλοι και Γάλλοι είχαν στρατοπεδεύσει στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου). Οι πληγέντες από την πυρκαγιά ήταν περίπου 72.500 (50.000 Εβραίοι, 12.500 Ορθόδοξοι και 10.000 Μουσουλμάνοι). Η πυρκαγιά κατέστρεψε το 32% της συνολικής έκτασης της Θεσσαλονίκης (την περιοχή μεταξύ των οδών Αγίου Δημητρίου, Λέοντος Σοφού, Νίκης, Εθνικής Αμύνης, Αλ. Σβώλου, Εγνατία από Αγ. Σοφίας).
(η φωτογραφία είναι από την Βικιπαίδεια)
Φωτογραφία του Γιώργου Λυκίδη: Η Διαγώνιος κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Αριστερά η οδός Τσιμισκή με το τραμ. (η φωτογραφία είναι από το αφιέρωμα της εφημερίδας ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ»)
1936: Η μητέρα του νεκρού καπνεργάτη Τάσου Τούση θρηνεί πάνω από το πτώμα του γιου της, ο οποίος σκοτώθηκε από τις αστυνομικές δυνάμεις της δικτατορίας του Μεταξά. Από αυτό το τραγικό γεγονός εμπνεύστηκε ο Γιάννης Ρίτσος τον «Επιτάφιο».
(Η φωτογραφία είναι από το http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=173382)
1937: Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄και ο πρύτανης του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Αβροτέλης Ελευθερόπουλος φτάνουν στο πανεπιστήμιο για τον εορτασμό της επετείου της απελευθέρωσης της πόλης.
(η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Γ. Αναστασιάδη «Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης αφηγείται την ιστορία του», Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS)
Ο Αβροτέλης Ελευθερόπουλος έπρεπε να εκφωνήσει κατά τα καθιερωμένα τον πανηγυρικό της ημέρας στις 26 Οκτωβρίου που γιόρταζε η Θεσσαλονίκη την απελευθέρωσή της, παρουσία του βασιλιά Γεωργίου του Β΄. (…) Την παραμονή το βράδυ ο υπουργός – γενικός διοικητής Μακεδονίας, ο διαβόητος Γεώργιος Κυρίμης, έστειλε άνθρωπό του στον πρύτανη και του ζήτησε τον λόγο για να τον διαβάσει. Ο Ελευθερόπουλος έδωσε ένα αντίγραφο. Την άλλη μέρα το πρωί του το επέστρεψαν “διορθωμένο”! Ο Κυρίμης τον λογόκρινε! Έσβησε ό,τι δεν του άρεσε και πρόσθεσε τα δικά του. (…) Σε μια κατάμεστη αίθουσα τελετών -στην πρώτη σειρά ο Γεώργιος, πίσω η ακολουθία του, υπουργοί- και ο Κυρίμης -πρεσβευτές, πρόξενοι, οι αρχές της πόλεως, καθηγητές και άλλοι- ο Ελευθερόπουλος ανέβηκε στο βήμα και είπε: “Μεγαλειότατε, έχω εις χείρας μου δύο λόγους: Έναν του κυρίου Κυρίμη και έναν δικό μου. Ποιον θέλετε να σας αναγνώσω;” Αμήχανος για λίγο ο Γεώργιος απάντησε: “Μα φυσικά τον ιδικόν σας”. Άφησε παράμερα το λογοκριμένο αντίγραφο ο Ελευθερόπουλος και άρχισε να διαβάζει τον πανηγυρικό του. Όταν ανέφερε το όνομα του Βενιζέλου, εκφράζοντας την εθνική ευγνωμοσύνη για τη βαλκανική πολιτική του, ένας στρατηγός από το ακροατήριο φώναξε: “το κτήνος”! Ο Γεώργιος ιδιαιτέρως του είπε πως καλά έκανε που μνημόνευσε και τον Βενιζέλο. (…) Οι καθηγητές του είπαν -ιδιαιτέρως βέβαια- πως έσωσε την τιμή και το γόητρο του πανεπιστημίου.
ΒΙΚΤΩΡ ΝΕΤΑΣ “ΠΩΣ Ο ΑΒΡ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΠΟΥΛΟΣ “ΕΣΩΣΕ” ΤΟ “ΓΟΗΤΡΟΝ” ΚΑΙ ΤΗΝ “ΤΙΜΗΝ” ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ” (Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 1/8/1993)
από το βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ “ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ (1926-1973)” Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS
Ο λόγος του Αβροτέλη Ελευθερόπουλου -ήμουν παρών και τον άκουσα- ήταν ένα σύντομο και πολύ προσεγμένο εγκώμιο των δύο μεγάλων ανδρών του ’12, του Κωνσταντίνου και του Βενιζέλου.
Δεν πρέπει, είπε, η τυχόν διαφωνία μας με τη δράση των ανδρών της ιστορίας να μας εμποδίζει να αναγνωρίζουμε την ιστορική αλήθεια. Κάπως έτσι το είπε και χειροκροτήθηκε. Όταν μετά την τελετή συνόδευσε τον Βασιλιά στην αίθουσα της Συγκλήτου τον ρώτησε, όπως μου είπε ο ίδιος πολύ αργότερα στην Αθήνα, αν του άρεσε ο λόγος του.
-Εμένα μου άρεσε, του απάντησε, να δούμε όμως τι θα πει και ο κυρ Γιάννης (ενν. τον Μεταξά).
Αντίθετη εκδηλώθηκε η γνώμη του τελευταίου πολύ γρήγορα. Όργανα της Ασφάλειας πήγαν την νύκτα στο σπίτι του και συνέλαβαν τον Πρύτανη. Τον έβαλαν στο πρώτο τρένο για Αθήνα με προορισμό την εξορία του σε νησί. Από την εξορία τον έσωσε, όπως πίστευε, η μεσολάβηση του Γεωργίου. Στη θέση του όμως δεν επανήλθε ποτέ. Και έζησε απομονωμένος στην Αθήνα την ασκητικά πνευματική του ζωή ως τα βαθιά γεράματά του…
ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΤΑΤΑΚΗΣ «ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ»
από το βιβλίο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ “ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ (1926-1973)” Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS
1942: Παιδιά εξαντλημένα από την πείνα σ’ ένα πεζοδρόμιο της οδού Μητροπόλεως.
(Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Γιώργου Καφταντζή «Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής»
Το χειμώνα του 1942 η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο για όλους. Μ’ αυτές τις συνθήκες, τον Φλεβάρη του 42, και σε πλήρη εξαθλίωση, μάνα και γιος, αποφασίζουμε και μεις να πέσουμε κάτω και να πεθάνουμε. Σας φαίνεται παράξενο, αλλά δεν είναι υπερβολή. Αν το παίρναμε απόφαση να πλαγιάσουμε ένα βράδυ στο παχύ χιόνι των τριάντα πόντων στο χωματένιο πεζοδρόμιο της λεωφόρου Αθηνών (έτσι λεγόταν τότε η σημερινή οδός Παπαναστασίου), το πρωί θα μας έβρισκαν σίγουρα κοκαλωμένους. Άλλωστε αυτή ήταν και η τακτική που ακολουθούσαν εκατοντάδες άνθρωποι κάθε μέρα, οι οποίοι αποφάσιζαν να πεθάνουν: έπεφταν σε μια γωνιά ή σε ένα πεζοδρόμιο, και το πρωί περνούσε το κάρο της δημαρχίας και τους μάζευε ξυλιασμένους. Ένα απόγευμα, λοιπόν, λέει η μάνα μου: «Ως εδώ ήταν οι μέρες μας». Πέφτουμε λοιπόν στα χιόνια και περιμένουμε να πεθάνουμε. (…) Εκεί λοιπόν που πέσαμε εξαντλημένοι στο πεζοδρόμιο με τα χιόνια, ξαφνικά εμφανίζεται η Καλλιοπίτσα, που κι αυτή είχε τελειώσει τη δουλειά της στους Γερμανούς. (…) «Καλέ, Κυρα-Φανή, καλέ, τι κάνετε εδώ, είστε με τα καλά σας;». «Ε, να», λέει η μητέρα μου, «εμάς, αφήστε μας, ήρθε η ώρα μας, εσείς τραβήξτε». «Μα πώς θα τραβήξουμε, αστειεύεσαι; Είναι σοβαρά πράματα αυτά; Σήκω, επάνω, που θα πεθάνετε!» «Όχι, όχι, δεν μπορούμε. Αφήστε μας και φύγετε». «Βρε, σήκω, που σε λένε». Η μητέρα μου αντιδρούσε και δεν ήθελε να σηκωθούμε. Οπότε αυτές οι δύο μας σηκώνουν στο πι και φι και μας βάζουν να καθίσουμε επάνω στο χιόνι. Τότε οι Γερμανοί δεν είχαν πάρει ακόμη τους Εβραίους. Οι δε Εβραίοι συνήθως πουλούσαν διάφορα πράγματα στο δρόμο, μεταξύ των οποίων και κανναβούρι ψημένο. Με ένα μικρό φλιτζανάκι του καφέ, σου έδιναν σ’ ένα χαρτί κανναβούρι ψημένο, που, όπως ξέρετε έχει λάδι μέσα, είναι και νόστιμο και δυναμωτικό. Περνάει λοιπόν ένα φουκαράδικο Εβραιάκι έχοντας λίγο κανναβούρι για πούλημα, του δίνουν λίγα λεφτά η Καλλιοπίτσα και η άλλη, παίρνουν ένα φλιτζανάκι κανναβούρι κι αρχίζουν να μας ταΐζουν. Όπως πώς θα πηγαίναμε μέχρι τον Αη-Θανάση; Δεν υπήρχε συγκοινωνία, και τα λίγα γκαζοζέν που υπήρχαν δεν έκαναν αυτό το δρομολόγιο. Τα γκαζοζέν ήταν κυρίως στην Εγνατία. Ξαφνικά, για καλή μας τύχη, εμφανίζεται ένα κάρο με άλογο. Το είχε ένας χωριάτης από την Καμπτσίδα. Τον σταματάει λοιπόν η Καλλιοπίτσα και του λέει: «Καλέ, μπάρμπα, πόσα θέλεις να πάρουμε αυτούς τους ανθρώπους και να τους πάμε μέχρι τον Αη-Θανάση;» Αυτός μας είδε λίγο ψυχρά και ζήτησε ένα ποσό που η Καλλιοπίτσα το βρήκε λογικό. Μας αρπάζουν λοιπόν και μας ξαπλώνουν πάνω στο κάρο, ανεβαίνουν κι αυτές, κάθονται δίπλα μας και μπροστά ο αμαξάς με το καμτσίκι, πίσω εμείς οι τέσσερις, και ξεκινάμε. (…) Εκεί που πηγαίναμε, γυρίζει ξαφνικά ο αμαξάς και λέει στην Καλλιοπίτσα: «Μετάνιωσα». Η Καλλιοπίτσα τρόμαξε. «Έχει γούστο να μας κατεβάσει τώρα, κι άντε να βρεις άλλο κάρο», σκέφτηκε. «Μετάνιωσα», λέει ο αμαξάς, «που σας ζήτησα λεφτά, δε θέλω τίποτα. Θα σας πάω τζάμπα». Πρωτοφανές, είχε συγκινηθεί και είχε έρθει στο φιλότιμο. Και πράγματι, μας πήγε όχι μόνο μέχρι τον Αη-Θανάση, αλλά μέχρι και το σπίτι μας που ήταν αρκετά αψηλά, κοντά στην οδό Αγίου Δημητρίου.
ΝΤΙΝΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ (ραδιοφωνική αφήγηση στον 9.58)
από το βιβλίο «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΝ, ΟΥ Μ’ ΕΘΕΣΠΙΣΕΝ…»
Εκδόσεις ΙΑΝΟΣ
1943: Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, πετάει την ελληνική σημαία στους φοιτητές που διαδήλωναν με αφορμή την επέτειο της 25ης Μαρτίου.
Από το άγαλμα του Βότση ανηφορίσαμε για το Πανεπιστήμιο. Περνώντας την οδό Πολωνίας, βγάλαμε με τις φωνές και τα τραγούδια μας τον καθηγητή Θεοδωρίδη στο μπαλκόνι του. Δεν μπορούσε να μιλήσει από συγκίνηση, μόνο χαιρετούσε δακρυσμένος και σε μια στιγμή φέρνει την κρυμμένη ελληνική σημαία του σπιτιού του και μας την πετάει. Την πήραμε, γονατίσαμε όλοι και ψάλαμε τον εθνικό ύμνο. Ύστερα κινήσαμε να τυλίξουμε με τη σημαία αυτή το άγαλμα του Μακεδόνα ήρωα του 21 Καρατάσου, απέναντι από το Πανεπιστήμιο.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΦΤΑΝΤΖΗΣ “ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ” Εκδόσεις ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ
1941-1944: Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το στρατόπεδο Παύλου Μελά μετράπηκε από τους Γερμανούς σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Από τους εκεί κρατουμένους, έπαιρναν οι Γερμανοί όσους ήθελαν να εκτελέσουν για αντίποινα. (η φωτογραφία -δεν είναι της εποχής- είναι από το αφιέρωμα της εφημερίδας ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ»)
Ένας από τους κρατούμενους του «Παύλου Μελά» στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής, καταδικασμένος «δις εις θάνατον», ο Ραούλ Λιβαδάς, που χρησιμοποιήθηκε ως διερμηνέας από τις αρχές του στρατοπέδου, αφηγείται για τις δραματικές τελευταίες στιγμές πριν από την εκτέλεση:
«Με ξυπνούσαν στις 5 το πρωί και μου δίναν μια κατάσταση στη γερμανική. Γνωρίζοντας πρόσωπα και πράγματα, κατευθυνόμουνα, μαζί με τον Έλληνα φύλακα, στους θαλάμους. Μπαίνοντας μέσα στο θάλαμο, είχα το τραγικό καθήκον να κάνω το προσκλητήριο του θανάτου. Διάβαζα από την κατάσταση τα ονόματα. Οι κρατούμενοι βγαίναν έξω, τους δέναν δυο δυο και τους βάζαν στα φορτηγά. Αυτό συνέβη αρκετές φορές…
Είναι φοβερή εμπειρία να καλέσεις το όνομα κάποιου που ώρες πριν αστειευόμασταν μαζί, εν επιγνώσει ότι σε μια ώρα αργότερα θα έχανε τη ζωή του… Σε μένα που φώναζα τα ονόματα ο ένας μου έδινε τη βέρα του για να τη δώσω στη γυναίκα του, ο άλλος κάποιο ωρολόγι ευτελούς αξίας που δεν του το είχαν αφαιρέσει…»
ΧΡΙΣΤΟΣ Ν. ΖΑΦΕΙΡΗΣ «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ»
Εφημερίδα ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ
Όταν ήρθε η πρωτομαγιά, είπα στη γιαγιά μου να με ξυπνήσει πρωί πρωί να πάω να κόψω λουλούδια για να κάνω στεφάνι. (…)
Στην άκρη του δρόμου, δίπλα στο φράχτη, ήταν σταματημένο ένα γερμανικό καμιόνι από αυτά με τη σκαλίτσα που πήγαιναν τους εργάτες στη δουλειά. Πίσω του, προς τα έξω, κάθονταν δύο Γερμανοί με αυτόματα και πιο μέσα μερικοί Έλληνες. Κανένας δε μιλούσε, ούτε οι Έλληνες μεταξύ τους, ούτε οι Γερμανοί. Μάζευα αγριολούλουδα και οι δικοί μας είχαν καρφώσει τα μάτια τους επάνω μου. Με κοίταζαν επίμονα κι ακολουθούσαν την κάθε μου κίνηση σαν να μάζευαν μαζί μου το κάθε λουλουδάκι. Εγώ βλέποντας τον τρόπο που με κοίταζαν, έλεγα: «Ζηλεύουν, γιατί αυτοί πηγαίνουν τέτοια μέρα στη δουλειά, ενώ εγώ χαιρόμουν το Μάη. Σε λίγο πέρασαν δυο καμιόνια γεμάτα με Γερμανούς οπλισμένους που φορούσαν τα κράνη τους. Το σταματημένο τα ακολούθησε. Μάζευα ακόμα λουλούδια, όταν σε λίγο τα είδα να επιστρέφουν και τα τρία μαζί. (…) Ξοπίσω τους έτρεχε ένα παιδί, φίλος μου, κι από μακριά φώναζε.(…)
-Σκότωσαν έξι Έλληνες οι Γερμανοί. Εκεί! Στα τούβλα του Παπαγεωργίου, πάνω στον πηλό.
Κοκάλωσα. Κι έτσι καθώς μου έλεγε το παιδί τι είχε γίνει, κατάλαβα ποιους σκότωσαν. Κι έβγαλα μια κραυγή. Έτρεξα στη γιαγιά μου, έπεσα στην αγκαλιά της. Κι έκλαιγα με αναφιλητά. (…) Όταν μου πέρασε το αναφιλητό, πήγα στο φρέσκο τάφο τους. Κι άφησα τα λουλουδάκια που είχα μαζέψει την ώρα που με κοίταζαν και ήταν σαν να τα είχαμε μαζέψει μαζί.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΔΡΟΣΑΚΗ «ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΙ… ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ, ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ»
Εκδόσεις ΟΔΥΣΣΕΑΣ
1974: Ο Τώνης Βαβάτσικος κερδίζει το πρώτο βραβείο στο φεστιβάλ τραγουδιού της Θεσσαλονίκης με το τραγούδι «Ποιος να ξέρει». Στην τρίτη θέση ήταν η Αλέκα Κανελλίδου με το «Άσε με να φύγω».
1976: Ο Νέτο Γκουερίνο μόλις έχει πετύχει το νικητήριο τέρμα, που έδωσε στον ΠΑΟΚ (των Κούδα, Σαράφη, Παρίδη, Τερζανίδη κ.ά.) τη νίκη εναντίον της ΑΕΚ και το πρωτάθλημα 1975-76. (η φωτογραφία είναι από τοhttp://forum.paokmania.gr/viewtopic.php?f=18&t=118&start=180)
1978: Ισχυρός σεισμός 6,5 ρίχτερ συγκλονίζει τη Θεσσαλονίκη. Οι νεκροί φτάνουν συνολικά τους 49 (εκ των οποίων οι 29 έμεναν στην πολυκατοικία που κατέρρευσε στην πλατεία Ιπποδρομίου)
1979: Στις 2 Δεκεμβρίου ο Νίκος Γκάλης αγωνίζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα με τα χρώματα του Άρη, στο παιχνίδι Άρη – Ηρακλή 79-78.
λογομνήμων... 
