Η σημερινή μας ανάρτηση δε θα περιοριστεί πάλι σε ένα ελληνικό διήγημα του 19ου αιώνα. Θα επεκταθεί, μέσω συνειρμών, και σε άλλες εποχές, και σε άλλες μορφές τέχνης. Αρχικά θα ασχοληθούμε με ένα απόσπασμα από το διήγημα του Εμμανουήλ Λυκούδη (1849-1925) «Αναμνήσεις εκ της θαλάσσης».
Στο διήγημα αυτό ο Λυκούδης παραθέτει μια παράδοξη εικόνα, συγκινητική και συγχρόνως αστεία, με ήρωα έναν έφιππο ιερέα και τον «δύσμοιρον ίππον» του, «φορτωμένο «καλάθων οπωρών» τους οποίους ο συγγραφέας συνάντησε κάποτε στο Πεδίο του Άρεως.
Οίκτο βαθύν ενέπνεε του ίππου τούτου η θέα. Με την κεφαλήν σχεδόν προσψαύουσαν την γην, τους οφθαλμούς εσβεσμένους, λιπόσαρκος, με τας πλευράς μετρουμένας υπό το δέρμα ως νομείς διερρηγμένου πλοίου, έσυρε δυσπνοών μετά ρόγχου τους τρέμοντας πόδας του, αδιάφορος προς τα περί αυτών, αναίσθητος προς τα σκληρά χτυπήματα, άτινα ρυθμικώς κατήγε διά της οζώδους ράβδου επί του τραχήλου του, επ’ αυτής της ταλαιπώρου κεφαλής του, ο ιερός αναβάτης του.
Ξαφνικά, από μακριά, ακούστηκαν ήχοι στρατιωτικού σαλπίσματος από μια στρατιωτική φάλαγγα ιππικού. Ο κακόμοιρος ίππος, που έτρεμαν τα πόδια του, που μπορούσες να μετρήσεις τα πλευρά του από την ασιτία και τα γεράματα, «εστήλωσεν αμέσως τους πόδας» του. Αναμνήσεις μιας περασμένης στρατιωτικής αίγλης εισέβαλαν στη γερασμένη μνήμη του.
…ύψωσε την κεφαλήν, έκαμψεν υπερηφάνως τον αυχένα, ωσφράνθη διά των μυκτήρων τον αέρα, τανύσας δε τους πόδας έρρηξε παρατεταμένον χρεμετισμόν και ως βέλος ώρμησε προς την πεδιάδα χωρίς ο αναβάτης του να δυνηθή να τον συγκρατήση.
«Ως βέλος», λοιπόν, όρμησε ο ίππος, παρά τις φωνές και τα χτυπήματα του έκπληκτου ιερέα, και μάλιστα κατάφερε να λάβει θέση στο αριστερό μέρος της φάλαγγας, και, γεμάτος σφρίγος να συμμετάσχει στον περήφανο καλπασμό των υπόλοιπων αλόγων!
Εγέλων οι παρεστώτες διά το πάθημα του ιερέως, εμού δε, ομολογώ τούτο μεθ’ όλον τον ασφαλήν κίνδυνον του γελοίου, επληρώθησαν δακρύων οι οφθαλμοί διά τον γέροντα ίππον.
Ευνόητη η εξήγηση του παράδοξου γεγονότος: ο ίππος του ιερέα ανήκε για χρόνια στο στρατό, είχε πάρει μέρος σε αμέτρητες πορείες και παρελάσεις, είχε ζήσει χρόνια περηφάνιας και τιμής, αλλά όταν γέρασε και «κατέστη άχρηστος» ο στρατός τον παρέδωσε «εις την σφύραν της δημοπρασίας», η οποία τον μετέτρεψε σε ταπεινό αχθοφόρο…
Ο συγγραφέας σταματάει εδώ την περιγραφή του γεγονότος, το οποίο το παρέθεσε μόνο για να παρομοιάσει τον ίππο του ιερέα με τους απόμαχους ναυτικούς, εξού και ο τίτλος του διηγήματος «Αναμνήσεις εκ της θαλάσσης».
Η τόσο ζωντανή όμως εικόνα του γερασμένου αλόγου, που θέλησε να ξαναζήσει τις δοξασμένες στιγμές του παρελθόντος, μου θύμισε ένα άλλο δοξασμένο άλογο, το ένα από τα δύο άλογα του ομηρικού ήρωα, Αχιλλέα, που, λίγο πριν ο Αχιλλέας σκοτώσει τον Έκτορα, αποκτάει το χάρισμα του λόγου και προλέγει στον Αχιλλέα τον επικείμενο θάνατό του.
«Ο θρίαμβος του Αχιλλέα», Κέρκυρα – Αχίλλειο
έργο του Αυστριακού καλλιτέχνη Franz Matsch
Πρόκειται για μία από τις πιο συγκινητικές στιγμές της Ιλιάδας, που μας έχει απασχολήσει σε παλαιότερη ανάρτηση. Ο Ξάνθος, όπως ονομάζεται το άλογο, σκύβει το κεφάλι και λέει στον Αχιλλέα (Ιλιάδα, Τ, 409-410) πως πλησιάζει η τελευταία του, «ολέθρια», μέρα και αίτιοι γι’ αυτό είναι «ο Θεός ο Μέγας» και «η Μοίρα η κραταιή». Ο Αχιλλέας του απαντάει πως το γνωρίζει πολύ καλά πως είναι της μοίρας του να σκοτωθεί εδώ πέρα, μακριά από τον πατέρα και τη μάνα του.
Τι νόημα έχει όμως αυτή η συνομιλία; Γιατί ο Όμηρος επιλέγει να δώσει στον Ξάνθο, για μία και μοναδική φορά, όχι μόνο το χάρισμα του λόγου, μα και την ιδιότητα να μαντεύει το μέλλον; Η Ζακλίν ντε Ρομιγί στο βιβλίο της «Τα Ρόδα της Μοναξιάς» δίνει τη δική της εξήγηση, πως επειδή το ομηρικό έπος δε φτάνει μέχρι το θάνατο του Αχιλλέα, θα πρόβαλλε αλλιώς μόνο την οργή και την κακία του. Ενώ η αναγγελία του επερχόμενου θανάτου του, φέρνει μια ισορροπία στο ποίημα και αποδίδει στον Αχιλλέα την αδυναμία ενός κοινού ανθρώπου που έχει επίγνωση της θνητότητάς του.
Τα άλογα του Αχιλλέα συγκίνησαν όμως και τον Κωνσταντίνο Καβάφη, ο οποίος ασχολήθηκε με ένα άλλο περιστατικό, όταν τα δύο άλογα του Αχιλλέα -που ήταν δώρο του Δία για το γάμο του πατέρα του, Πηλέα- άρχισαν να κλαίνε και να θρηνούν το θάνατο του Πάτροκλου.
Στο ποίημα του Καβάφη «Τα Άλογα του Αχιλλέως» ο Δίας αναρωτιέται: «καλύτερα να μη σας δίναμε, άλογά μου δυστυχισμένα! Τι γυρεύατε εκεί χάμου στην άθλια ανθρωπότητα πούναι το παίγνιον της μοίρας;» Και λίγο παρακάτω λέει: «Στα βάσανά των σας έμπλεξαν οι άνθρωποι».
Ναι στα «βάσανά των» και στα εγκλήματά των, προσθέτουμε εμείς, έκαναν συνεργούς οι άνθρωποι -από τα αρχαία χρόνια- τα συμπαθητικά αυτά τετράποδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ένα ακόμα ένδοξο άλογο που έμεινε στην ιστορία, ο Βουκεφάλας. Όπως αναφέρει ο Αρριανός, όταν ο Αλέξανδρος έχασε τον Βουκεφάλα, στη χώρα των Οξιανών -Ουξίων, σύμφωνα με το αρχαίο κείμενο-, διέταξε να δολοφονηθούν όλοι οι κάτοικοι της χώρας (!) αν δε βρισκόταν το άλογό του. Τελικά βρέθηκε ο Βουκεφάλας και γλύτωσαν ευτυχώς οι Οξιανοί από ένα έγκλημα που θα επηρέαζε όχι τόσο την ιστορία του Αλεξάνδρου -αυτός κατάφερε, και χωρίς ένα τέτοιο έγκλημα, να πάρει το επίθετο Μέγας-, όσο την ιστορία του Βουκεφάλα που θα συνδεόταν άθελά του με ένα πρωτοφανές ομαδικό έγκλημα, γενοκτονία θα το ονομάζαμε σήμερα.
Ο Αλέξανδρος με τον Βουκεφάλα εφορμούν στη μάχη της Ισσού.
Μάλλον πρόκειται για την αυθεντικότερη απεικόνιση του Βουκεφάλα.
από το http://www.kathimerini.gr/4Dcgi/4dcgi/_w_articles_kathglobal_
3_08/02/2004_1281577
Τα άλογα συνέχισαν από τότε να χρησιμοποιούνται στον πόλεμο για χιλιάδες χρόνια και θρήνησαν αμέτρητα θύματα -από ένα εκατομμύριο άλογα που χρησιμοποιήθηκαν στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο επέζησαν μόνο 60.000-, δικαιολογημένη λοιπόν η απόφαση του Στίβεν Σπίλμπεργκ να γυρίσει σε ταινία το βιβλίο του Μάικλ Μορπούργκο, με θέμα τις περιπέτειες ενός αλόγου κατά τη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου.
Σκηνή από την ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ: «Το Άλογο του Πολέμου»
Μια που περάσαμε όμως στον κινηματογράφο ας κλείσουμε τη σημερινή ανάρτηση με μια αγαπημένη ταινία, παραγωγής 1957, που προβλήθηκε στους ελληνικούς κινηματογράφους το 1980 και «έσπασε τα ταμεία». Αναφερόμαστε στην ταινία του Μαρκ Ντονσκόι «Το Άλογο που Κλαίει».
Το άλογο που έδωσε τον τίτλο στην ταινία δε θυμίζει τα ένδοξα άλογα του Αχιλλέα ή του Αλεξάνδρου, πιο πολύ «φέρνει» προς τον λιπόσαρκο και κακομοίρη ίππο του ιερέα που γνωρίσαμε στην αρχή της ανάρτησης. Μια οικογένεια τσιγγάνων καταφέρνει με κάποια «ρετουσαρίσματα» να τον πουλήσει σε έναν εύπιστο πλούσιο, που μόλις ανακαλύπτει την απάτη, ξεσπάει πάνω στο άλογο χτυπώντας το αλύπητα και αναγκάζοντας το να δακρύσει.
Έχουν περάσει περίπου 30 χρόνια από τότε που είδα την ταινία και η σκηνή δεν έσβησε από τη μνήμη μου. Ευτυχώς, πολύ πρόσφατα, η ταινία αναρτήθηκε για πρώτη φορά στο youtube και μπορείτε να την παρακολουθήσετε στο
http://www.youtube.com/watch?v=kO8kMuvhMAM
Το «ρετουσάρισμα» του αλόγου αρχίζει στο 50΄και 52΄΄, ακολουθεί η πώληση, ενώ στο 53΄ και 58΄΄ γίνεται η αποκάλυψη της απάτης και ο παραπλανημένος αγοραστής ξεσπάει, χτυπώντας το άλογο.
Στο 54΄και 08΄΄ εμφανίζεται πάνω σε γαϊδαράκο ένας χωρικός που βλέποντας την κακομεταχείριση του αλόγου, ψιθυρίζει στο γαϊδαράκο του: «Άκου, γάιδαρέ μου, γι’ αυτόν όλοι είναι άλογα. Όταν κάποιος χτυπά άλογο, σκοτώνει και φίλο».
Ολόκληρο το διήγημα του Εμμανουήλ Λυκούδη «Αναμνήσεις εκ της θαλάσσης» εδώ
Το απόσπασμα από την Ιλιάδα (Τ, 409-420) στο πρωτότυπο κείμενο αλλά και σε μετάφραση Ν. Καζαντζάκη εδώ
Τι έγραψε η Ζακλίν ντε Ρομιγί για το άλογο του Αχιλλέα εδώ
Το ποίημα του Κ. Καβάφη «Τα Άλογα του Αχιλλέως» εδώ
Περισσότερα για τον Βουκεφάλα και τη χώρα των Οξιανών εδώ
λογομνήμων... 