1912 (ΙΙΙ) η διαφωνία

11 Οκτωβρίου 1912, έβδομη μέρα του πολέμου και ο ελληνικός στρατός εισέρχεται στα Σέρβια Κοζάνης «εν μέσω ενθουσιωδών ζητωκραυγών του χριστιανικού πλήθους».
Όλοι οι Έλληνες είναι ενθουσιασμένοι…. όλοι εκτός από τον Βενιζέλο… που μαθαίνει πως οι Βούλγαροι αποσπούν δυνάμεις από άλλα μέτωπα του πολέμου και κατευθύνονται προς Θεσσαλονίκη.

Εκείνη την ώρα το ερώτημα που απασχολεί το ελληνικό στρατηγείο είναι προς τα πού θα κατευθυνθεί πλέον ο ελληνικός στρατός: προς το Μοναστήρι ή προς τη Θεσσαλονίκη; Η αλήθεια είναι πως η βασικότερη αρχή της στρατιωτικής τέχνης επιβάλλει τη συντριβή του αντίπαλου στρατού. Και για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο απαιτείται η πορεία προς το Μοναστήρι. Ο Βενιζέλος όμως, έχοντας πιο πλήρη εικόνα της -έτσι κι αλλιώς πολυσύνθετης- κατάστασης πιστεύει πως ο στρατός πρέπει να κατευθυνθεί προς τη Θεσσαλονίκη όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.

Στο τηλεγραφείο των Σερβίων θα παιχτεί η πρώτη πράξη ενός «θρίλερ» που κράτησε αρκετές μέρες. Ο Βενιζέλος με τηλεγράφημά του προς τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου, στρατηγό Δαγκλή, εκφράζει την ανησυχία του για την πορεία του στρατού και του εξηγεί πως επείγει η κατάληψη της Θεσσαλονίκης. Ακολούθως ζητάει να μάθει ποια θα είναι στη συνέχεια η πορεία του στρατού, αν θα είναι δηλαδή προς Μοναστήρι μέσω Κοζάνης ή προς Θεσσαλονίκη μέσω της Βέροιας. Ο Δαγκλής του εξηγεί τις δυσχέρειες της μετακίνησης του πυροβολικού και των εφοδιοπομπών λόγω της κακής κατάστασης του μοναδικού δρόμου και επιφυλάσσεται να δώσει πληροφορίες από την Κοζάνη.

Ο Κωνσταντίνος (στο κέντρο) και το επιτελείο του. Αριστερά ο Μεταξάς, πίσω από τον Κωνσταντίνο ο Δούσμανης και δεξιά ο Δαγκλής.
(πηγή φωτογραφίας: εφημερίδα ΕΘΝΟΣ)

Πράγματι την επόμενη μέρα (12 Οκτωβρίου) ο στρατός καταλαμβάνει αμαχητί την Κοζάνη. Το κλίμα θριαμβευτικό και εκεί. Την επόμενη όμως (στις 13) φτάνει στον Κωνσταντίνο τηλεγράφημα από τον υπουργό εξωτερικών, Λ. Κορομηλά, ο οποίος αναφέρεται στις επιτυχίες Σέρβων, Βουλγάρων και Μαυροβουνίων και, χωρίς να λέει ούτε μία λέξη για τα ελληνικά κατορθώματα, του ζητεί να εντείνει τις ενέργειές του «ώστε καταληφθή όσον τάχιστα Θεσσαλονίκη». Η απάντηση του Κωνσταντίνου θα δοθεί την ίδια μέρα. «Ευχαρίστως εμάθαμε τας επιτυχίες του βουλγαρικού, σερβικού και μαυροβουνιωτικού στρατού» απαντάει με αρκετή δόση ειρωνείας απαριθμώντας στη συνέχεια τα κατορθώματα του ελληνικού στρατού (προέλαση 100 χιλιομέτρων εντός 8 ημερών, με δύο θριαμβευτικές νίκες στην Ελασσόνα και στο Σαραντάπορο, η τελευταία εναντίον τριών μεραρχιών, επί δυσχερέστατου εδάφους) τονίζοντας πως αποτελούν κατόρθωμα που «δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ούτε να υποτιμάται». Σωστά ως εδώ αλλά ο εκνευρισμός του τον οδηγεί σε λόγια που φανερώνουν πως έχει αρχίσει να συγχέει τον συνταγματικό του ρόλο: «Θα εξακολουθήσω με την αυτήν έντασιν δυνάμεων επιδιώκων την καταστροφήν του εχθρού επί τη βάσει του σχεδίου το οποίον προδιέγραψα και του οποίου τον αντικειμενικόν σκοπόν μόνος εγώ είμαι αρμόδιος και υπεύθυνος να κανονίζω. Παρακαλώ δε υμάς όπως ευαρεστούμενος μη προσπαθήτε όπως επηρεάζητε την διεύθυνσιν των επιχειρήσεων».

Λίγο αργότερα, το ίδιο βράδυ, τη σκυτάλη παίρνει ο Βενιζέλος, ο οποίος -ίσως αντιλαμβανόμενος τον εκνευρισμό του Κωνσταντίνου- προσπαθεί να είναι πιο διακριτικός στις υποδείξεις του: «Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ όψιν, ότι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοι επιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις τη Θεσσαλονίκην». Ο Κωνσταντίνος του απαντάει: «Η κατεύθυνσις της αποχωρήσεως (των Τούρκων) και αι προθέσεις του πολεμίου θα κανονίσωσιν την προέλασιν και την κατεύθυνσιν της υπ’ εμέ στρατιάς… Και να παύση του λοιπού η κυβέρνησις αναρμοδίως γνωματεύουσα και εκ του μακρόθεν αναμειγνυομένη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις».

Φαίνεται πως ο Κωνσταντίνος και το επιτελείο του δεν είχαν καμία διάθεση να τραβήξουν προς Θεσσαλονίκη αλλά στόχευαν προς το Μοναστήρι. Ούτε τα τηλεγραφήματα του Βενιζέλου τους είχαν πείσει. Χρειάστηκε η εσπευσμένη άφιξη στην Κοζάνη του βασιλιά Γεωργίου Α΄(στις 14 Οκτωβρίου) για να αλλάξει γνώμη ο Κωνσταντίνος. Ο Γεώργιος είχε υποσχεθεί στον Βενιζέλο να μεταπείσει τον Κωνσταντίνο.
Από την άλλη οι βασιλικοί θεωρούν πως έτσι κι αλλιώς θα κατευθύνονταν προς τη Θεσσαλονίκη, απλώς πρώτα ήθελαν να ελέγξουν όλα τα δεδομένα πριν παρθεί η τελική απόφαση.

Έφοδος του ελληνικού πεζικού κατά τη μάχη των Γιαννιτσών.
(πηγή: Βικιπαίδεια)

Από τις 14 Οκτωβρίου και μετά ο ελληνικός στρατός στρέφεται ανατολικά και κατευθύνεται διαμέσου των Πιερίων και του Βερμίου για να απελευθερώσει Βέροια και Κατερίνη στις 16 Οκτωβρίου. Στις 19 θα δοθεί η τελευταία μάχη πριν τη Θεσσαλονίκη, η μάχη των Γιαννιτσών (19-20 Οκτωβρίου 1912). Το βράδυ της 19ης -και ενώ η μάχη ακόμα κρατάει- ο Βενιζέλος τηλεγραφεί πάλι στον Κωνσταντίνο για να τον πληροφορήσει πως οι Τούρκοι κατατροπώνονται από τους Βουλγάρους στην περιοχή της Τσατάλτζας. «Επικειμένης ούτω πιθανώτατα ευρωπαϊκής επεμβάσεως να επισπευθώσι πάση δυνάμει ημέτεραι στρατιωτικαί επιχειρήσεις».

Το μεσημέρι της 20ης η μάχη έχει τελειώσει και ο Κωνσταντίνος τηλεγραφεί σε βασιλιά και πρωθυπουργό. «Ο εχθρός ηττήθη υπό του γενναίου στρατού μου και υποχωρεί διωκόμενος» είναι η απάντησή του στις υποδείξεις του Βενιζέλου. Όμως οι Τούρκοι υποχωρώντας θα περάσουν τον ποταμό Αξιό και θα καταστρέψουν πίσω τους τις γέφυρες του ποταμού. Έτσι ο στρατός μας θα παραμείνει για ένα τριήμερο αδρανής. Μόλις στις 24 θα καταφέρει να περάσει επιτέλους τον Αξιό αφού πρώτα ο Βενιζέλος στείλει ένα ακόμη οργισμένο τηλεγράφημα στον Κωνσταντίνο: «Από της μάχης των Γιαννιτσών ουδέν ανακοινώσατε προς το υπουργείον περί των περαιτέρω στρατιωτικών υμών επιχειρήσεων ως και εκείνων της 5ης Μεραρχίας. Και όμως από της μάχης των Γιαννιτσών παρήλθον 4 όλας ημέρας. Η σιωπή αύτη και η πλήρης άγνοια εις ην ως εκ τούτου ευρίσκεται και η υπεύθυνος κυβέρνησις και το έθνος περί της τύχης του στρατού του είναι όντως εκπληκτική».

Το «θρίλερ» θα κορυφωθεί στις 27 Οκτωβρίου στις 2.30 το πρωί. Ο Βενιζέλος είναι αρκετές ώρες που έχει να ακούσει νέα από τις διαπραγματεύσεις για την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Στο τηλεγράφημά του προς τον Κωνσταντίνο δεν μπορεί πλέον να κρύψει την ενόχλησή του. «Παραγγέλεσθε να αποδεχθήτε την προσφερομένην Υμίν παράδοσιν της Θεσσαλονίκης και εισέλθητε εις αυτήν άνευ τινός αναβολής. Καθιστώ Υμάς υπεύθυνον διά πάσαν αναβολήν έστω και στιγμής».

Ο Κωνσταντίνος του απαντάει:  «Συναισθάνομαι πλήρως την ευθύνην ην φέρω και παρακαλώ εις το εξής να μη μοι υπομιμνήσκετε τούτο δι’ οιανδήποτε αιτίαν».

πηγές:

ΣΠ. ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ «ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ»

Γ. ΣΥΝΤΟΜΟΡΟΥ «ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ, ΚΙΛΚΙΣ, ΛΑΧΑΝΑΣ. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΑΣ ΝΙΚΕΣ»
Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ

ΩΡΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ – ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 100 ΧΡΟΝΙΑ
ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
Έκδοση της εφημερίδας «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»

εφημερίδα ΕΘΝΟΣ

http://parisis.wordpress.com

http://users.sch.gr/theoarvani/istoria/tourkokratia/tourkokratia4.html

1912 (II) προσδοκίες

Η Ελλάδα εισήλθε στον πόλεμο του 1912 χωρίς προηγουμένως να έχει καταλήξει σε συμφωνία με τους συμμάχους της περί της διανομής των εδαφών σε περίπτωση νίκης. Αυτό ήταν μια ηθελημένη επιλογή του Βενιζέλου καθώς οι Βούλγαροι έθεταν ως προϋπόθεση για οποιαδήποτε συμφωνία την αυτονόμηση της Μακεδονίας και της Θράκης. Η επιλογή αυτή λειτούργησε τελικά υπέρ μας διότι ο Βενιζέλος -στις παραμονές του πολέμου- ήταν σχετικά μετριόφρων ως προς τις ελληνικές επιδιώξεις και εμφανιζόταν πρόθυμος για παραχωρήσεις προς τους βαλκάνιους συμμάχους μας.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Άγγλου πρέσβη στην Αθήνα, Φράνσις Έλιοτ,  αρχικά οι προσδοκίες του Βενιζέλου επικεντρώνονταν στη Θεσσαλονίκη και το νότιο τμήμα της Μακεδονίας.  Αυτό βέβαια πριν από τις εντυπωσιακές επιτυχίες του ελληνικού στρατού στον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο για τις οποίες και ο ίδιος ο Βενιζέλος ομολογούσε -σύμφωνα πάλι με τη μαρτυρία του Φράνσις Έλιοτ- πως «ουδείς είχε καν ονειρευθεί».

Κωνσταντίνος και Βενιζέλος συνομιλούν λίγο πριν τη λήξη των εχθροπραξιών.
(πηγή: Βικιπαίδεια)

Ενδεικτικό για το εύρος των προσδοκιών του Βενιζέλου αποτελεί και το παρακάτω απόσπασμα από το ημερολόγιο του Ι. Μεταξά (αναφέρεται σε μια συνάντησή του με τον Βενιζέλο στις 29 Απριλίου του 1912): «Ωμιλήσαμε κατόπιν διά την εξέλιξιν του τουρκικού ζητήματος. Φρονεί ότι οι Τούρκοι δεν θα μείνουν πολύ εις την Ευρώπην. Φαντάζεται ότι η εξέλιξις αύτη θα λάβη περίπου την εξής μορφήν: Θα μοιράσωμεν την Μακεδονίαν μετά των Βουλγάρων, ημείς μεν κρατούντες την Θεσσαλονίκην μετά της Χαλκιδικής, αυτοί δε κατερχόμενοι διά Σερρών προς το Αιγαίον και μέχρι Δεδεαγάτς (…) Έπειτα έρχεται η σειρά της Ηπείρου δι’ ημάς. Έπειτα η της Θράκης. Ταύτην θα καταλάβουν οι Βούλγαροι μέχρι και της Κωνσταντινουπόλεως. Και είναι δίκαιον, είπεν, εις απάντησιν εκπλήξεώς μου, διότι είναι απολύτως αδύνατον να τηρήσωμεν συνέχειαν Μακεδονίας και Θράκης».

Είναι αλήθεια πως τον καιρό εκείνο ο Βενιζέλος πίστευε πως η Ελλάδα δεν μπορούσε να διατηρήσει συνοριακή γραμμή από την Αδριατική μέχρι τον Εύξεινο Πόντο. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν του δόθηκε η ευκαιρία με τη Συνθήκη των Σεβρών, άλλαξε γνώμη.

Πάντως ούτε ο Μεταξάς είχε υψηλότερες προσδοκίες, αφού δεν πίστευε καν πως θα γίνει πόλεμος. Τον Σεπτέμβριο του 1912 σε γράμμα προς τη σύζυγό του γράφει: «Όταν θα λάβης το γράμμα μου θα είμεθα υπό τα όπλα. Έχω όμως την πεποίθησιν ότι η επέμβασις των Δυνάμεων θα αποσοβήση τον πόλεμον».

Η άποψη πως οι Μεγάλες Δυνάμεις θα απέτρεπαν τον πόλεμο ήταν αρκετά διαδεδομένη στην Ελλάδα. Την ασπαζόταν και ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ που δεν μπορούσε να ξεχάσει τη θλιβερή ανάμνηση του 1897. Πείστηκε όμως γρήγορα από τον Βενιζέλο και έδωσε τη συγκατάθεσή του.

Πηγή:

ΣΠ. ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Ο Βενιζέλος προσέρχεται στη Βουλή για να αναγγείλει την κήρυξη του πολέμου.
(η φωτογραφία είναι από το Macedonian Ancestry)

Οι Βούλγαροι και οι Σέρβοι δεν είχαν ανάγκη μόνο τους 120.000 μάχιμους στρατιώτες που τους πρόσφερε ο Βενιζέλος αλλά κυρίως τον ελληνικό στόλο. Κανείς από τους συμμάχους μας δεν είχε αξιόμαχο στόλο και τα παράλια της Τουρκίας έπρεπε πάση θυσία να αποκοπούν -όπως και έγινε- ώστε να καταστεί αποτελεσματικός ο πόλεμος στη στεριά.

1912 (Ι)

Κι όμως η πρώτη βιογραφία του Βενιζέλου κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη, στα 1920, γραμμένη από έναν Αμερικανό ανταποκριτή και ιστορικό, τον Χέρμπερτ Άνταμς Γκίμπονς (1880-1934), ο οποίος την περίοδο 1906-1916 εργάστηκε στην Ελλάδα, την Τουρκία, την Βουλγαρία και την Ισπανία και γνωρίστηκε με σημαντικές προσωπικότητες της εποχής ανάμεσά τους και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.  
Περισσότερα για το βιβλίο και τον συγγραφέα περιέχονται σε άρθρο της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ, εμείς δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα από το κεφάλαιο του βιβλίου που αναφέρεται στις προετοιμασίες για τη σύναψη συμμαχίας μεταξύ των 4 βαλκανικών κρατών (Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου), μιας συμμαχίας που οδήγησε -παρά τις πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων- στην κήρυξη του Α΄ Βαλκανικού πολέμου.

Ο σχηματισμός της Βαλκανικής Συμμαχίας εξέπληξε τους Ευρωπαίους πολιτικούς και διπλωμάτες τόσο ως φαινόμενο όσο και για τη γρήγορη και αποφασιστική επιτυχία της στη συντριβή της Τουρκίας. Μέχρι την τελευταία στιγμή οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν επιφυλακτικές. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, είχε γίνει μια εμπιστευτική πρόβλεψη στα σαλόνια των πρεσβειών στην Κωνσταντινούπολη ότι ο Βενιζέλος θα κρατούσε την Ελλάδα έξω από αυτόν.

Η πεποίθηση αυτή των προξενείων (την οποία συμμεριζόταν η Τουρκία, όπως απέδειξαν οι απελπισμένες διαπραγματεύσεις της τελευταίας στιγμής στην Αθήνα) οφειλόταν στην αδυναμία της Ευρώπης να εκτιμήσει σωστά την αξία της δουλειάς του Βενιζέλου για την αναγέννηση της Ελλάδας κατά τη διάρκεια των δύο ετών που ήταν στο πηδάλιο της χώρας…

Λαϊκή λιθογραφία της εποχής του Α΄ Βαλκανικού πολέμου κατά τον οποίον η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Σερβία και το Μαυροβούνιο συνήψαν συμμαχία εναντίον της Τουρκίας.
(η εικόνα είναι από το digitalschool)

 

Έχοντας συνείδηση των κινδύνων και των ευθυνών, ο Βενιζέλος ήθελε να αναβάλει τη σύγκρουση, προκειμένου να ολοκληρώσει τις εσωτερικές διοικητικές μεταρρυθμίσεις και να ενδυναμώσει περισσότερο το στρατό και το ναυτικό. Αλλά όταν τα άλλα κράτη δεν θα περίμεναν άλλο, ήταν έτοιμος να παίξει το παιχνίδι μαζί τους. Ο σπόρος της συμμαχίας είχε σπαρεί με πολύ κόπο. Ήταν η ώρα να αποφέρει καρπούς. Αφού δεν αναμενόταν καμία βοήθεια από τις Μεγάλες Δυνάμεις, τα βαλκανικά κράτη έπρεπε να βυθιστούν ή να κολυμπήσουν μαζί.

Τον Απρίλιο του 1911 ο Βενιζέλος έκανε την πρώτη κίνηση προς την κατεύθυνση της Βαλκανικής Συμμαχίας. Εμπιστεύτηκε μόνο τον βασιλιά Γεώργιο. Ο πρωθυπουργός Γκέσοφ, του οποίου τη μετριοπάθεια και επιθυμία για ειρήνη ο Βενιζέλος εμπιστευόταν, πληροφορήθηκε κρυφά ότι η Ελλάδα ήταν πρόθυμη να κάνει μια συμφωνία με τη Βουλγαρία για κοινή δράση, ώστε να αναγκάσουν την Τουρκία να πάψει το διωγμό κατά των χριστιανών, και να διαπραγματευτεί μια αμυντική συμμαχία ενάντια σε μια τουρκική επίθεση. Οι δυο πρωθυπουργοί έπρεπε να κάνουν ό,τι περνούσε από τα χέρια τους για να διαμορφώσουν ο καθένας στη χώρα του μια κοινή γνώμη ευνοϊκή για την πιθανότητα μιας τέτοιας συμμαχίας. Κανείς δεν γνώριζε για τις διαπραγματεύσεις.

Ο Βενιζέλος ήταν ο πατέρας της συμμαχίας. Είχε πειστεί ότι ήταν ουσιώδης για τη σωτηρία όλων των βαλκανικών κρατών. Αλλά δεν ένιωθε δικαιωμένος με το να δεσμεύσει την Ελλάδα με τη Βουλγαρία πριν η Βουλγαρία και η Σερβία καταλήξουν σε συμφωνία. Δεν υπήρχε τίποτα το άτολμο σε αυτήν τη στάση. Απλώς κοιτούσε τα γεγονότα κατά πρόσωπο.

Οι αρχηγοί της βαλκανικής συμμαχίας σε εικόνα της εποχής.
(η φωτογραφία είναι από το ΕΘΝΟΣ)

Το σκηνικό είχε στηθεί. Μόνο μια πράα Υψηλή Πύλη θα μπορούσε να είχε αποφύγει τον πόλεμο. Την τελευταία στιγμή, όταν η καταιγίδα ήταν έτοιμη να ξεσπάσει, οι πολιτικοί της Ευρώπης, αρνούμενοι να πιστέψουν ότι ένα θαύμα επρόκειτο να συμβεί, επιχείρησαν να εκφοβίσουν τον Βενιζέλο και τους ομολόγους του της Βαλκανικής Συμμαχίας. Στις 8 Οκτωβρίου 1912, οι έξι Μεγάλες Δυνάμεις εξουσιοδότησαν τους προξένους της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσίας να παρουσιάσουν ένα κοινό υπόμνημα στην Αθήνα, τη Σόφια, το Βελιγράδι και το Τσέτινιε, επισημαίνοντας τους το γεγονός ότι μεταρρυθμίσεις στη Μακεδονία προβλέπονταν από το άρθρο ΧΧΙΙΙ της Συνθήκης του Βερολίνου και υποσχόμενες να θέσουν σε ισχύ αυτό το άρθρο. Το υπόμνημα τελείωνε με μια απροκάλυπτη απειλή, όπου οι Δυνάμεις έλεγαν ότι αν, παρά αυτό το υπόμνημα, ο πόλεμος ξεσπάσει μεταξύ των βαλκανικών κρατών και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δεν θα δεχθούν, στο τέλος της σύγκρουσης, καμία μετατροπή του εδαφικού status quo στην ευρωπαϊκή Τουρκία.

Βενιζέλος και διάδοχος Κωνσταντίνος σε σύνθεση της εποχής των βαλκανικών πολέμων.
(η φωτογραφία είναι από το ΕΘΝΟΣ)

Η δουλειά του Βενιζέλου άντεξε τη δοκιμασία της πίεσης από το εξωτερικό. Μέσα σε ένα μήνα τα βαλκανικά κράτη, βασιζόμενα αποκλειστικά στον εαυτό τους, διατάραξαν για πάντα το εδαφικό status quo της ευρωπαϊκής Τουρκίας.

αποσπάσματα από το βιβλίο του HERBERT ADAMS GIBBONS
«ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ, ΜΙΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ»
Εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ

μια «ωραία ατμόσφαιρα»

Πώς να περιγράψει κανείς την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Ελλάδα την περίοδο 1915-17 όταν έφτασε στην κορύφωσή του ο εθνικός διχασμός μεταξύ μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλικών; Με ευθύνη της φιλοβασιλικής κυβέρνησης οι Βούλγαροι είχαν καταλάβει την Αν. Μακεδονία και προχωρούσαν σε διώξεις του τοπικού πληθυσμού. Από την άλλη οι Γάλλοι απέκλειαν τον Πειραιά και βομβάρδιζαν περιοχές της Αθήνας απαιτώντας την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου.

Η διαμάχη έληξε προσωρινά στα τέλη Μαΐου του 1917 με την αναγκαστική αποχώρηση του Κωνσταντίνου λόγω της πίεσης των Γάλλων. Στη θέση του ορκίστηκε ο δευτερότοκος γιος του, Αλέξανδρος (αυτός που αργότερα πέθανε από δάγκωμα πιθήκου).

Με την αποχώρηση του Κωνσταντίνου άνοιξε ο δρόμος για την επιστροφή του Βενιζέλου από την Θεσσαλονίκη όπου και βρισκόταν έχοντας σχηματίσει εκεί την κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης.

Ο Βενιζέλος έφτασε στην Αθήνα στις 13 Ιουνίου του 1917, μετά από 9 μήνες παραμονή στη Θεσσαλονίκη. Το πλοίο που τον μετέφερε συνοδευόταν από δύο αντιτορπιλικά (ένα ελληνικό, ένα γαλλικό) λόγω του φόβου των γερμανικών υποβρυχίων.

Η τριανδρία της κυβέρνησης Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη: Κουντουριώτης, Βενιζέλος, Δαγκλής.
(η φωτογραφία είναι από τη Βικιπαίδεια)

Αλλιώς θα φανταζόταν την ορκωμοσία της κυβέρνησης του ο Βενιζέλος και αλλιώς έγινε. Όχι γιατί δεν παρέστη ο Αρχιεπίσκοπος που είχε χοροστατήσει λίγους μήνες πριν στο ανάθεμα εναντίον του Βενιζέλου, -αυτόν τον αντικατέστησαν με τον πρωθιερέα των Ανακτόρων- ούτε γιατί οι περισσότεροι υπουργοί φορούσαν ρεντιγκότα, καθώς λόγω του εσπευσμένου της επιστροφής τους δεν είχαν προλάβει να φέρουν μαζί τους φράκο, αλλά κυρίως διότι τις μέρες εκείνες η Αθήνα έμοιαζε σαν να βρίσκεται υπό ξένη κατοχή.

Γάλλοι στρατιώτες στρατοπεδεύουν μπροστά στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.
(η φωτογραφία είναι από το Pireorama)

Υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης ήταν ο Γάλλος στρατηγός Ρενό, ο οποίος έλαβε όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας διαθέτοντας μεγάλη δύναμη πεζών και ιππέων. Από την προηγούμενη είχε ήδη καταληφθεί η Ακρόπολη, ο Λυκαβηττός, ο Λόφος του Αστεροσκοπείου και ο Αρδηττός. Ισχυρά στρατιωτικά τμήματα με μυδραλιοβόλα είχαν τοποθετηθεί στις πλατείες Ομονοίας και Συντάγματος, στο Στάδιο και στην Πύλη του Αδριανού, ενώ σε όλη τη διαδρομή από Πειραιώς, Φαλήρου και λεωφόρο Συγγρού μέχρι τα Ανάκτορα είχαν παραταχθεί δυνάμεις Σενεγαλέζων. Από ελληνικές δυνάμεις συμμετείχαν μόλις 400 Κρήτες χωροφύλακες, οι οποίοι φρουρούσαν το ξενοδοχείο της Μ. Βρετανίας, όπου εκεί είχε εγκατασταθεί ο Βενιζέλος με τους συνεργάτες του. Η Αθήνα έδινε την όψη μιας πόλης υπό ξένη κατοχή.

Γάλλοι στρατιώτες στην ακτή Μιαούλη κατευθύνονται προς το Δημαρχείο Πειραιά.
(η φωτογραφία είναι από το http://dimitriskrasonikolakis.blogspot.gr/2013/05/1916-1917.html)

Πριν καν ορκιστεί η νέα κυβέρνηση, είχαν ήδη απομακρυνθεί οι πιο επικίνδυνοι πολιτικοί αντίπαλοι και πρόσωπα που χαρακτηρίζονταν ως «γερμανόφιλοι». 30 απ’ αυτούς είχαν επιβιβαστεί από τις 7 Ιουνίου στο ατμόπλοιο «Βασιλεύς Κωνσταντίνος», το οποίο απέπλευσε για τη Μασσαλία. Τελικός προορισμός τους, μετά από απόφαση της γαλλικής κυβέρνησης, ήταν το Αιάκιο της Κορσικής. Μεταξύ των προσώπων αυτών ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Δ. Γούναρης, ο αρχηγός του Γ. Επιτελείου Β. Δούσμανης, ο υπαρχηγός Ι. Μεταξάς, ο Κ. Έσλιν, ο πρώην Δήμαρχος Αθηναίων Σπύρος Μερκούρης καθώς και ο Ίων Δραγούμης που προστέθηκε τελευταία στιγμή στη λίστα με αφορμή ένα άρθρο του σε εφημερίδα της εποχής. 30 ακόμη πρόσωπα προς το παρόν βρίσκονταν υπό επιτήρηση.

Ο Ι. Μεταξάς, εξόριστος με την οικογένειά του στην Κορσική.
(από το http://www.ioannismetaxas.gr/Varius/Exoria.html)

Από τις πρώτες αποφάσεις της νέας κυβέρνησης υπήρξε η κήρυξη του πολέμου με τη Γερμανία. Ο Βενιζέλος βιαζόταν να μπει η Ελλάδα στον πόλεμο ώστε με τη λήξη του να βρεθεί στην πλευρά των νικητών.

Υπήρξε όμως πρόβλημα με τη σύσταση της νέας Βουλής. Προσφυγή σε κάλπες αποκλειόταν λόγω του πολέμου αλλά και του αβέβαιου αποτελέσματος που αυτές θα είχαν και έτσι προτιμήθηκε η λύση της ανασύστασης της βουλής της 31ης Μαΐου 1915, που η λειτουργία της είχε διακοπεί απότομα μετά από την παρέμβαση του Κωνσταντίνου και την αποπομπή του Βενιζέλου, εξού και η προσωνυμία «Βουλή των Λαζάρων». (Ένα από τα μεγάλα νομοθετήματα που ψηφίστηκε από τη συγκεκριμένη βουλή ήταν η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας και η ουσιαστική απελευθέρωση των κολίγων).

Μετά την κήρυξη του πολέμου ακολούθησε η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τα «Κωνσταντινικά στοιχεία» με απολύσεις, διώξεις και εκτοπίσεις. Απολύθηκαν 570 δικαστικοί και 6.500 δημόσιοι υπάλληλοι, ενώ αποστρατεύτηκαν 1.600 περίπου μόνιμοι αξιωματικοί και τέθηκαν σε διαθεσιμότητα άλλοι 700, δηλαδή απομακρύνθηκε περίπου το 40% του συνόλου των μόνιμων αξιωματικών. Στη χωροφυλακή αποστρατεύθηκαν 3.000 περίπου αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και απλοί χωροφύλακες. Όσοι από τους αποστρατευθέντες αξιωματικούς κρίθηκαν επικίνδυνοι -περίπου 400- εκτοπίστηκαν στη Θήρα, την Ανάφη, τη Σίκινο και τη Φολέγανδρο.

Βέβαια, όλες αυτές οι εκκαθαρίσεις έγιναν και ως απάντηση στις διώξεις εναντίον των Βενιζελικών που είχαν γίνει νωρίτερα, στα λεγόμενα Νοεμβριανά: 35 φόνοι, 922 φυλακίσεις, 980 απελάσεις και 503 περιπτώσεις λεηλασίας ήταν μόνο τα καταγεγραμμένα περιστατικά από την επιτροπή που ανέλαβε αργότερα να ερευνήσει τις καταγγελίες των θυμάτων.

πηγές:

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ
Εκδοτική Αθηνών

ΣΠ. ΜΑΡΚΕΖΙΝΗΣ: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Εκδόσεις ΠΑΠΥΡΟΣ

Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ

Βικιπαίδεια

στη Σμύρνη

Η σημερινή ανάρτηση ασχολείται με τα γεγονότα που συνέβησαν στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού (1919), κατά την οποία οι Μεγάλες Δυνάμεις πήραν την απόφαση να συναινέσουν στην απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη.
Οδηγός μας στάθηκε το άρθρο των Ε. Αλλαμανή και Κ. Παναγιωτοπούλου: «Η ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ» που περιέχεται στο βιβλίο «ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ», Εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ

Στις 23 Απριλίου /6 Μαΐου 1919 ο Άγγλος πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ αναγγέλλει στον Βενιζέλο την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να καταληφθεί η Σμύρνη και του ζητάει να διαθέσει η Ελλάδα στρατό. Ο Βενιζέλος διαβεβαιώνει τον Άγγλο πρωθυπουργό πως η Ελλάδα διαθέτει επαρκείς δυνάμεις και μπορεί να αναλάβει ένα τέτοιο εγχείρημα.

Την επόμενη μέρα ο Βενιζέλος έχει το πρωί νέα συνάντηση με τον Λόιντ Τζορτζ στην οποία προσπαθεί να τον πείσει πως η αποβίβαση ελληνικού στρατού στη Σμύρνη δε θα αποδυναμώσει το μακεδονικό μέτωπο, ενώ επικαλείται το άρθρο 7 της ανακωχής του Μούδρου σύμφωνα με το οποίο οι Σύμμαχοι είχαν το δικαίωμα να καταλάβουν τη Σμύρνη. Το απόγευμα ο Βενιζέλος συναντά τον Κλεμανσό και μετά τη συνάντηση θεωρεί πως έχει εξασφαλίσει την υποστήριξή του Γάλλου πρωθυπουργού στο θέμα της Δωδεκανήσου.

Οι ηγέτες των Συμμάχων στη Συνδιάσκεψη του Παρισιού: (από αριστερά) Ορλάντο (Ιταλίας), Λόιντ Τζορτζ (Αγγλίας), Κλεμανσό (Γαλλίας), Γουίλσον (ΗΠΑ).
(η φωτογραφία είναι από το http://www.tovima.gr/relatedarticles/article/?aid=152780)

Στις 25 Απριλίου/8 Μαΐου 1919 οι Άγγλοι στρατιωτικοί, μέσω του Συνταγματάρχη Χάνκεϊ εκφράζουν τους ενδοιασμούς τους. Ο Βενιζέλος προσπαθεί να τους καθησυχάσει υποστηρίζοντας πως οι Τούρκοι έχουν τη δυνατότητα να αντισταθούν μόνο στο φρούριο Καραμπουρνού. Συνεπώς μια έγκαιρη κατάληψη του φρουρίου από τους Άγγλους καλύπτει την επιχείρηση κατάληψης της Σμύρνης από κάθε κίνδυνο.

Στις 26 Απριλίου/9 Μαΐου 1919 ο Λόιντ Τζορτζ, σε αντίθεση με τους επιφυλακτικούς Άγγλους στρατιωτικούς, δηλώνει στον Βενιζέλο πως θεωρεί σίγουρη την υπαγωγή της Κωνσταντινούπολης στην ελληνική κυριαρχία, κάτι που –βέβαια- ενθουσιάζει τον Έλληνα πρωθυπουργό. Την ίδια μέρα έρχεται στον Βενιζέλο τηλεγράφημα του Ρέπουλη από την Αθήνα, ο οποίος ζητάει να μάθει ποιες θα είναι οι ελληνικές ενέργειες αν πραγματοποιήσουν οι Ιταλοί απόβαση στη Σμύρνη πριν τους Έλληνες.

Φωτογραφία από τη Συνδιάσκεψη του Παρισιού. Στο βάθος, προτελευταίος, διακρίνεται ο Βενιζέλος.
(η φωτογραφία είναι από το http://www.tovima.gr/society/article/?aid=493461)

Στη συνάντηση των τριών αρχηγών (ΗΠΑ, Μ. Βρετανίας και Γαλλίας) και των στρατιωτικών τους συμβούλων αποφασίζεται η μέρα της αναχώρησης του ελληνικού στρατού από την Καβάλα (12 Μαΐου) και η απόβαση στη Σμύρνη για την επόμενη (13 Μαΐου). Η εποπτεία της απόβασης ανατίθεται στον Ναύαρχο Κάλθορπ, ενώ η επικείμενη κατάληψη των οχυρών ανατίθεται στους Γάλλους και αποφασίζεται να αιτιολογηθεί με βάση τον 7^ο όρο της ανακωχής του Μούδρου. Τέλος αποφασίζεται να ενημερωθούν οι Ιταλοί 24 ώρες πριν την απόβαση και οι Τούρκοι 12 ώρες πριν.

Στις 28 Απριλίου/11 Μαΐου 1919 δημιουργείται πρόβλημα και η επιχείρηση κινδυνεύει με αναβολή. Ο Γάλλος πρωθυπουργός Κλεμανσό εκφράζει επιφυλάξεις για την κατάληψη των οχυρών της Σμύρνης μόνο από Γάλλους και ζητάει 48ωρη αναβολή. Επίσης ο Κλεμανσό προβληματίζεται για την ενδεχόμενη αντίδραση των Ιταλών υπενθυμίζοντας στους συμμάχους τη συνθήκη του Λονδίνου και τις υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει οι σύμμαχοι έναντι των Ιταλών. Ο Αμερικανός πρόεδρος Γουίλσον δηλώνει πως κατά τη γνώμη του η παραχώρηση της Σμύρνης στους Ιταλούς θα ήταν ηθικά αδικαιολόγητη. Παρ’ όλα αυτά ο Κλεμανσό επιμένει στο αίτημά του για αναβολή. Ο Βενιζέλος τότε παρεμβαίνει στη συζήτηση προσπαθώντας να ματαιώσει την αναβολή. Ενημερώνει τους συμμάχους πως οι Ιταλοί έχουν ήδη αποβιβαστεί στη Σκάλα Νόβα, κάτι που ίσως δείχνει τις προθέσεις τους για κατάληψη της Σμύρνης. Όσο για τη συνθήκη του Λονδίνου, ο Βενιζέλος τονίζει πως δε δεσμεύει τους συμμάχους έναντι των Ιταλών γιατί η Σμύρνη δεν υπάγεται στη ζώνη της Αττάλειας που είχε εκχωρηθεί στους Ιταλούς.

Η συνεδρίαση λήγει με την απόφαση να περιοριστεί η αναβολή από 48 ώρες σε 24, ενώ αποφασίζεται επίσης η κατάληψη των οχυρών να μη γίνει μόνο από Γάλλους.

η φωτογραφία είναι από το http://www.paliaathina.com/

Στις 29 Απριλίου/12 Μαΐου 1919 ο Βενιζέλος παίρνει γράμμα από τον Άγγλο συνταγματάρχη Χάνκεϊ, ο οποίος του αναγγέλλει την απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου για άμεση αναχώρηση των ελληνικών πλοίων από την Καβάλα ενώ τον ενημερώνει πως στην επιχείρηση για την κατάλειψη των οχυρών της Σμύρνης θα πάρουν μέρος και ιταλικές δυνάμεις.

Τελικά στις 2/15 Μαΐου γίνεται η απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη.

η Α΄ Μεραρχία φεύγει από το λιμάνι των Ελευθερών με προορισμό τη Σμύρνη
από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ε. Κ. Βενιζέλος”

Ενδιαφέρον όμως έχουν και  τα τηλεγραφήματα που έστειλε ο Βενιζέλος από το Παρίσι προς το Υπουργείον Εξωτερικών στην Αθήνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα παρακάτω:

 29 Απριλίου/12 Μαΐου 1919
ΛΕΙΑΝ ΕΠΕΙΓΟΝ. Απολύτως εμπιστευτικόν. Αυτήν την στιγμήν το Ανώτατον Συμβούλιον της Συνδιασκέψεως πληροφορεί ότι εν τη σημερινή συνεδριάσει των απεφάσισεν όπως το εκστρατευτικόν σώμα αναχωρήση αμέσως διά Σμύρνην. Η απόφασις ελήφθη παμψηφεί. Ζήτω το Έθνος! Ανακοίνωσις να γίνη μόνον διά εφημερίδων, να μη γνωσθή δε εις την πόλιν παρά μόνον την Τρίτην.

2/15 Μαΐου 1919
Ευρίσκομαι εν μεγάλη αδημονία αγνοών αν Στεργιάδης μετέβη εις Σμύρνην. Αν όχι, παρακαλώ μεταβή αμέσως και αν τυχόν ευρίσκεται ακόμα εις Ιωάννινα αποσταλή αμέσως αντιτορπιλικόν όπως τον παραλάβη. Παράτασις απουσίας εκείθεν δύναται μεγάλως ζημιώση.

4/17 Μαΐου 1919
Από Αγγλικόν Ναυαρχείον έμαθον σύγκρουσιν μεταξύ ημετέρου στρατού και Τούρκων στρατιωτών και πολιτών και παύσιν λειτουργίας Τουρκικών Αρχών. Υπενθυμίζω σαφείς διαταγάς μου όπως διατηρηθώσι Τουρκικαί Αρχαί και παρασχεθή αυταίς πάσα εκ μέρους υμών υποστήριξις όπως εξακολουθήσωσι υπηρεσίαν των υπό έλεγχον υμών. Αν Βαλής παρητήθη, θα αναθέσητε προσωρινώς καθήκοντα αυτού εις ένα εκ των ανωτέρων Οθωμανών υπαλλήλων. Εφιστώ την προσοχήν σας επί καθήκοντος όπως μη απομακρυνθήτε ούτε κεραίαν από των διαταγών μου. Αν Τούρκοι υπάλληλοι απεργούν επίτηδες δύνασθε καταλλήλως υποσχεθήτε αυτούς ουσιώδη αύξησιν μισθού των διά να επιτύχητε συνέχειαν των υπηρεσιών των.

4/17 Μαΐου 1919
Τηλεγράφημα Κακουλίδου ναυάρχου μοι διεβιβάσθη χθες και είδησις ανακοινουμένη μοι υπό Άγγλου Ναυάρχου ότι εν Σμύρνη έπαυσεν η λειτουργία Οθωμανικών Αρχών και (μωράν) απάντησιν Κακουλίδου εις συστάσεις Άγγλου Ναυάρχου, με περιάγει εις αληθή απόγνωσιν ως προς κατάστασιν δημιουργηθείσαν εν Σμύρνη και δυνατάς αυτής συνεπείας ως και της μη παρουσίας Στεργιάδη. Δεν είναι υπερβολή αν είπω ότι ολόκληρον το έργον ημών όπερ εφαίνετο μέλλον να στεφθή υπό πλήρους επιτυχίας, κινδυνεύει την τελευταίαν στιγμήν να ναυαγήση. Εξορκίζω Αντιπρόεδρον να επιβή αντιτορπιλικού και σπεύση εις Σμύρνην όπως προσπαθήση τακτοποιήση κατάστασιν. Ας λάβη γνώσιν εκεί οδηγιών ας διά διαφόρων τηλεγραφημάτων έδωκα και ας εμπνευσθή εξ αυτών όπως πράξη ό,τι δει. Πρέπει με κάθε τρόπον να διατηρηθή Τουρκική διοίκησις. Αν Βαλής επιμένη παραιτηθή, ας ανατεθή αναπλήρωσις του εις ένα ανώτερον Οθωμανόν υπάλληλον και ας καταβληθή προσπάθεια να παραμείνει διοικητικόν προσωπικόν, όπως μη δειχθή ότι παρουσία Ελληνικού στρατού εις Σμύρνην εδημιούργησε αμέσως χάος, ενώ οπουδήποτε και αν μετέβησαν Ιταλοί ουδεμία ανωμαλία παρουσιάσθη.

6/19 Μαΐου 1919
Απόρρητον. Παρακαλώ ανακοινώσατε επειγόντως επόμενον τηλ/μα εις Συν/χην Ζαφειρίου. Ναύαρχος Κάλθορπ τηλεγραφεί ότι η κατάστασις εν Σμύρνην δεν είναι ακόμη ικανοποιητική και ότι πλην άλλων έλαβον χώραν εν Σμύρνη διαρπαγαί διαπραχθείσαι υπό Ελλήνων και πολυαρίθμων Τουρκικών όχλων. Δι’ επείγοντος τηλ/τος ανακοινώσατέ μου πότε ακριβώς εγένοντο αι διαρπαγαί αύται, πόση ώραν μετά κατάληψιν πόλεως υπό Ελληνικού στρατού και ποία περίπου αξία διαρπαγέντων πραγμάτων. Βαθύτατα με θλίβει μετοχή εις αυτάς και Ελλήνων. Ουδεμία βεβαίως πόλις είναι απηλλαγμένη καθαρμάτων αλλά ήτο αδύνατον να φαντασθώ ότι εις τοιαύτην στιγμήν ομοεθνείς θα εώρταζον ελευθέρωσίν των διά πράξεων αίτινες δύνανται βλάψωσι καιρίως εθνικήν μας υπόθεσιν. Θα συγκροτήσητε αμέσως στρατοδικείον όπως τάχιστα εντός τριών ημερών το πολύ εκδικάση τους υπαιτίους διαρπαγών μετά όλης της αυστηρότητος των νόμων. Συγχρόνως θα συλλάβητε και θα απελάσητε εις τινα των νήσων όλους τους ομοεθνείς ων το παρελθόν γεννά υπόνοιαν ότι δύνανται επωφεληθώσι αβεβαίας σημερινής καταστάσεως προς διάπραξιν αδικημάτων, θα καλέσητε Μητροπολίτην και προκρίτους διά να παραπονεθήτε κατά της διαγωγής των καθαρμάτων α λέγονται Έλληνες και θα τους ειπήτε ότι έχουσι καθήκον κάμωσι συστηματικήν διδασκαλίαν προς ομογενή πληθυσμόν, όπως όλοι ανυψωθώσι μέχρι των μεγάλων εθνικών παριστάσεων ας διερχόμεθα. Μέχρι της στιγμής αφίξεως Αρμοστού λάβητε υπ’ όψιν όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα όπως τάξις αποκατασταθή τελείως εν πόλει και εις πάντας εμπνευσθή πεποίθησις πλήρους ασφαλείας αυτής. Εν ανάγκη ζητήσατε από αξιωματικούς Ελληνικού Στρατού να ασκήσωσιν οι ίδιοι προσωρινώς αστυνομικά καθήκοντα. Αι περίπολοι εν πόλει ας διοικώνται επί τινας ημέρας υπό αξιωματικών. Ας γίνει αισθητή εις ξένους όλους η συναίσθησις των βαρυτάτων ευθυνών ας ανελάβαμεν και της αποφάσεώς μας ανταποκριθώμεν εις τοιαύτας. Υπομνήσκω και οδηγίας δοθείσας διά υπ’ αρίθμ. 4404 τηλ/τος μου.

πηγή:

Ε. Αλλαμανή – Κ. Παναγιωτοπούλου: «Η ΣΥΜΜΑΧΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ»
από το βιβλίο «ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ»
Εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ

οι φλύαρες ειρήνες

Σύμφωνα με τη Συνθήκη των Σεβρών (Ιούλιος 1920) παραχωρούνταν στην Ελλάδα τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος καθώς και η Θράκη από την οποία η Βουλγαρία παραιτούνταν οριστικά από κάθε δικαίωμά της σε αυτήν. Η περιοχή της Σμύρνης παρέμενε υπό την ονομαστική επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά θα διοικούνταν από Έλληνα Αρμοστή ως εντολοδόχο των Συμμάχων, και θα μπορούσε να προσαρτηθεί στην Ελλάδα μετά από πέντε χρόνια με δημοψήφισμα. 

Τα εδάφη που έχασε η Οθωμανική αυτοκρατορία με τη Συνθήκη των Σεβρών
(από τη Βικιπαίδεια)

Για τα γεγονότα που επακολούθησαν τη Συνθήκη των Σεβρών (απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου, εκλογές του 1920 και ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων) ας δούμε και μια διαφορετική οπτική, αυτή του Κώστα Βάρναλη όπως διατυπώνεται στο βιβλίο του «Φιλολογικά Απομνημονεύματα».

Η συνθήκη των Βερσαλιών, αφού μας έσκασε με το ατέλειωτο τρενάρισμα των συζητήσεών της και με τα 600 άρθρα της, υπογράφτηκε επιτέλους το καλοκαίρι (Ιούνιος) του 1919, που όλα είναι ωραία και «εορτάζει η φύσις». Κι η μια κατόπι στην άλλη υπογραφήκανε κι οι συνθήκες του Αγίου Γερμανού, του Τριανόν, του Νειγί και των Σεβρών.

Ο Βενιζέλος, πολύ ευχαριστημένος, έσφιξε κάτου από την αμασκάλη του ένα σωρό φλύαρες… ειρήνες και μαζί μ’ αυτές τον πελώριο χάρτη των πέντε θαλασσών και κατέβηκε στη Gare de Lyon να πάρει το τρένο για την Ελλάδα. Βιαζότανε ν’ απλώσει καινούρια φράγματα καπνού μπροστά στα μάτια των Ελλήνων ψηφοφόρων: να τους κρύψει, πως μέσα στα στρατσόχαρτα, που έφερνε, δεν υπήρχε καμιά περιστερά της ειρήνης, μα το φυτίλι του πολέμου αναμμένο: η συνέχεια της μικρασιατικής εκστρατείας κι η καταστροφή.

Ενώ λοιπόν ο Βενιζέλος πήγαινε να πάρει το τρένο, τον υποδεχτήκανε οι σφαίρες του Κυριάκη και του Τσερέπη. Για την πατρίδα! Δηλαδή για το ίδιο ιδανικό, που είχε ο Βενιζέλος και που δόξασε κι αυτόνε και το στρατό, που σκοτωνότανε στα διάφορα μέτωπα.
Όταν μάθαμε το χαμπέρι στο καφενείο της Ροτόντας, ένιωσα κάτι να σκοτείνιασε ολόγυρά μας. Θα έχουμε αντεκδικήσεις. Το λιγερό σώμα του Δραγούμη έπεφτε την άλλη μέρα στην οδό Κηφισιάς.

Ο Βενιζέλος πληγώθηκε λαφρά στο χέρι, έμεινε λίγες μέρες στο νοσοκομείο κι ύστερα κατέβηκε στην Αθήνα. Οι δήμαρχοι, οι πρόεδροι των κοινοτήτων κι ο λαός της Ελλάδας τότε στεφανώσανε με χρυσό στεφάνι μέσα στο Στάδιο για όσα έπραξε για την πατρίδα. Αποθέωση αυθόρμητη! Μετά ένα μήνα ο ίδιος ο λαός, και πάλι αυθόρμητα, τόνε μαύριζε αλύπητα στις εκλογές. Κι ο Βενιζέλος έβγαλε το χρυσό στεφάνι, φόρεσε το ακάνθινο του μαρτυρίου κι έφυγε καταλυπημένος για την ξενιτιά.
Τυχερός άνθρωπος! Γλύτωσε από τον μπελά της μικρασιατικής εκστρατείας. Κι άφησε τους εχθρούς του να βγάλουνε τα μάτια τους και  να πληρώσουν κι αυτοί κι ο λαός τα σπασμένα του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού.

Άμα έπεσε ο Βενιζέλος κι ήρθε στα πράματα το λαϊκό κόμμα, ξύπνησε σ’ όλη τη χώρα ο φανατισμός κι η μεσαιωνική αντίδραση. Εκείνο το ψεύτικο λούστρο ενός επιφανειακού συγχρονισμού, που έδινε ο Βενιζέλος στην πάντα καθυστερημένη ελληνική πραγματικότητα, ήρθε το λαϊκό κόμμα να το ξύσει κι αυτό. (Αργότερα ο Βενιζέλος με το βάρβαρο ιδιώνυμό του θα πάει πολύ πιο πίσω από τους λαϊκούς. Οι αρχές των κομμάτων προσαρμόζονται πάντα με την εξέλιξη του καθεστώτος).
Απ’ άκρη σ’ άκρη υψώνεται η κραυγή: «Έρχεται!…». Και ήρθε (ο Κωνσταντίνος). Και «Κάτου η αντεθνική παιδεία!…». Και διώχτηκε από τα δημοτικά σχολεία η γλώσσα του λαού.

ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ»
Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

ο δρόμος προς τη Λωζάνη

Η σημερινή ανάρτηση περιλαμβάνει αποσπάσματα από το βιβλίο του Μπρους Κλαρκ «Δυο φορές ξένος» -και ειδικότερα από το κεφάλαιο «Ο δρόμος προς τη Λωζάνη»-, όπου περιγράφονται αναλυτικά τα γεγονότα που προηγήθηκαν της συμφωνίας της Λωζάνης για την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Η αλήθεια είναι ότι η ιδέα της μετακίνησης ανθρώπων σε ευρεία κλίμακα από τη μία όχθη του Αιγαίου στην άλλη, με τη σύμφωνη γνώμη της διεθνούς κοινότητας, υποστηρίχθηκε εξίσου από τον Βενιζέλο, τον Μουσταφά Κεμάλ και τον στρατιωτικό διοικητή Ισμέτ. Συμφώνησαν επίσης ο λόρδος Κούρζον και ο Φρίντχοφ Νάνσεν, ο Νορβηγός που πρώτος εξέφρασε τη θεωρία ότι η βοήθεια στους πρόσφυγες ήταν υποχρέωση του συνόλου της διεθνούς κοινότητας. 

Τηρουμένων των αναλογιών, οι Έλληνες αγρότες που εγκατέλειψαν την ανατολική Θράκη ήταν λιγότερο άτυχοι από τα 1,6 εκατομμύρια κατοίκων που μετακινήθηκαν αναγκαστικά μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο. Οι οικογένειες παρέμειναν τουλάχιστον ενωμένες και τους δόθηκαν δεκαπέντε μέρες προθεσμία να σώσουν τη ζωή τους και ίσως να μεταφέρουν μερικά από τα ζώα και τα υπάρχοντά τους.

Για τους Βρετανούς ο Βενιζέλος ήταν ένας γνώριμος αν και αμφιλεγόμενος συνομιλητής και ο λόρδος Κούρζον τον γνώριζε καλά. Καθώς ο Κούρζον διαπραγματευόταν με τους Γάλλους για να εξασφαλίσει ορισμένες ευνοϊκές ρυθμίσεις για τα ελληνικά συμφέροντα στους όρους της συμφωνίας, είπε στον Βενιζέλο την πικρή αλήθεια ότι η απόφαση να περάσει η ανατολική Θράκη από τον ελληνικό έλεγχο στον τουρκικό είχε ήδη ληφθεί και έπρεπε να το χωνέψει. Ο Βενιζέλος μετέφερε στην Αθήνα το μήνυμα, το οποίο αρχικά βρήκε διαμετρικά αντίθετους τους αξιωματικούς του στρατού που είχαν πάρει πρόσφατα την εξουσία στην Ελλάδα. Κατά την άποψη των σκληροπυρηνικών στρατηγών, ο ελληνικός στρατός στη Θράκη ήταν, συγκριτικά, ετοιμοπόλεμος. Ύστερα από την ταπεινωτική ήττα που είχε υποστεί στην Ανατολία ίσως να μπορούσε τουλάχιστον να εμποδίσει την είσοδο της Τουρκίας στην Ευρώπη.

Έλληνες πρόσφυγες εγκαταλείπουν την Αν. Θράκη
πηγή: http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C105/65/523,1922/

Ο Βενιζέλος ήταν η μοναδική πολιτική προσωπικότητα στην Ελλάδα που διέθετε το κύρος να εναντιωθεί σε αυτή την ιδέα. Έπεισε τους στρατηγούς ότι ήταν προς το συμφέρον τους να φανούν διαλλακτικοί σε αυτή τη φάση και ότι ένας συμβιβασμός στο θέμα της ανατολικής Θράκης θα δημιουργούσε πιο ευνοϊκές  συνθήκες διαπραγμάτευσης για την Ελλάδα στην προσεχή διάσκεψη ειρήνης. Όταν όμως στις 13 Οκτωβρίου ο Βενιζέλος είδε τους ακριβείς όρους της ανακωχής που είχε υποχρεώσει την χώρα του να δεχθεί, εξοργίστηκε. Από την πρεσβεία της Ελλάδας στο Μέιφερ, ο πλέον αγγλόφιλος των Ελλήνων πολιτικών έγραψε στον λόρδο Κούρζον μία φαρμακερή επιστολή με την οποία κατέκρινε τις ελάχιστες προθεσμίες που δόθηκαν για την εκκένωση της Θράκης –οι οποίες θα άφηναν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους εκτεθειμένους στους κινδύνους ενός «απόλυτου αφανισμού» εκτός αν έφευγαν αμέσως.

Την ώρα που διαμαρτυρόταν έντονα για την εκκένωση της Θράκης, ο ευφυής νους του Κρητικού ήδη υπολόγιζε τις επόμενες κινήσεις του. Ήταν οδυνηρό, σίγουρα, αλλά η μαζική έξοδος του ελληνικού πληθυσμού από τα λιμάνια και τα εδάφη που βρίσκονταν γύρω από την Κωνσταντινούπολη και η εγκατάσταση του εκατό μίλια δυτικότερα θα μπορούσε αποβεί προς το συμφέρον της Ελλάδας καθώς θα «εξελλήνιζε» την περιοχή προς δυσμάς όπου οι ελληνόφωνοι χριστιανοί ως τότε αποτελούσαν ελάχιστη μειονότητα μεταξύ των τουρκόφωνων ή βουλγαρόφωνων μουσουλμάνων και των χριστιανών που θεωρούσαν τους εαυτούς τους Βούλγαρους. Στην Αθήνα ο φόβος της Βουλγαρίας, η οποία, προσβλέποντας σε διέξοδο στο Αιγαίο είχε συνάψει στα μέσα του 1922 μυστική διπλωματική συμφωνία με την Άγκυρα, ήταν εξίσου ισχυρός με τον φόβο της Τουρκίας. Αυτό ήταν ένα πρόσθετο κίνητρο για να συμμαχήσει η Ελλάδα με την Τουρκία και να μπει φρένο στις εδαφικές βλέψεις της Βουλγαρίας. Για όλους αυτούς τους λόγους η μετακίνηση του ελληνικού πληθυσμού από την ανατολική Θράκη στη δυτική ήταν ένα τίμημα που άξιζε να καταβληθεί. Εξάλλου, η ίδια αρχή –η μεταφορά πληθυσμών προκειμένου να «συγυριστεί» ο εθνικός και πολιτικός χάρτης- θα μπορούσε ενδεχομένως να εφαρμοστεί και αλλού, σε μεγαλύτερη κλίμακα.
Η ιδέα μπήκε στο μυαλό του Βενιζέλου και του Νάνσεν σχεδόν ταυτόχρονα. Ακόμα και προτού δει με τα μάτια του τους ξεριζωμένους Θρακιώτες χωρικούς να έχουν κατασκηνώσει στον κάμπο, το πρακτικό μυαλό του Νάνσεν συνέλαβε ότι, αφού πολλοί από τους Έλληνες πρόσφυγες ήταν αγρότες, το φυσικό ήταν να εγκατασταθούν σε αγροτικές περιοχές όπου θα μπορούσαν εξασφαλίσουν την τροφή τους το γρηγορότερο, προκειμένου η περίοδος της εξάρτησής τους από ανθρωπιστική βοήθεια να περιοριστεί στο ελάχιστο. Μόνο ένας τρόπος υπήρχε για να ελευθερωθούν άμεσα τα κατάλληλα εδάφη και αυτός ήταν να μεταφερθεί στην Τουρκία ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Ελλάδας που αριθμούσε περίπου 500.000 ανθρώπους, όπως αποδεικνύει και η απόρρητη επιστολή που έστειλε στις 10 Οκτωβρίου ο Νάνσεν από το ξενοδοχείο Πέρα Πάλας στην Κωνσταντινούπολη, στον Βενιζέλος στο Λονδίνο. Χαρακτηρίζει απερίγραπτα τραγική την κατάσταση των 750.000 προσφύγων που έφευγαν ή είχαν ήδη φύγει από την Ανατολία προς την Ελλάδα. Παρά τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των ελληνικών αρχών και των οργανισμών περίθαλψης, δεν υπήρχε αρκετό φαγητό, καταλύματα και ρούχα για τους πρόσφυγες και τα μέσα που διέθεταν για να τους περιθάλψουν έστω και μέχρι το επόμενο καλοκαίρι, απλούστατα δεν ήταν αρκετά.

Από την πορεία των προσφύγων της Αν. Θράκης
πηγή: ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Εντωμεταξύ ο Νάνσεν συμβούλευε τους Έλληνες δεχτούν «κατ’ αρχήν» τη μαζική ανταλλαγή συμπεριλαμβανομένης της Κωνσταντινούπολης με το επιχείρημα ότι καλό θα ήταν η συμφωνία να γίνει το γρηγορότερο και ίσως στο εγγύς μέλλον η τουρκική πλευρά πείθονταν να εξαιρέσει την οθωμανική πρωτεύουσα.

Ακόμα και στον Βενιζέλο φαινόταν πια καθαρά ότι, εφόσον οι Τούρκοι ήταν αποφασισμένοι να εξορίσουν όλους ανεξαιρέτως τους χριστιανούς, δεν έμενε άλλη επιλογή από τη μεθόδευση της διαδικασίας μέσω συμφωνίας. Η πρώτη του αντίδραση όμως ήταν ότι η Ελλάδα έπρεπε να σκληρύνει τη στάση της, να εντατικοποιήσει τις ετοιμασίες της για τον μονομερή διωγμό των μουσουλμάνων (που υπό τις ισχύουσες ρευστές συνθήκες ίσως να μην ήταν πολύ δύσκολο) και να απαγορεύσει την έξοδο στους άνδρες ηλικίας από δεκαοχτώ ως σαράντα πέντε χρόνων με το επιχείρημα ότι κρατούνται ως όμηροι στη θέση των Ελλήνων που είναι αιχμάλωτοι στην Τουρκία. Ως δείγμα της αποφασιστικότητάς της η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει στη διάθεσή της τουλάχιστον έξι ταξιαρχίες επί ποδός πολέμου. Παρόλο που η αναζωπύρωση των εχθροπραξιών δεν αναμενόταν ούτε την ήθελε κανείς, ο Βενιζέλος έδειχνε να πιστεύει ότι μια επίδειξη πυγμής θα ανάγκαζε τους Τούρκους «να δείξουν μεγαλύτερο σεβασμό σε μας από αυτόν που δείχνουν στους πρώην συμμάχους μας».

Πρόσφυγες από την Αν. Θράκη περνούν τον Έβρο
πηγή: Η εγκατάλειψη της Αν. Θράκης το 1922

Ο Νάνσεν και ο Βενιζέλος είχαν ελπίσει ότι οι όροι μιας ανταλλαγής πληθυσμών θα είχαν συμφωνηθεί πριν από τη συνδιάσκεψη. Λόγω του αδιεξόδου με τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό, αλλά, ενόσω ο πρόεδρος της Ελβετίας κήρυττε την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου εκφωνώντας έναν θορυβώδη λόγο, οι πάντες στο τραπέζι είχαν αντιληφθεί ότι η μοίρα των θρησκευτικών μειονοτήτων της Ελλάδας και της Τουρκίας βρισκόταν στην κορυφή της ατζέντας. Την ώρα που οι διπλωμάτες αντάλλασσαν αβρότητες στη Λωζάνη, κάθε δημόσιος χώρος στην Αθήνα και τον Πειραιά, από τα θέατρα και τις κυβερνητικές υπηρεσίες ως τα βασιλικά παλάτια, γέμιζαν με κουρελιασμένους, απελπισμένους και άρρωστους πρόσφυγες από τις χριστιανικές κοινότητες της Ανατολίας.

αποσπάσματα από το βιβλίο του Μπρους Κλαρκ «ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΞΕΝΟΣ»
Εκδόσεις ΠΟΤΑΜΟΣ, Μετάφραση: Β. Ποταμιάνου