εύχομαι να πεθάνω πέφτοντας από ένα βουνό

Το όνομά μου είναι Δημήτρης Μητρόπουλος. Είμαι μαέστρος. Αλλά θα σας φανεί απίστευτο αν σας πω ότι κι εγώ ο ίδιος εντυπωσιάζομαι που τελικά έγινα μουσικός. Κανείς από την οικογένειά μου δεν υπήρξε μουσικός. Προέρχομαι από οικογένεια κληρικών. Ο παππούς μου ήταν παπάς σ’ ένα χωριό στην Ελλάδα και ξέχασα να σας πω ότι γεννήθηκα στην Αθήνα. Ο θείος μου ήταν κτηνοτρόφος και δύο από τ’ αδέλφια του πατέρα μου πήγαν από πολύ νωρίς σε μοναστήρι και μάλιστα σ’ ένα θαυμάσιο μοναστήρι στον Άθω όπου υπάρχουν μόνο ορθόδοξα μοναστήρια από πολλές χώρες, όπως από τη Ρωσία, τη Βουλγαρία, τη Σερβία αλλά κυρίως από την Ελλάδα. Και οι δύο μόνασαν εκεί και εκεί πέθαναν.

Κι εγώ όταν ήμουν παιδί και είχα σχολικές διακοπές, πήγαινα εκεί, ήμουν τόσο ενθουσιασμένος από το περιβάλλον και όλη αυτή η ιδέα του ερημίτη άγγιζε πολύ την καρδιά μου. Έτσι εκείνα τα χρόνια ήμουν βέβαιος πως κάποια μέρα θα γινόμουν κι εγώ μοναχός. Ο πατέρας μου ήταν έμπορος, αλλά αποτυχημένος έμπορος, και στο τέλος της ζωής του έγινε κι αυτός μοναχός. Βέβαια δεν ήμουν απολύτως σύμφωνος με την ιδέα αυτή του ασκητή, ουσιαστικά ήθελα να γίνω ιεραπόστολος. Αυτό ήταν πράγματι το ιδανικό μου. Και δεν ξέρω πώς κατάφερε η μοίρα και αντί ιεραπόστολος του Χριστού έγινα ιεραπόστολος της τέχνης της μουσικής.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
από συνέντευξή του στον σταθμό NDR Hamburg
από κείμενο του Π. Ανδριόπουλου στο http://www.dimitrimitropoulos.gr

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960) σε δοκιμές με τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης
από το http://www.dimitrimitropoulos.gr

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος τη χρονιά 1916-17 σπούδαζε στο Ωδείο Αθηνών και ήταν μέλος της ορχήστρας του Ωδείου, παίζοντας τα κρουστά. Για τη θητεία του αυτή γράφει ο Τ. Κ. Παπατσώνης στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ:

Ψηλά, διαγώνια, έβλεπες βιολιά, αναλόγια, δοξάρια… και πίσω από τα ξύλα και τις τρόμπες, την ίδια ξανθή εμφάνιση μαινόμενη, σαν την Πυθία όταν χρησμοδοτούσε. Ήταν ο Μητρόπουλος που διαφέντευε τα κρουστά, ταμπούρλα, σείστρα, καμπάνες, καμπανάκια, τρίγωνα, όλα ήταν στην περιοχή του και στην εξουσία του… Πώς κατόρθωνε αυτός ο τυμπανιστής να γίνεται το κέντρο, η μαγική εστία όλης της μουσικής αυτής υποθέσεως; Όλα τα άλλα ήταν παρεπόμενα, ήταν δευτερεύοντα. Η ψυχή είχε στήσει την έδρα της στα τύμπανα. Αεικίνητος, νευρικός, δυνατός, να γυρίζει τη φυλλάδα με την παρτιτούρα, να βαράει τα πετσιά στα φορτίσιμα, να σταματάει ύστερα τον ήχο, να χτυπάει τις καμπάνες και να διαπνέει μουσικότητα, ζωντάνια, χρωματισμό και ψυχή όχι μόνο σε ολόκληρη την ορχήστρα, αλλά να ενεργεί σαν να ήταν ίδια του σύνθεση, ίδια του δημιουργία όλη η συμφωνία…

από το βιβλίο του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΩΣΤΙΟΥ «Δ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ»
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

Από το 1924 ο Δ. Μητρόπουλος ήταν επικεφαλής της Συμφωνικής Ορχήστρας του Ελληνικού Ωδείου.

Τα μέλη της ορχήστρας είναι «τα παιδιά του», που αγωνίζεται με κάθε τρόπο να τα βοηθήσει. Σε δύσκολες περιστάσεις τους ενισχύει οικονομικά, βρίσκει τρόπους να καλύπτει έκτακτες ανάγκες τους για ιατρική περίθαλψη. Ξέρει πως τον μουσικό που τον ταλαιπωρούν άλυτα προβλήματα της καθημερινής ζωής, κάθε άλλο παρά η μουσική και η καλή της απόδοση μπορούν να τον ενδιαφέρουν. Χρόνο με το χρόνο οι μουσικοί που μένουν «πιστοί» στο μαέστρο τους μεγαλώνει. Ο Μητρόπουλος, με φανατισμό καλλιεργεί το φυτώριο αυτό. Ακαταπόνητος, τους εκγυμνάζει με αυστηρή πειθαρχία. Συζητά μαζί τους τα προβλήματα τεχνικής, τους μεταβιβάζει τις γνώσεις και την πείρα του. Δεν κουράζεται να τους μιλά με ενθουσιασμό για τη μουσική, για τους μεγάλους δημιουργούς, για την εποχή και το έργο τους. Όλα αυτά, και προπάντων η υποβολή της δυνατής προσωπικότητάς του, είχαν ως αποτέλεσμα να ξεπεράσει η Ελληνική Ορχήστρα τις πραγματικές της δυνατότητες και να γνωρίσει μια περίοδο άνθησης, που ποτέ άλλωστε δε γνώρισε και που δικαιολογημένα ονομάστηκε «χρυσή περίοδος Μητρόπουλου».

από το βιβλίο του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΩΣΤΙΟΥ «Δ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ»
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

O Δ. Μητρόπουλος σε δοκιμή με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών

Στα 1936 πήγε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ, όπου διηύθυνε ως προσκεκλημένος τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης. Επανήλθε τον επόμενο χρόνο για να διευθύνει την ίδια ορχήστρα όπως και τη Συμφωνική Ορχήστρα της Μινεάπολης, της οποίας διετέλεσε μόνιμος αρχιμουσικός από το 1938 έως το 1949. Το 1951 ανέλαβε καθήκοντα Αρχιμουσικού και Καλλιτεχνικού Διευθυντή στη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης.

Γράφει στις 14/6/1940:

Η Γαλλία έπεσε, καθώς και το Παρίσι, στα χέρια των βαρβάρων! Έπαυσα πλέον να πιστεύω σε οτιδήποτε, αμφιβάλλω ίσως αν υπάρχει πλέον ανθρωπότης! Θεέ μου, γιατί σε μια τέτοια περίσταση, να μην είναι κανείς κοντά μου να μου δώσει κουράγιο, παρά κρύοι Αμερικάνοι, οι οποίοι ακόμα σκέπτονται ότι δεν είναι δουλειά δική τους να ανακατευθούν στα ευρωπαϊκά γεγονότα. Τους εσιχάθηκα όλους και, να σου πω την αλήθεια, τους εύχομαι με όλη μου την καρδιά να δοκιμάσουν τη γλύκα της χιτλερικής επιδράσεως στον τόπο τους. Εγωισμός παντού, όλα καλά εφόσον δεν θίγεται η Αμερική. Η μέθη του comfort και τίποτε άλλο δεν τους ενδιαφέρει. Η ambition κάθε μουσικού μου είναι το πώς θ’ αγοράσει αυτοκίνητο. Οι φοιτηταί υπογράφουν αιτήσεις να μείνει η Αμερική out of the war! Αυτό είναι το καθημερινό motto. Συζητούν τον Χίτλερ με σχετικό σεβασμό pour le grandeur.  Δεν εκπλήσσομαι, γιατί έτσι θαυμάζουν και τον ηρωισμό των gangsters τους!

Ούτε ο Χριστός ούτε η Ενάτη Συμφωνία κατόρθωσαν να κάνουν την ανθρωπότητα καλύτερη.

από το βιβλίο του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΩΣΤΙΟΥ «Δ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ»
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος διηύθυνε, ακόμα και στις πρόβες, πάντοτε από μνήμης, χωρίς να έχει πάνω στο αναλόγιο την παρτιτούρα κι αυτό ενέπνεε στους μουσικούς του βαθύτατο σεβασμό.

Αν σκεφτεί κανείς πως σε όπερες όπως «Η Βαλκυρία», «Μπόρις Γκοντούνωφ», «Βότσεκ» κ.ά., συγκρατούσε στη μνήμη του όχι μόνο το μουσικό κείμενο αλλά και το λιμπρέτο τους (στο πρωτότυπο ή μεταφρασμένο), κι αν αναλογιστεί τις περιπτώσεις (καθόλου σπάνιες στην περίοδο της Νέας Υόρκης) όπου μέσα σε μια εβδομάδα είχε να διευθύνει τρεις παραστάσεις όπερας, τρεις συμφωνικές συναυλίες, μία συναυλία μουσικής Δωματίου και ηχογραφήσεις για το ραδιόφωνο ή για κάποιο δίσκο, τότε μπορεί να αντιληφθεί σε ποιο βαθμό καλλιέργησε και ανέπτυξε την ιδιότητα που χαρακτηρίζεται ως πλάτος της μνήμης.

Από το βιβλίο του ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΩΣΤΙΟΥ «Δ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ»
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ

Ο Μητρόπουλος διευθύνει τη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης (απόσπασμα από πρόβα και συναυλία)
από το http://www.youtube.com/watch?v=Kl-dSoNHx8Y

Στις 18/2/1946 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό LIFE ένα αφιέρωμα στον Δ. Μητρόπουλο. Το αφιέρωμα αυτό εξόργισε το αφεντικό της Ορχήστρας της Βοστόνης, Σ. Κουσεβίτσκι, λόγω της ημίγυμνης φωτογράφισης του Μητρόπουλου αλλά και λόγω της δήλωσής του πως το έργο του μουσικού είναι ανάλογο με αυτό της πόρνης, συνίσταται δηλαδή στο να κάνει ευτυχισμένους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το πώς νιώθει ο ίδιος ο μουσικός. Έτσι ο Μητρόπουλος δεν ανέλαβε ποτέ την διεύθυνση της Ορχήστρας της Βοστόνης, ενώ μέχρι τότε όλα έδειχναν πως θα την αναλάμβανε. Την επίζηλη θέση κέρδισε τελικά ο Λ. Μπερνστάιν.

Η φωτογράφιση του Δ. Μητρόπουλου στο περιοδικό LIFE που προκάλεσε την μήνι του Σ. Κουσεβίτσκι

Στο αφιέρωμα του LIFE (18/2/1946) ανήκουν τα παρακάτω ενδιαφέροντα αποσπάσματα: 

Δεν πέρασαν ούτε δέκα χρόνια από τη μέρα που ένας αδύνατος, φαλακρός Έλληνας  κατέβηκε στο λιμάνι της Νέας Υόρκης από την -τρίτης θέσης- καμπίνα του, με προορισμό τη Βοστόνη όπου είχε προγραμματιστεί να διευθύνει τη διάσημη σε όλο τον κόσμο Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης. Το όνομά του: Δημήτρης Μητρόπουλος.

Οι Βοστονέζοι , που μέχρι τότε θεωρούσαν πως οι Έλληνες είναι άξιοι μόνο να δουλεύουν σε καντίνες, δεν είχαν ξανακούσει γι’ αυτόν. Όταν όμως η Συμφωνική τους Ορχήστρα έπαιξε όπως δεν είχε ξαναπαίξει ποτέ, ξέσπασαν σε έντονα χειροκροτήματα και ζητωκραυγές.

Ο Έλληνας μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και στη Φιλαδέλφεια διευθύνοντας άλλες ορχήστρες και σύντομα έγινε ένα από τα πιο διάσημα πρόσωπα στον μουσικό χώρο της Αμερικής. Οι μουσικοί είχαν να λένε για την απίστευτη μνήμη του που ξεπερνούσε ακόμα και του Τοσκανίνι. Είχαν όμως να λένε και για την πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητά του. Δεν ήταν σαν τους άλλους μαέστρους. Δεν έχασε ποτέ την ψυχραιμία του. Με μια ιδιοσυγκρασία που ταίριαζε αυτής ενός αγίου, ήταν ικανός να εμπνέει σκυλίσια αφοσίωση σε όλα τα μέλη της ορχήστρας του!

Έξω από τους χώρους των συναυλιών ο θρύλος του Μητρόπουλου έγινε ακόμη μεγαλύτερος. Η αυστηρή μοναστική του εμφάνιση και οι ασκητικές του συνήθειες φούντωσαν τις φήμες πως ήταν πραγματικά ένας καλόγερος. Στις κοινωνικές συγκεντρώσεις οι γυναίκες –τις οποίες ευγενικά αγνοούσε- τον ονόμαζαν Ελ Γκρέκο και εφηύραν ιστορίες για μια ανεκπλήρωτη αγάπη στην Ελλάδα που τελείωσε με έναν όρκο αιώνιας πίστης.

Όπως διαβεβαιώνουν μουσικοί, συχνά ο Μητρόπουλος προσευχόταν στο καμαρίνι του λίγο πριν τις συναυλίες, ενώ φορούσε ένα μεγάλο σταυρό κάτω από το πουκάμισό του. Λίγοι όμως άνθρωποι κατάφεραν να τον γνωρίσουν στην πραγματικότητα. Αγνοούσε όλες τις προσκλήσεις. Η κοινωνική του ζωή ήταν ανύπαρκτη.  Πέρα από τη μουσική του παρέμενε ένα αίνιγμα.

Οι μόνοι που γνώρισαν καλύτερα τον Δημήτρη Μητρόπουλο ήταν οι κάτοικοι της Μινεάπολης που τον κάλεσαν να διευθύνει την ορχήστρα τους και του προσέφεραν ένα μόνιμο συμβόλαιο. Από τότε ο Μητρόπουλος έγινε οικείος στην πόλη όπως το χειμωνιάτικο χιόνι και κατάφερε να κάνει τη Μινεάπολη μια από τις μουσικές πρωτεύουσες του κόσμου.

Ο Μητρόπουλος ποτέ δε διευθύνει μια ορχήστρα αν πριν δεν απομνημονεύσει τα ονόματα όλων των μουσικών. Επίσης δεν του αρέσει να χρησιμοποιεί μπαγκέτα γιατί τη θεωρεί σύμβολο εξουσίας. Δεν μ’ αρέσει, λέει, να είμαι το αφεντικό. Μ’ αρέσει να είμαι βοηθός και συμβουλάτορας.

Όταν ο Μητρόπουλος έφτασε στην Μινεάπολη, νοίκιασε ένα φοιτητικό διαμέρισμα, τόσο μικρό που μόλις χωρούσε το πιάνο του και ένα κρεβάτι για να κοιμάται. Η κοινωνία της Μινεάπολης εξεπλάγη. Ο Μητρόπουλος εξήγησε πως 3.000 δολάρια του ήταν αρκετά για να ζήσει. Τα υπόλοιπα από τις 25.000 που ήταν ο μισθός του εξαφανίζονταν σε διάφορες, μυστικές φιλανθρωπίες. Ελάχιστες βγήκαν στο φως. Ο Μητρόπουλος βοηθούσε αρκετούς νέους ανθρώπους να σπουδάσουν.

Ταξιτζήδες είχαν να λένε πως ο Έλληνας μουσικός συχνά ενδιαφερόταν να ακούει τα προβλήματά τους και πάντα ήταν πρόθυμος να τους ενισχύσει με φιλοδώρημα 10 δολαρίων ή και περισσότερο.  Ένας νεαρός Κουβανέζος συνθέτης έφτασε στη Μινεάπολη και πήγε στον Μητρόπουλο να του δείξει τις συνθέσεις του. Ο Μητρόπουλος του είπε πως ήταν πολύ κακές και μόλις ο Κουβανός άρχισε να κλαίει, ο Μητρόπουλος προσφέρθηκε να του πληρώσει μαθήματα σύνθεσης στο πανεπιστήμιο της Μινεζότα. Το ίδιο βοήθησε και αμέτρητους προβληματισμένους εφήβους  που κατέφευγαν σε αυτόν για διάφορα προβλήματα, από ερωτικά μέχρι οικονομικά.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου ο Μητρόπουλος αποφάσισε να δουλέψει ένα καλοκαίρι για τον Ερυθρό Σταυρό σε κινητή μονάδα αιμοδοσίας.

Όταν μιλούσε για τη μουσική, χρησιμοποιούσε μια παράδοξη μεταφορά. Έλεγε ότι ο σκοπός του καλλιτέχνη είναι παρόμοιος με αυτόν της πόρνης. Είναι υποχρεωμένος να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους ανεξάρτητα από το πώς νιώθει ο ίδιος.

Συχνά οι φοιτητές τον ρωτούσαν γιατί δεν παντρεύτηκε. Τους εξηγούσε ότι λόγω της δουλειάς του δε θα μπορούσε να γίνει ένας σωστός σύζυγος. Και τελείωνε με τη φράση: «Μάλλον είμαι ένας μοναχικός λύκος».

Το κλειδί της προσωπικότητας του Μητρόπουλου είναι ένας θρησκευτικός μυστικισμός που επηρεάζει κάθε του σκέψη και κάθε του ενέργεια. Ανιψιός δύο ορθόδοξων καλογέρων, ο Μητρόπουλος μεγάλωσε με τη σκέψη να γίνει κι αυτός καλόγερος στο Άγιο Όρος. Το ότι δεν έγινε τελικά οφείλεται στην αντιδογματική του φύση αλλά και στην αγάπη του προς τη μουσική.

Στην Μινεάπολη ο Μητρόπουλος πρόσφατα άφησε το φοιτητικό του διαμέρισμα και μετακόμισε σε ένα μικρό διαμέρισμα δύο δωματίων σε ξενοδοχείο στο κέντρο της πόλης. Το διαμέρισμα αυτό το επίπλωσε με το γνωστό του σπαρτιατικό ύφος. Σηκώνεται κάθε πρωί ακριβώς στις 5 η ώρα και φτιάχνει το δικό του πρωινό που αποτελείται από δύο ωμά αυγά και μια κούπα καφέ. Ύστερα κάθεται για μισή ώρα κάτω από μια λάμπα σολάριουμ και στη συνέχεια ντύνεται και μελετάει τις παρτιτούρες του μέχρι τις 10 η ώρα που αρχίζουν οι πρόβες. Μετά το μεσημεριανό ακολουθεί άλλη μια περίοδος μελέτης και ένας μικρός ύπνος γύρω στις 5. Τα βράδια, όταν δεν έχει κοντσέρτο, ο Μητρόπουλος ή πηγαίνει σινεμά ή κάθεται σπίτι και διαβάζει τους αγαπημένους του συγγραφείς, Πλάτωνα και Κίρκεγκαρντ.

Ο Μητρόπουλος, αν και μεγάλωσε ως ορθόδοξος, προτιμάει να εκκλησιάζεται στην Πρεσβυτεριανή Εκκλησία της Μινεάπολης. Πηγαίνει εκεί γιατί συνδέεται φιλικά με τον παπά της συγκεκριμένης εκκλησίας.

Το μοναδικό χόμπι του, που του προκαλεί ενθουσιασμό ανάλογο με τη μουσική είναι η ορειβασία. «Όταν φτάνω στην κορφή ενός βουνού», λέει «αισθάνομαι γεμάτος από θέληση για ζωή αλλά συγχρόνως αισθάνομαι πως βρίσκομαι κοντά στο θάνατο. Ξέρετε, ο θάνατός μου ελπίζω να είναι κάπως έτσι, εύχομαι να πεθάνω πέφτοντας από ένα βουνό».

αποσπάσματα από άρθρο του W. Sargeant στο περιοδικό LIFE, 18/2/1946
ολόκληρο το άρθρο μπορείτε να το διαβάσετε στα αγγλικά εδώ, στη σελίδα 56.

Το βουνό από το οποίο έπεσε τελικά ο Δημήτρης Μητρόπουλος ήταν η τρίτη συμφωνία του Μάλερ. Διαβάζουμε στο φύλλο της 3ης Νοεμβρίου 1960 της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ:
Ο διάσημος Έλλην αρχιμουσικός Δημήτρης Μητρόπουλος απεβίωσεν εις το Μιλάνον συνεπεία καρδιακής προσβολής.
Ο Μητρόπουλος υπέστη την καρδιακήν προσβολήν κατά τας δοκιμάς της υπ’ αριθμ. 3 Συμφωνίας του Γκούσταβ Μάλερ εις την Σκάλαν. Προς στιγμήν παρέμεινεν ακίνητος, αμέσως δε κατέπεσεν εκ του βάθρου επί του οποίου ίστατο. Ο ιατρός της Σκάλας δρ Τζιανκάρλο Μπιόντι έσπευσε να τον βοηθήση. Ο Μητρόπουλος διηύθυνε την ορχήστραν επί δέκα περίπου λεπτά. Ολίγα λεπτά ενωρίτερον παρεπονέθη ότι ήτο κατάκοπος.
– Αισθάνομαι τον εαυτόν μου πολύ εξηντλημένον, είπε. Είμαι εν παλαιόν αυτοκίνητον, το οποίο πάντως εξακολουθεί να εργάζεται.
Και πέρυσι ο εκλιπών υπέστη καρδιακήν προσβολήν εις Γερμανίαν, αλλά κατώρθωσε να αναρρώση.
εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Πέμπτη 3/11/1960

Λίγους μήνες πριν την μοιραία καρδιακή προσβολή στο Μιλάνο, ο Μητρόπουλος έστειλε επιστολή στον Λέοναρντ Μπερνστάιν, με τον οποίο είχαν τακτική αλληλογραφία. Στην επιστολή αυτή ο Μητρόπουλος ευχαριστεί τον Μπερνστάιν για την επίσκεψή του στο νοσοκομείο και το καλοδεχούμενο δώρο των τσιγάρων Gauloises, «τα οποία, δε γίνεται λόγος, τα απόλαυσα ως και το τελευταίο».
από το http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=376955

Σχεδόν ένα χρόνο μετά το θάνατό του, η Μαρία Ρεζάν έγραψε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο για τον Δημήτρη Μητρόπουλο, αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύουμε παρακάτω:

Την αναζητούσε αυτή την ταλαιπωρία όταν δεν την έβρισκε στο δρόμο του. Για να τιμωρεί, λες, τη σάρκα του, για να παιδεύει την ύλη και να εξαγνίζει το πνεύμα του. Στον Ισθμό κάποτε η συντροφιά ξεκίναγε για τον Ακροκόρινθο. Ο δρόμος που οδηγεί στην κορυφή ήταν στρωτός ακόμα και τότε. Η ομαλότητά του δεν άρεσε στον μουσικό. Τράβηξε για τα κατσάβραχα, βρήκε το πιο απόκρημνο, και η αναρρίχηση άρχισε. Οι φίλοι ακολουθούσαν χωρίς να μεμψιμοιρούν.
– Πού πάτε, ρε…! φώναξε ένας τσοπάνος.
– Θέλουμε κακοτοπιά, απάντησε ο Μητρόπουλος.
– Για κακοτοπιά, καλά πάτε, είπε ο χωριάτης. Και το σκυλί του σκέφτηκε, ακόμα μια φορά, πόσο παράλογες είναι οι πράξεις των ανθρώπων.

Χειμώνας βαρύς είχε κουκουλώσει τη Δίρφυ το παγωμένο εκείνο πρωινό του Φλεβάρη του 1934. Ο άνεμος που κατρακυλούσε από το βουνό μήνυμα έφερνε κακό. «Μανιασμένοι ήταν επάνω οι θεοί», έλεγε. Λυσσομανούσε το αστροπελέκι και ξέσκιζε τον μολυβένιο ουρανό. «Να μην προχωρήσουμε» είπαν οι φίλοι, όχι από φόβο, μα έχοντας πάντα υποσυνείδητη την έννοια να διαφυλάξουν μια αξία που καμάρωνε κιόλας ο τόπος και θα τιμούσε κάποτε η ανθρωπότητα.
– Έστω και πεθαμένος θα φτάσω στην κορυφή, είπε ο Μητρόπουλος και τράβηξαν όλοι μπροστά.

«Πάμε στην Κόρινθο», είπε μια μέρα στον Ντίνο Κυδωνιάτη και στον Γιάννη Βαβαγιάννη –τον αδελφό του αρχιμουσικού- «να δούμε τα παιδιά και να γυρίσουμε…». Τα παιδιά ήταν τα αδέλφια του Κυδωνιάτη που δούλευαν μηχανικοί στην ανοικοδόμηση της πόλης που μόλις είχε καταστραφεί από τον μεγάλο σεισμό του ’28. Ξεκίνησαν με τ’ αυτοκίνητο. Ξέρανε όλοι πως όταν ο Μητρόπουλος έστεκε σκεπτικός και αμίλητος, αυτό σήμαινε προμήνυμα μετακίνησης. Στην Κόρινθο η παρέα έμεινε λίγη ώρα. «Να πάμε ως τον Πευκιά για μπάνιο», είπε ο μουσουργός. Βρεθήκανε αργότερα στο Διακοφτό. «Μια που φτάσαμε ως εδώ, γιατί να μην πάμε –πεζή βέβαια- ως τα Καλάβρυτα;». Ο Μητρόπουλος εξακολουθούσε να μη μιλάει. Στο νου του είχε τον επόμενο σταθμό. Η συντροφιά κατέληξε στην Αγία Λαύρα. Είχανε φύγει όλοι από την Αθήνα για μια μικρή βόλτα. Γυρίσανε την επομένη, τη νύχτα, βρώμικοι, ταλαιπωρημένοι και κατάκοποι. Αλλά ο μαέστρος ήταν ευτυχής.

Στο Βερολίνο το 1936 γινότανε η τελευταία ειρηνική παγκόσμια εκδήλωση πριν από τη θεομηνία του 39. Μέγας λάτρης της ειρήνης –και τόσο κατασυκοφαντημένος γι’ αυτό- ο Μητρόπουλος θέλησε να στείλει δάφνες από την κοίτη του Ευρώτα στους αθλητές που πάλευαν για να δείξουν στον κόσμο ότι υπάρχει μια άμιλλα ευγενέστερη από τα όπλα, η άμιλλα του στίβου που γεννήθηκε στην Ελλάδα. Κατέβηκε ένα βράδυ ο μουσικός στον Ευρώτα, αλλά η κοίτη του ποταμού είναι γεμάτη από πικροδάφνες μόνο. Ο Μητρόπουλος γύρισε στη Σπάρτη. Στο Βερολίνο έπρεπε να πάνε δάφνες. Και δάφνες από τον Ευρώτα. Τη νύχτα, ζητώντας συγχώρεση για την πράξη του από τον δικό του Θεό –αυτόν που τον ελειτούργει με τη μουσική του- ο μύστης μουσικός ξερίζωσε μια δάφνη από την πόλη, την κουβάλησε στο ποτάμι, την φύτεψε με τα χέρια του και σαν χάραξε, κάλεσε τον κόσμο να παρευρεθεί στο κόψιμο του κλωναριού που θα πήγαινε στην ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, μήνυμα δόξας από την ελληνική γη.

Αυτός που λάτρευε τη φύση αντιπαθούσε την ιδέα της μουσικής στο ύπαιθρο. «Διασπάται η προσοχή του ακροατή» έλεγε. Στον Μητρόπουλο οφείλουμε εντούτοις τις πρώτες μουσικές εκδηλώσεις στα αρχαία ελληνικά θέατρα.
Το 37 γεννήθηκε το πρώτο υποτυπώδες ελληνικό φεστιβάλ μουσικής. Το ατμόπλοιο «Λέσβος» μετέφερε, κατά σειρά, την ορχήστρα και τον αρχιμουσικό στην Κόρινθο, όπου στο αρχαίο θέατρο ο Μητρόπουλος έπαιξε Βάγκνερ, στο Αίγιο μετά, όπου στη Σικυώνα ο μουσικός δίδαξε Μότσαρτ μέσα σε ένα σύννεφο σκόνης που σηκωνόταν από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Χωριάτες από τα γύρω χωριά αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του κοινού. (Στην Επίδαυρο, λίγους μήνες πριν, μια πρώτη συναυλία του Μητρόπουλου είχε δοθεί μπροστά σε 170 μόνο Αθηναίους και τους κατοίκους του Λιγουριού).
Στους Δελφούς, τελευταίο σταθμό της καλλιτεχνικής εκδρομής, ο μουσουργός ερμήνευσε Μπετόβεν. Για να συγκρατήσει την συνοχή της ορχήστρας του ο αρχιμουσικός σάλευε δαιμονισμένα. Από την άκρη της μυτερής, χαρακτηριστικής φαλάκρας του, ως την τελευταία κλείδωση του κορμιού του, αγκάλιαζε ολόκληρος τη μουσική του κλασικού συνθέτη.
– Για τήρα πόσοι του παίζουν για να χορεύει! μουρμούρισε ένας χωριάτης.
Αλλά ο αέρας δεν βοηθούσε τον μαέστρο. Στους ήχους της ορχήστρας μπλεκότανε η ηχώ της μουσικής που έστελναν πίσω στο Δελφικό θέατρο, σκληρές, οι Φαιδριάδες. Όταν τα χειροκροτήματα κάλυψαν τις τελευταίες νότες, ο αρχιμουσικός έδειξε, όπως πάντα, την ορχήστρα και, γελώντας, ζήτησε από το πλήθος να χειροκροτήσει και το βουνό που τόσο ενεργά είχε συμπράξει στην εκτέλεση των έργων του Μπετόβεν.

Μαρία Ρεζάν, εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 15/10/1961

Ενδιαφέροντες σύνδεσμοι για τον Δ. Μητρόπουλο:

Ο Μητρόπουλος όπως τον είδα από κοντά: αφήγηση της Κατίνας Παξινού, κείμενο του Φρέντυ Γερμανού

Περιοδεία του Δ. Μητρόπουλου στη Ν. Αμερική: βίντεο από το youtube

Δημήτρης Μητρόπουλος: ιστοσελίδα αφιερωμένη στον Δ. Μητρόπουλο

Μία συμφωνική, ένα αφεντικό και δύο μνηστήρες: άρθρο του Βήματος

Προσθήκη – Διόρθωση: Οφείλω να κάνω μια προσθήκη – διόρθωση σε σχέση με την προηγούμενη ανάρτηση που είχε ως θέμα τις εκλογές του 1963 και 1964. Όπως αναφέρεται στο http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=462712 η ΕΔΑ στις εκλογές του 1964 δεν κατέβασε υποψηφίους σε 24 εκλογικές περιφέρειες για να ενισχυθεί η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, γεγονός που σίγουρα επηρέασε -και αυτό- το εκλογικό αποτέλεσμα.

οι εκλογές του 1963

Για την ελληνική πολιτική ιστορία δύο εκλογικές αναμετρήσεις κρατούν τα σκήπτρα του ενδιαφέροντος κατά τη δεκαετία του ’60: οι εκλογές του 1961, που έμειναν γνωστές ως εκλογές βίας και νοθείας και οι εκλογές του 1964, στις οποίες η Ένωση Κέντρου, με αρχηγό τον Γεώργιο Παπανδρέου έφτασε στο απίστευτο ποσοστό του 52%.
Μια άλλη εκλογική αναμέτρηση -ενδιάμεση- που διεξήχθη τον Νοέμβριο του 1963 παραμένει στο ημίφως του ενδιαφέροντος. Το ίδιο και οι 51 μέρες ζωής της πρώτης κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου. Μιας κυβέρνησης που πρέπει να έκανε θαύματα. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί το γεγονός πως μέσα σε 51 μέρες διακυβέρνησης κατάφερε να αυξήσει το ποσοστό της Ένωσης Κέντρου κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες που ισοδυναμούσαν με 462.000 ψήφους;
Ας μην προτρέχουμε όμως. Τα γεγονότα είναι πολύπλοκα, απαιτούν προσεκτική ανάγνωση και σεβασμό στην ιστορική ακρίβεια.
Είναι γεγονός πως οι εκλογές του 1963 -που έγιναν από υπηρεσιακή κυβέρνηση- ήταν αδιάβλητες. Καμία σχέση δηλαδή με ό,τι είχε συμβεί δύο χρόνια νωρίτερα, όταν η διαδεδομένη αντίληψη ήταν πως είχαν ψηφίσει «ακόμα και τα δέντρα» ώστε να καταφέρει να νικήσει η ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Όμως δύο χρόνια μετά από εκείνη την αμφιλεγόμενη νίκη πολλά έχουν αλλάξει. Πρώτα πρώτα ο ίδιος ο Καραμανλής έχει παραιτηθεί από τον Ιούλιο του 1963, μετά από διαφωνία του με το βασιλιά Παύλο (η οποία λέγεται πως πυροδοτήθηκε από την έντονη αντιπάθεια της βασίλισσας Φρειδερίκης προς το πρόσωπό του) αλλά και μετά το θόρυβο που ξέσπασε από τη δολοφονία του αριστερού αγωνιστή Γρηγόρη Λαμπράκη. Ο Καραμανλής βρίσκεται πλέον στο Παρίσι, από όπου όμως έχει επανέλθει για να συμμετάσχει στις εκλογές.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΩΝ 1963 (3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ):

Ένωσις Κέντρου (Γ. Παπανδρέου) 1.962.079 ψήφοι –
42,04% – 138 έδρες

ΕΡΕ (Κ. Καραμανλής) 1.837.377 ψήφοι –
39,37% – 132 έδρες

ΕΔΑ (Ι. Πασαλίδης) 669.267 ψήφοι –
14,34% – 28 έδρες

Κόμμα Προοδευτικών (Σ. Μαρκεζίνης) 173.981 ψήφοι –
3,73% -2 έδρες

Μεγάλη μεν η νίκη της Ένωσης Κέντρου αλλά δε σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση, δε διαθέτει δηλαδή τη «δεδηλωμένη». Υπάρχει και κάτι άλλο που κάνει τους δεξιούς να χτυπιούνται. Αν προστεθούν οι ψήφοι του Κόμματος των Προοδευτικών στις ψήφους της ΕΡΕ, τότε θα μπορούσαν να αλλάξουν τα αποτελέσματα, δηλαδή να βγει πρώτο κόμμα η ΕΡΕ. Εννοείται πως στις επόμενες εκλογές έγινε η τελικά σύμπραξη των δύο δεξιών κομμάτων, παρ’ όλα αυτά όμως το ποσοστό της ΕΡΕ παρουσίασε μείωση ίσως γιατί στην πολιτική 5+1 δεν κάνει πάντα 6 αλλά ενίοτε και 4…

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ξεκαθαρίζει με δηλώσεις του, αμέσως μετά τη νίκη του, πως δεν προτίθεται να δεχτεί υποστήριξη ούτε από την ΕΡΕ (κάτι αναμενόμενο), ούτε όμως και από την ΕΔΑ (κάτι εξίσου αναμενόμενο για όσους γνωρίζουν τις έντονα αντικομμουνιστικές του πεποιθήσεις). Τι θα γίνει λοιπόν; Αν περιμένετε διερευνητικές και άλλα συναφή που γίνονται στην εποχή μας, ξεχάστε το. Εδώ είναι Ελλάδα του 1963 και ο ανώτατος άρχων, δηλαδή ο βασιλιάς, επιλέγει κατά το δοκούν. Και η επιλογή του τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή είναι να δώσει στον Γεώργιο Παπανδρέου εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Η ΕΡΕ ξεσηκώνεται, ο Καραμανλής τραβάει τα μαλλιά του. Πώς είναι δυνατόν να παίρνει ο Παπανδρέου εντολή σχηματισμού κυβέρνησης χωρίς να διαθέτει τη «δεδηλωμένη»; Είναι όμως έτσι; Η ΕΔΑ έχει ήδη δηλώσει πως θα παράσχει ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Παπανδρέου, ο Παπανδρέου όμως έχει καταστήσει σαφές πως δεν πρόκειται να δεχτεί καμία στήριξη από την ΕΔΑ και πως αν συμβεί κάτι τέτοιο, θα επιλέξει να πάει σε νέες εκλογές. Δέχεται όμως να σχηματίσει κυβέρνηση μειοψηφίας και δηλώνει πως θα πάει για ψήφο εμπιστοσύνης στη βουλή στις 10 Δεκεμβρίου, δηλαδή ένα μήνα αργότερα! Η ΕΡΕ συνεχίζει να φωνάζει πως οι διαδικασίες είναι αντισυνταγματικές , άσχετο αν έχει ένα τόσο βεβαρυμένο ποινικό μητρώο (εξορίες, παρακράτος, βία και νοθεία). 

Τελικά η Ένωση Κέντρου θα ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης από τη βουλή όχι στις 10 αλλά στις 24 Δεκεμβρίου! Σε όλο αυτό το διάστημα των 51 ημερών ο Γεώργιος Παπανδρέου πήρε πολλά και σημαντικά μέτρα, που άλλαξαν κατά πολύ την απόφαση του εκλογικού σώματος. Οι δεξιοί ισχυρίζονται πως μοίρασε αφειδώς δημόσιο χρήμα στην προσπάθειά του να μην αφήσει κανέναν ψηφοφόρο παραπονεμένο. Γεγονός είναι πάντως πως η Ένωση Κέντρου κατάφερε να υλοποιήσει στο ακέραιο όλες τις οικονομικές της εξαγγελίες. Εδώ οι δεξιοί ανταπαντούν πως αυτό οφείλεται στο ότι παρέλαβε μια ανθηρή οικονομία από την κυβέρνηση Καραμανλή με γεμάτα ταμεία. Το πού βρίσκεται τελικά η αλήθεια δεν είναι καθόλου εύκολο να βρεθεί. 

Όταν στις 24 Δεκεμβρίου η κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου ζητάει από τη βουλή ψήφο εμπιστοσύνης, την κερδίζει (!) -χάρις στις 28 ψήφους της ΕΔΑ και 2 αποσκιρτήσαντες από την ΕΡΕ-, αλλά δεν τη δέχεται, παραιτείται, και ο βασιλάς προκηρύσσει εκλογές για το Φεβρουάριο του 1964 με νέα υπηρεσιακή κυβέρνηση.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΛΟΓΩΝ 1964 (16 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ):

Ένωσις Κέντρου (Γ. Παπανδρέου) 2.424.477 ψήφοι
52,72% – 171 έδρες

ΕΡΕ (Π. Κανελλόπουλος) + Κόμμα Προοδευτικών (Σ. Μαρκεζίνης) 1.621.546
35,26% – 99 έδρες

ΕΔΑ (Ι. Πασαλίδης) 542.865 ψήφοι
11,80% – 22 έδρες

Προσθήκη – διόρθωση: Όπως αναφέρεται στο http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=462712 η ΕΔΑ στις εκλογές του 1964 δεν κατέβασε υποψηφίους σε 24 εκλογικές περιφέρειες για να ενισχυθεί η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου, γεγονός που σίγουρα επηρέασε -και αυτό- το εκλογικό αποτέλεσμα.

Εντυπωσιακά τα αποτελέσματα των νέων εκλογών. Ο Γεώργιος Παπανδρέου αυξάνει τη δύναμη του κόμματός του κατά 462.000 ψήφους! Απίστευτη άνοδος για τόσο μικρό χρονικό διάστημα, -ίσως μοναδική στα παγκόσμια χρονικά- που δε δικαιολογείται ούτε από τη φυγή Καραμανλή, ούτε από τη συρρίκνωση της ΕΔΑ. Πρέπει σε αυτές τις 51 μέρες της πρώτης του διακυβέρνησης, ο Γ. Παπανδρέου να έδωσε μοναδικά δείγματα γραφής, εκτός αν είναι αλήθεια οι ισχυρισμοί των δεξιών περί ασύστολης παροχολογίας.
Θα κάνουμε μια προσπάθεια να δούμε τι συνέβη τις 51 αυτές ημέρες διαβάζοντας ένα ένα τα φύλλα της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, που υποστήριζε τότε με πάθος την Ένωση Κέντρου.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Να επαναλάβουμε πως η ανάρτησή μας αναφέρεται στην κυβέρνηση μειοψηφίας του Γ. Παπανδρέου που κυβέρνησε από τις 3 Νοεμβρίου μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου του 1963 και όχι στην κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου που ορκίστηκε στις 18 Φεβρουαρίου του 1964, της οποίας η θητεία διακόπηκε βάναυσα από το παλατιανό παρακράτος, μια κυβέρνηση που, ανάμεσα στα άλλα θετικά μέτρα που πήρε, πιστώνεται την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων όπως και την μεταρρύθμιση στην παιδεία.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Τρίτη 5/11/1963
Η Κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου ορκίζεται εντός των ημερών. Μόλις λάβει την εντολή ο κ. Παπανδρέου θα προχωρήσει στο σχηματισμό και την ορκωμοσία της κυβέρνησής του, η οποία θα εμφανιστεί στην βουλή, όταν αυτή θα συνέλθει, στις 11 Δεκεμβρίου.
Ο κ. Παπανδρέου αποκλείει να επιδιώξει η Ένωση Κέντρου συνεργασία με την ΕΡΕ, επίσης αποκλείει να επιδιώξει οποιαδήποτε στήριξη -είτε ψήφο εμπιστοσύνης, είτε ψήφο ανοχής- τόσο από την ΕΡΕ όσο και από την ΕΔΑ.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Τετάρτη 6/11/1963
Ο κ. Παπανδρέου ανέρχεται σήμερα στα ανάκτορα. Βέβαιη η ανάθεση της εντολής σχηματισμού κυβέρνησης. Η ΕΡΕ αμφισβητεί αν πράγματι η εντολή ανήκει στον αρχηγό της Ένωσης Κέντρου εφόσον δεν έχει εξασφαλίσει την απόλυτη κυβερνητική πλειοψηφία.

Γελοιογραφία του Β. Μητρόπουλου που δημοσιεύτηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ στις 7/11/1963

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πέμπτη 7/11/1963
Η κυβέρνηση Παπανδρέου ορκίζεται αύριο. Η εντολή εδόθη εν λευκώ, άνευ δηλαδή οποιοδήποτε περιορισμού. Όπως έγινε γνωστό, ο κ. Παπανδρέου διευκρίνισε στον βασιλιά πως το ζήτημα της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας θα κριθεί κατά την κοινοβουλευτική ψηφοφορία στη βουλή και εάν η κυβέρνηση δεν κερδίσει την πλειοψηφία της βουλής τότε μόνη λύση θα είναι η διάλυση της βουλής και η προκήρυξη νέων εκλογών.
Η ΕΡΕ θεωρεί την ανάθεση ως αντισυνταγματική και ζητεί την επίσπευση της σύγκλησης της βουλής. Σε ανακοίνωση της λέει: «Η σχηματιζόμενη κυβέρνηση είναι κυβέρνηση μειοψηφίας. Στοιχειώδης δημοκρατική και κοινοβουλευτική τάξη επιβάλλει την επίσπευση της σύγκλησης της βουλής το αργότερο μέχρι τις 20 Νοεμβρίου». Η Ένωση Κέντρου σε απάντησή της αναφέρει: «Ο παραλογισμός της ΕΡΕ είναι προφανής. Θεωρεί περισσότερο κοινοβουλευτική τη διατήρηση της υπηρεσιακής κυβέρνησης, από την κυβέρνηση του κόμματος που αναδείχτηκε πρώτο στην ψήφο του λαού».

Εφημερίδα Ελευθερία, Παρασκευή 8/11/1963
Κυβέρνηση Κέντρου έχει η Ελλάδα από σήμερα. Ορκίζεται στις 12.30 μ.μ. Ο κ. Παπανδρέου, εκτός από Πρόεδρος της Κυβέρνησης αναλαμβάνει και το υπουργείο Παιδείας. Αντιπρόεδρος και υπουργός εξωτερικών αναλαμβάνει ο κ. Σοφοκλής Βενιζέλος, υπουργός Προεδρίας Κυβερνήσεως ο κ. Αθανασιάδης Νόβας, υπουργός οικονομικών ο κ. Μητσοτάκης, υπουργός Συντονισμού ο κ. Μαύρος.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Σάββατο 9/11/1963 
Είναι χαρακτηριστική της απόφασης της νέας κυβέρνησης να επαναφέρει την αρετή και την ευπρέπεια στον κρατικό μηχανισμό η εντολή του κ. Παπανδρέου προς τους υπουργούς του να μην εγκαταστήσουν τα πολιτικά τους γραφεία εντός των υπουργείων όπως συνέβαινε επί των ημερών της ΕΡΕ. Αποτελούσαν άθλιο θέαμα οι υπουργικοί προθάλαμοι, επί ΕΡΕ, με τους γραμματείς και γραμματίσκους να δέχονται ψηφοφόρους προς ικανοποίηση ρουσφετιών. Ήταν πράγματι καιρός να χωριστεί το κράτος από το κόμμα.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Κυριακή 10/11/1963
Περιορίζονται τα κρατικά αυτοκίνητα. Ο Πρωθυπουργός αποφάσισε τον περιορισμό των κρατικών αυτοκινήτων και απαγορεύει από σήμερα να χρησιμοποιούνται για ιδιωτικούς σκοπούς. Το μέτρο αυτό αποτελεί το πρώτο μιας σειράς μέτρων λιτότητας στον κρατικό μηχανισμό με σκοπό την εξοικονόμηση πόρων για το κοινωνικό πρόγραμμα της Κυβέρνησης.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Τρίτη 12/11/1963
Αναστέλλονται αμέσως οι διώξεις εναντίον των οφειλετών της Αγροτικής Τράπεζας. Και ταυτοχρόνως επαναλαμβάνεται η χρηματοδότησή τους από την Τράπεζα. Το μέτρο αποβλέπει στην καλλιέργεια μεγάλων εκτάσεων που κινδύνευαν να παραμείνουν εκτός παραγωγής.
Αποφασίζεται να γίνει αποτελεσματικότερη διεκδίκηση οικονομικής ενίσχυσης από το εξωτερικό για την χρηματοδότηση του προγράμματος ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Με αυτό το σκοπό αναχωρεί για το Παρίσι ο υπουργός Συντονισμού κ. Μαύρος.
Αναστέλλονται οι κατεδαφίσεις όλων των αυθαιρέτως ανεγερθεισών οικοδομών έως ότου το θέμα μελετηθεί και αντιμετωπιστεί οριστικά.
Ο υπουργός Εργασίας κ. Μπακατσέλος επικυρώνει απόφαση αύξησης των αποδοχών του προσωπικού κινήσεως.
Ανακοινώνεται απόφαση άμεσης έναρξης εργασιών στέγασης των θυμάτων κατολισθήσεων χωριών και προαναγγέλονται μέτρα για τη στέγαση των 50.000 «αχυροκαλυβούχων» της υπαίθρου.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Τετάρτη 13/11/1963
Επί τάπητος τίθεται το θέμα του περιορισμού των αμυντικών δαπανών της χώρας. Θα κληθεί να να συνεισφέρει και το ΝΑΤΟ. Οι εξοικονομούμενοι πόροι θα διατεθούν για την κοινωνική πολιτική.
Διετάχθη έλεγχος στα μυστικά κονδύλια των υπουργείων.

Εφημερίδα Ελευθερία, Πέμπτη 14/11/1963
Θα απολυθούν οι επί δεκαετία πολιτικοί κρατούμενοι. Η κυβέρνηση θα ρυθμίσει το ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων με βάση την πολιτική που είχε χαράξει ο κ. Παπανδρέου με την ομιλία του στη βουλή στις 2/4/1957. Τότε είχε μιλήσει για την πολιτική της υπό όρους απόλυσης, εφόσον έχει γίνει έκτιση ποινής 10 ετών. Εξαιρούνται όμως οι ένοχοι ειδεχθών εγκλημάτων και αποκλείεται η γενική αμνηστία.

Εφημερίδα Ελευθερία, Παρασκευή 15/11/1963
Ούτε μία σπιθαμή εδάφους θα παραμείνει φέτος άσπαρτος. Σειρά μέτρων, τα οποία ανακοίνωσε χθες ο υπουργός Γεωργίας κ. Μπαλτατζής εξασφαλίζουν την πραγματοποίηση της κυβερνητικής αυτής επιδίωξης. Συγκεκριμένα η ΑΤΕ έδωσε διαταγές προς τα υποκαταστήματά της όπως κατά τη νέα καλλιεργητική περίοδο να παρασχεθούν στους γεωργούς οι αναγκαίες ποσότητες σπόρων και λιπασμάτων, ως και χρήματα διά οργωτικά, ανεξαρτήτως τυχόν καθυστερήσεων εκ δανείων προηγουμένων ετών, υπό τη μόνη προϋπόθεση ότι θα ενεργήσουν πράγματι καλλιέργειες.

Άσφαιρα πυρά ρίχνει η ΕΡΕ εναντίον του εθνικού νομίσματος. Η προπαγάνδα της λέει πως η κυβέρνηση του Κέντρου έχει αναλάβει προεκλογικώς τόσες υποχρεώσεις έναντι του λαού, ώστε θα πρέπει ή να τις παραβιάσει ή αν θελήσει να τις πραγματοποιήσει να τινάξει τη δραχμή στον αέρα. Όμως ο σημερινός πρωθυπουργός έχει απαντήσει ήδη στην ερώτηση πού θα βρεθούν τα χρήματα για την εφαρμογή του οικονομικού προγράμματος του Κέντρου:
1) Θα επιβληθεί ρυθμός λιτότητας αντί της σπατάλης που επικρατούσε επί της ΕΡΕ. Θα διακοπεί κάθε περιττή δαπάνη για να καταστούν δυνατές οι άλλες που είχε εγκληματικώς παραμερίσει η ΕΡΕ Οι δαπάνες υπέρ των μεγάλων λαϊκών τάξεων.
2) Θα παταχθεί η φοροδιαφυγή.
3) Οι αμυντικές δαπάνες θα περιοριστούν. Πέραν αυτών θα κληθούν οι σύμμαχοί μας να αναλάβουν δίκαιο μερίδιο για την κοινή αμυντική προσπάθεια.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Σάββατο 16/11/1963
Δωρεάν παιδεία για όλους σε όλες τις διαβαθμίσεις. Συγκεκριμένα καταργείται η εκπαιδευτική εισφορά που ίσχυε για τη στοιχειώδη εκπαίδευση. Καταργούνται τα εκπαιδευτικά τέλη. Καταργούνται επίσης τα εξέταστρα. Η αρχή αυτή καθιερώνεται για όλους τους μαθητές ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης. Για την εφαρμογή των εγκριθέντων μέτρων προβλέπεται ότι ο προϋπολογισμός θα επιβαρυνθεί κατά 300 εκατομμύρια δραχμές.
Οικονομική ενίσχυση των Δήμων και κοινοτήτων αποφάσισε η Κυβέρνηση. Η αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Οικονομικών εισηγείται όπως ενισχυθούν επί του παρόντος με πρόσθετη οικονομική αρωγή 100 ως 150 εκατομμυρίων δραχμών από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Κυριακή 17/11/1963
Επανάσταση στην παιδεία. Οι δαπάνες θα υπερβούν τελικά το 15% του προϋπολογισμού. Εκτός από την παροχή δωρεάν παιδείας σε όλους, καταργούνται οι εισαγωγικές εξετάσεις και ο περιορισμένος αριθμός εισακτέων στις Ανώτατες Σχολές. Καθιερώνεται ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός και η ισοτιμία της δημοτικής γλώσσας ως προστάδιο για την τελική της επικράτηση.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Τρίτη 19/11/1963
Εκλογές τον Ιανουάριο προαναγγέλει ο κ. Παπανδρέου.
Σε ανακοίνωσή της η ΕΡΕ τονίζει πως είναι πολιτικώς και ηθικώς απαράδεκτο το γεγονός ότι, ενώ η Ένωση Κέντρου επιδιώκει εκλογές, προβαίνει σε παροχές που είναι δυνατό να κλονίσουν την οικονομία του τόπου με σκοπό να δημιουργήσει εκλογικά πλεονεκτήματα σε βάρος των αντιπάλων της. Στοιχειώδης ευθιξία επέβαλε, εφόσον είναι μάλιστα κυβέρνηση μειοψηφίας, ή να απέχει από τέτοιες, καθαρώς προεκλογικού χαρακτήρα ενέργειες ή να εμφανιστεί αμέσως ενώπιον της βουλής, επισπεύδουσα τη σύγκλιση αυτής.
Σε ανακοίνωσή της η ΕΔΑ αναφέρει ότι από τις 5 Νοεμβρίου έχει δηλώσει ότι θα παράσχει ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Παπανδρέου και επικρίνει την κυβέρνηση διότι παρέχει την εντύπωση ότι πιεζόμενη από τη δεξιά δέχεται να τίθεται υπό αίρεση η σταθερότητά της.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Τετάρτη 20/11/1963
Δωρεάν όλα τα βιβλία σε μαθητές δημοτικού και σε απόρους του γυμνασίου. Υπογράφηκε από τον υπουργό οικονομικών κ. Μητσοτάκη απόφαση, διά της οποίας διατίθεται, εκ του καθαρού προϊόντος των Κρατικών Λαχείων του τρέχοντος οικονομικού έτους, στον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων το ποσό των 8 εκατομμυρίων δραχμών για τη δωρεάν χορήγηση βιβλίων σε όλους τους μαθητές Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως και στους άπορους μαθητές της Μέσης Εκπαιδεύσεως.

Η υπόσχεση την οποία έδωσε η κυβέρνηση, διά του υπουργού εργασίας ότι θα καταργήσει το νόμο που προβλέπει κράτηση των ημερομισθίων της απεργίας, μαρτυρεί τη γενικότερη απόφασή της να αποκαταστήσει τις συνδικαλιστικές ελευθερίες, οι οποίες είχαν ουσιαστικά καταργηθεί επί των ημερών της ΕΡΕ. Και ο αντεργατικός αυτός νόμος αποτέλεσε πολύτιμο εκβιαστικό όπλο στα χέρια του κυβερνώντος κόμματος, ο αρχηγός του οποίου είχε δηλώσει με κυνικότητα ότι οι απεργίες αποτελούν «απαράδεκτη πολυτέλεια για μικρές χώρες σαν την Ελλάδα».

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πέμπτη 21/11/1963
Αποκαλύφθηκε χθες ότι ο κ. Καραμανλής, επί κυβερνήσεως ΕΡΕ, απασχολούσε για τις προσωπικές του ανάγκες και για τις ανάγκες της οικογένειάς του τέσσερα κρατικά αυτοκίνητα. Δύο από αυτά, πολυτελή αμερικάνικα μοντέλα, τα χρησιμοποιούσε για τις δικές του μετακινήσεις.

Η ηγεσία της ΕΡΕ εξαπέλυσε επίθεση δημοσιογραφική εναντίον του Βασιλέως ότι κακώς δήθεν και αντισυνταγματικώς ανετέθη η εντολή του σχηματισμού της μετεκλογικής κυβερνήσες στον αρχηγό της Ένωσης Κέντρου κ. Γεώργιο Παπανδρέου. Η επίθεση προφανώς στοχεύει στο να καταστήσει διστακτικό τον βασιλέα, προκειμένου να αποδεχθεί, εν καιρώ, την εισήγηση του πρωθυπουργού περί διεξαγωγής νέων εκλογών.

Ο υπουργός της Πρόνοιας κ. Χούτας δήλωσε ότι σύντομα θα εξαγγείλει ευρύτατο στεγαστικό πρόγραμμα, που θα καλύπτει τις ανάγκες όχι μόνο των ειδικών κατηγοριών (προσφύγων, πλημμυροπαθών, σεισμοπαθών κλπ.) αλλά και τις μεγάλες κατηγορίες αστέγων των πόλεων και της υπαίθρου.  Σχετικώς ο κ. Χούτας συνεργάστηκε με τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου του και με τον καθηγητή κ. Ανδρ. Γ. Παπανδρέου, πρόεδρο του Κέντρου Οικονομικών Ερευνών.

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Σάββατο 23/11/1963
Δολοφονήθηκε ο Κένεντι. Στο Ντάλας του Τέξας πυροβολήθηκε στον κρόταφο. Έπεσε αιμόφυρτος στην αγκαλιά της συζύγου του.

Γελοιογραφία του Β. Μητρόπουλου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ στις 27/11/1963 

Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Κυριακή 24/11/1963
Συνιστά πράξη δικαιοσύνης και αποκαθιστά τη φήμη της Ελλάδας ως χώρας δημοκρατικής στη διεθνή κοινή γνώμη η απόφαση της κυβέρνησης να απολύσει όσους πολιτικούς κρατούμενους έχουν εκτίσει ποινή δεκαετή. Οι υστερικές κραυγές των εθνοκάπηλων ότι «θα μεταβούν ως ινστρούχτορες σε χωριά» οι 700 απολυόμενοι (περιέργως δεν έπραξαν το αυτό οι πενταπλάσιοι απολυθέντες από την ΕΡΕ) και η έκδηλη δυσφορία της ΕΔΑ διότι εξαιρέθηκαν οι ένοχοι ειδεχθών εγκλημάτων, δεν πρόκειται βεβαίως να πτοήσουν την κυβέρνηση, η οποία, βαλλομένη και υπό των δύο άκρων, εξέλεξε την οδό του δικαίου και του ανθρωπισμού. Για κάθε τίμιο άνθρωπο ήταν απαράδεκτο να παραμένουν στις φυλακές κατάδικοι όταν άλλοι που ανήκαν στην ίδια κατηγορία είχαν απολυθεί μετά από αυθαίρετη κρίση των κυβερνήσεων της ΕΡΕ. Αλλά και απαράδεκτο επίσης θα ήταν να αγνοηθεί η ιδιάζουσα εγκληματική βούληση και ροπή ολίγων ατόμων για τα οποία η «ιδεολογία» υπήρξε ίσως το πρόσχημα, απλώς, για να εκδηλωθεί η άκρως αντικοινωνική συμπεριφορά τους.

Πέμπτη 28/11/1963
Ρυθμίζονται τα αγροτικά χρέη. Μειώνονται όλα τα επιτόκια. Τα καθυστερημένα χρέη θα εξοφληθούν εντός περιόδου 8 ετών.

Σάββατο 30/11/1963
Επαναστατικό πρόγραμμα ανόρθωσης. Η κυβέρνηση εξήγγειλε πνευματικά κέντρα σε Πελοπόννησο, Κρήτη, Θεσσαλία, Ήπειρο και νησιά, τρίτο πανεπιστήμιο στην Πάτρα, διεύρυνση των μέτρων υπέρ των αγροτών και επέκτασή τους σε όλους τους εργαζομένους. Προϋπόθεση η ανάδειξη αυτοδύναμης κυβέρνησης στις επόμενες εκλογές.

Είναι δίκαιο το παράπονο των 15 απολυθέντων προσφάτως πολιτικών κρατουμένων, ότι υποχρεώνονται να μετοικήσουν μακριά από τις οικογένειές τους και να αντιμετωπίσουν οξύ πρόβλημα εξευρέσεως εργασίας και στέγης εξαιτίας του νόμου 2/58 ο οποίος απαγορεύει την εγκατάσταση των απολυομένων σε Αθήνα, Πειραιά ή Θεσσαλονίκη. Προφανές είναι ότι ο νόμος αυτός, ο οποίος ουδεμία σκοπιμότητα εξυπηρετεί, πρέπει να αναθεωρηθεί.

Τρίτη 3/12/1963
Ο έλεγχος των μυστικών κονδυλίων θα ανατεθεί σε ανώτερο δικαστικό. Η ΕΡΕ οκταπλασίασε το ύψος τους. Οι λαβόντες θα λογοδοτήσουν. 40.000 δολλάρια σε ένα άτομο.

Οι πολιτικοί κρατούμενοι των φυλακών Αίγινας και οι νοσηλευόμενοι στο αναρρωτήριο των φυλακών «Αβέρωφ» με υπόμνημά τους ζητούν από την κυβέρνηση την χορήγηση γενικής αμνηστίας, ώστε να δοθεί ριζική λύση στο θέμα των πολιτικών κρατουμένων.

Πέμπτη 5/11/1963
Ο εισαγγελέας επενέβη χθες στα σκάνδαλα των ορυχείων Νάξου. Τυραννικό και φεουδαρχικό καθεστώς είχε επιβάλει η ΕΡΕ στα ορυχεία σμύριδος της Νάξου, επικεφαλής των οποίων είχε τοποθετήσει απόφοιτο του δημοτικού σχολείου, αντί μεταλλειολόγου, ενώ καραμανλικοί εργολάβοι αναλάμβαναν την επισκευή του εναέριου σιδηρόδρομου παραγκωνίζοντας τους μειοδότες με αποτέλεσμα την επέμβαση του εισαγγελέα. Αυτά κατήγγειλε χθες ο υπουργός βιομηχανίας κ. Ζίγδης.

Σάββατο 7/12/1963
Αυξάνεται από 10 ως 30% η σύνταξη γήρατος των υγειονομικών του ΤΣΑΥ. Σύσκεψη για το θέμα της αναπροσαρμογής των μισθών και ημερομισθίων ιδιωτικών υπαλλήλων και εργατών.

Τρίτη 10/12/1963
Ο κ. Καραμανλής αιφνιδίως χθες αποχώρησε από την πολιτική και αναχώρησε για το Παρίσι μετά της συζύγου του. Τηρήθηκε άκρα μυστικότητα. Με λυγμούς εισήλθε στο αεροπλάνο. Άφησε διάδοχό του τον κ. Π. Κανελλόπουλο.

Σάββατο 21/12/1963
Σειρά μέτρων υπέρ του λαού.
Μείωση των συντελεστών φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων κατά 10 με 15%.
Τριπλασιασμός του μέχρι τούδε αφορολόγητου εξ ιδιοκατοικήσεως τεκμαρτού εισοδήματος.
Αυξάνονται κατά 5% οι βασικοί μισθοί δημοσίων υπαλλήλων και στρατιωτικών.
Αυξάνονται κατά 5% οι συντάξεις των συνταξιούχων του δημοσίου.
Διπλασιάζονται οι βασικοί μισθοί των δικαστικών και των άλλων δημοσίων υπαλλήλων οι οποίοι εξομοιούνται προς τους δικαστικούς, πλην των βουλευτών των οποίων η αποζημίωση δεν αυξάνει.
Προς τους εκπαιδευτικούς εν γένει δίνονται πρόσθετες μισθολογικές παροχές πέραν της γενικής αυξήσεως. Υπολογίζεται ότι οι εκπαιδευτικοί θα λάβουν αυξήσεις από 600 μέχρι 1.000 δραχμές.
Ειδικές μισθολογικές παροχές, πέραν της γενικής αυξήσεως, δίνονται στους άνδρες της Αγροφυλακής και των Σωμάτων Ασφαλείας.
Προβλέπονται εξαιρετικές αμοιβές για τους γενικούς διευθυντές, οι οποίοι διαχειρίζονται τα υπέρτατα συμφέροντα του κράτους.
Κατάργηση των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων εξαιρέσει των προσλήψεων σε δημόσιες υπηρεσίες. Τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων θα καταργηθούν και για τις εργατικές κατοικίες. Το θέμα των απολυομένων πολιτικών κρατουμένων θα αντιμετωπισθεί νομοθετικά, εξαιρέσει των καταδίκων για ειδεχθή εγκλήματα.
Αύξηση κατά 195 εκατομμύρια δραχμές των πιστώσεων της υγειονομικής περίθαλψης προς απόρους και κυρίως προς αγρότες.
Ανάληψη στεγαστικού προγράμματος για 240.000 αστέγους ή διαβιούντες υπό απαράδεκτες συνθήκες.

Τρίτη 24/12/1963
Ο κ. Παπανδρέου εισηγείται διάλυση της βουλής και θέτει στη διάθεση του βασιλέως την παραίτηση της κυβερνήσεως του. Μολονότι η κυβέρνηση έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης, κρίθηκε από τον πρωθυπουργό ότι η πλειοψηφία αυτή ήταν πολιτικώς «μη αποδεκτή» μια και απαρτίστηκε από ψήφους που δεν ανήκαν στην Ένωση Κέντρου, και στις οποίες η κυβέρνηση δεν επιθυμεί να στηριχθεί. Εκλογές θα γίνουν μάλλον στις 9 Φεβρουαρίου.