το φιλί το πιο ακριβό

Ένα έξοχο παιδικό ποίημα του Δραμινού λογοτέχνη Δημήτρη Μανθόπουλου γράφει για το φιλί του Ιούδα:

«Αυτό ‘ναι το φιλί το πιο ακριβό,
αφού κοστίζει έναν ολάκερο θεό».

Πράγματι το φιλί του Ιούδα δεν άξιζε μόνο 30 αργύρια -που στο κάτω κάτω επιστράφηκαν- αλλά πολύ περισσότερα αφού στοίχισε στον Ιούδα την αιώνια τιμωρία στην κόλαση, ενώ επηρέασε, όσο κανένα άλλο γεγονός, την παγκόσμια ιστορία, όχι μόνο τη χριστιανική.

Γιατί δόθηκε όμως το φιλί του Ιούδα και ποιο σκοπό εξυπηρετούσε; Ας θυμηθούμε τα γεγονότα όπως τα περιγράφουν οι Ευαγγελιστές:
Ο Ιησούς προσεύχεται στον κήπο της Γεθσημανή, το βράδυ μετά τον Μυστικό Δείπνο. Λίγο παραπέρα τον περιμένουν ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης. Οι υπόλοιποι μαθητές έχουν πάει για ύπνο.
Ξαφνικά ακούγεται φασαρία. Έρχεται ο Ιούδας ακολουθούμενος από όχλο πολύ. Ρωμαίοι στρατιώτες και άνθρωποι των αρχιερέων κρατάνε φανούς, ξίφη και ξύλα. Ο Ιούδας πλησιάζει τον Ιησού, του λέει: «Χαίρε Ραββί» και τον φιλάει! Αυτό ήταν. Η προδοσία έχει συντελεστεί. Ο Ιούδας μόλις διέπραξε την πιο ανίερη πράξη των αιώνων. Το όνομά του έχει πλέον συνδεθεί με τη χειρότερη προδοσία που έγινε ποτέ.
Η ιστορία όμως δεν τελειώνει εδώ. Ο Ιησούς απαντάει στον Ιούδα: «Με φίλημα ήρθες να προδώσεις τον Υιό του Ανθρώπου;» (Λουκάς, 22). Την ίδια στιγμή οι στρατιώτες συλλαμβάνουν τον Ιησού και του δένουν τα χέρια. Ο Πέτρος αντιδράει. Βγάζει ένα μαχαίρι και κόβει το αυτί ενός δούλου του αρχιερέα που συνόδευε τους στρατιώτες. Ο Ιησούς τον επιπλήττει και, αφού του λέει «μάχαιραν έδωκας, μάχαιραν θα λάβεις», τον κάνει να βάλει το μαχαίρι στη θήκη του. Ύστερα ρωτάει τους ανθρώπους που ήρθαν να τον συλλάβουν: «Γιατί ήρθατε με μαχαίρια και ξύλα να με συλλάβετε; Κάθε μέρα καθόμουν κοντά σας και δίδασκα στο ιερό. Γιατί δε με πιάσατε τότε;»
Εδώ τελειώνει η ιστορία της σύλληψης του Ιησού, ακολούθως θα οδηγηθεί στον Άννα και στον Καϊάφα κι από εκεί στον Πόντιο Πιλάτο με τη γνωστή συνέχεια.

Antony van Dyck: “Η Σύλληψη του Χριστού”
από το http://www.topofart.com/artists/Sir_Anthony_van_Dyck/
painting/7009/The_Arrest_of_Christ.php 

Τρεις απορίες δημιουργεί η ιστορία της σύλληψης του Ιησού.

α) Τι χρειαζόταν ο Ιούδας στους Ρωμαίους στρατιώτες και στους αρχιερείς αφού ο Ιησούς ήταν γνωστός από τις διδασκαλίες του;
Ίσως δεν ήταν και τόσο γνωστός ο Ιησούς, ειδικά στους Ρωμαίους στρατιώτες που σίγουρα θα έδειχναν μεγάλη αδιαφορία για τις ομιλίες του. Άλλωστε μην ξεχνάμε πως η σύλληψη έγινε το βράδυ. Έπρεπε να βρεθεί κάποιος που γνώριζε τον Ιησού και τα μέρη που σύχναζε, ο οποίος θα τους οδηγούσε σύντομα στον Κήπο της Γεθσημανή κι εκεί ανάμεσα στους πολλούς μαθητές του, θα υποδείκνυε το πρόσωπο που έψαχναν οι διώκτες του. Όλα έπρεπε να γίνουν γρήγορα και ήσυχα, ώστε να προκληθούν οι μικρότερες δυνατές αντιδράσεις. Μια σύλληψη του Ιησού μέρα μεσημέρι, εν μέσω υποστηρικτών και θαυμαστών του, σίγουρα θα ήταν μια ριψοκίνδυνη ενέργεια.

β) Γιατί ο Ιησούς επέλεξε τον Ιούδα ως μαθητή του, αφού γνώριζε πως κάποια στιγμή θα τον προδώσει;
Σ’ αυτό το ερώτημα υπάρχουν διάφορες απαντήσεις, όλες -όπως αυτή εδώ– επικεντρώνονται στο θέμα της «ελεύθερης βούλησης» που αποτελεί θεμέλιο της χριστιανικής πίστης. Με απλά λόγια ο Ιούδας αφέθηκε ελεύθερος να επιλέξει αν θα προδώσει ή όχι, δεν είχε καμία διάθεση ο Ιησούς να τον επηρεάσει ούτε να τον απαλλάξει από τα καθήκοντά του. Το ίδιο ελεύθεροι αφέθηκαν οι άνθρωποι που τον συνέλαβαν, που τον δίκασαν ή που έπαιξαν στα ζάρια το χιτώνα του. Σεβαστή άποψη, αλλά έχει ένα αδύνατο σημείο. Ο Ιούδας υπήρξε επιλογή του Ιησού, τον διάλεξε ο ίδιος, δε βρέθηκε τυχαία στο δρόμο του, όπως ο Άννας, ο Καϊάφας ή ο Πόντιος Πιλάτος. Κι όχι μόνο αυτό, κατά τη διάρκεια του Μυστικού Δείπνου ο Ιησούς δηλώνει: «Εγώ ξέρω ποιους διάλεξα για μαθητές μου» (Ιωάννης, 13, 18). Για ποιο λόγο λοιπόν τον διάλεξε για μαθητή του; Αφού σίγουρα γνώριζε τι θα έκανε αργότερα; Μήπως τελικά ο Ιούδας αποτέλεσε -άθελά του- μέρος ενός θεϊκού σχεδίου;

γ) Γιατί ο Πέτρος επιτέθηκε στο δούλο του αρχιερέα και όχι στον ίδιο τον Ιούδα;
Αν ξαναδούμε την αφήγηση απ’ την αστυνομική της πλευρά θα διαπιστώσουμε μια σημαντική λεπτομέρεια: ο Πέτρος ενώ έβγαλε μαχαίρι δεν το έστρεψε εναντίον του Ιούδα αλλά το χρησιμοποίησε για να κόψει το αυτί του δούλου του αρχιερέα. Γιατί το έκανε αυτό; Μήπως φοβήθηκε βλέποντας τον Ιούδα να βρίσκεται εν μέσω στρατιωτών, ή -πιο πιθανό- δεν αντιλήφθηκε το ρόλο του Ιούδα; Μη ξεχνάμε πως βρισκόταν μακριά, μαζί με τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη. Ξαφνικά ακούει βήματα και φωνές, τρέχει και βλέπει να έχουν συλλάβει τον Ιησού. Βγάζει μαχαίρι και ορμάει να σώσει το δάσκαλό του. Κάποια στιγμή βλέπει τον Ιούδα αλλά δεν περνάει απ’ το μυαλό του πως βρίσκεται εκεί για να τον προδώσει. Η αντίδραση του Πέτρου είναι μια ακόμα ένδειξη πως ο Ιούδας δεν είχε δώσει μέχρι τότε δείγματα κακού χαρακτήρα, γι’ αυτό και κανείς δεν τον είχε υποψιαστεί πως ήθελε να προδώσει.

Καραβάτζιο: «Η σύλληψη του Χριστού»
από το http://en.wikipedia.org/wiki/The_Taking_of_Christ_(Caravaggio)
Από την προσεκτική παρατήρηση του πίνακα του Καραβάτζιο (με κλικ στην εικόνα γίνεται μεγέθυνση και με δεύτερο κλικ ακόμα μεγαλύτερη μεγέθυνση) προκύπτουν δύο νέα ερωτήματα.
Πρώτο ερώτημα: ποιος είναι ο νεαρός που κρατάει το φανάρι στην άκρη δεξιά; Εδώ, η απάντηση είναι εύκολη. Είναι ο ίδιος ο ζωγράφος! Ναι, άβυσσος η ψυχή -και το μυαλό- του Καραβάτζιο που συνήθιζε να απεικονίζει τον εαυτό του σε πίνακές του.
Δεύτερο ερώτημα: ποιος είναι ο νεαρός αριστερά που φεύγει τρομαγμένος; Προσέξτε πως ο γενειοφόρος στρατιώτης τού τραβάει τον μανδύα. Εδώ, η απάντηση είναι πιο δύσκολη γιατί ο νεαρός είναι μεν ο Ιωάννης, αλλά δεν αναφέρεται πουθενά σε κανένα από τα 4 Ευαγγέλια πως αποχώρησε τρομαγμένος μετά τη σύλληψη. Φαίνεται πως ο Καραβάτζιο πήρε την έμπνευση από ένα απόσπασμα του Μάρκου που αναφέρει ένα νεαρό τυλιγμένο με σεντόνι, ο οποίος βρέθηκε -άγνωστο πώς- μπροστά στη σύλληψη και αποχώρησε τρομαγμένος. Κάποιος του τράβηξε το σεντόνι κι έμεινε ο νεαρός να τρέχει γυμνός για να σωθεί (Μάρκος 14, 51). Ο νεαρός απεικονίζεται κάτω κάτω στον πίνακα του van Dyck. Άγνωστο το περιστατικό, το αναφέρει μόνο ο Μάρκος, αξίζει ωστόσο ένα μικρό σχόλιο. Δε θα ασχοληθούμε βέβαια με τις ανοησίες περί τελετής μύησης που αναφέρονται στο διαδίκτυο, για τον απλούστατο λόγο ότι και τα 4 Ευαγγέλια αναφέρουν ρητά πως ο Ιησούς ήταν μόνος του στον κήπο της Γεθσημανί, με τους τρεις αποστόλους να τον περιμένουν λίγο πιο μακριά. Πιθανότερη εξήγηση για το περιστατικό είναι ο νεαρός να βρέθηκε κατά τύχη ή λόγω περιέργειας μπροστά στη σύλληψη. Άλλωστε η σύλληψη έγινε το βράδυ. Μπορεί να κοιμόταν και, ακούγοντας φασαρία, να τυλίχτηκε ένα σεντόνι και να βγήκε να δει τι συμβαίνει. Υπάρχει και η άποψη το γεγονός να είναι καθαρά συμβολικό και να συμβολίζει την πλήρη εγκατάλειψη του Ιησού από τους μαθητές του. «Χλωμές» και οι δύο εξηγήσεις αλλά είναι οι πιθανότερες που μπορούν να δοθούν για ένα τόσο μυστήριο και άσχετο με την υπόλοιπη δράση περιστατικό που ίσως δε θα έπρεπε καν να αναφερθεί καθώς δεν έχει άμεση σχέση με τον Ιούδα.