στη βουλή του 1932

Στη σημερινή ανάρτηση φιλοξενούμε αποσπάσματα από μια ομιλία του Βενιζέλου στη Βουλή, που έγινε τον Μάρτιο του 1932. Στην ομιλία αυτή ο Βενιζέλος έδωσε τη δική του άποψη για τα αίτια της Μικρασιατικής καταστροφής.
Η ομιλία περιλαμβάνεται στο εκτεταμένο αφιέρωμα για τον Βενιζέλο της εφημερίδας ΠΑΤΡΙΣ (Φεβρουάριος, 2009)

Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ (Πρωθυπουργός): Διατί, επήγαμεν, κύριοι, προς την Άγκυραν; Διατί απεφασίσαμεν να κάμωμεν αυτή την επιχείρησιν, η οποία μας ηνάγκασε να διέλθωμεν από την Αλμυράν Έρημον διά να αφίσουν εκεί χιλιάδες εκ των στρατιωτών μας την ζωήν και το σώμαν των; Διατί επήγαμε; Ποίος ήτο ο αντικειμενικός σκοπός; Ελέχθη εις την Βουλήν μίαν ημέραν από την τότε Κυβέρνησιν, ή τουλάχιστον αν δεν ελέχθη εντός της αιθούσης αυτής, εγράφη εις τας εφημερίδας, εξ ανακοινώσεων της Κυβερνήσεως ότι μετά την αποτυχίαν ηρωτήθη τι εζητήσαμεν εκεί και εδόθη η εξήγησις ότι επιδιώκαμεν μέγαν αντικειμενικόν σκοπόν: Επήγαμεν εις την Άγκυραν, διότι η Άγκυρα ήτο αποθήκη του πολεμικού υλικού της Τουρκίας, εζητούμεν να φθάσωμεν εκεί διά να καταστρέψωμεν το πολεμικόν υλικόν! Ακούσατε κύριοι, ποτέ πλέον εγκληματικήν επιχείρησιν να θυσιάση δεκάδας χιλιάδας ανδρών διά να καταστρέψη το πολεμικόν υλικόν του εχθρού; Διατί αν φθάναμεν εις την Άγκυραν, εφόσον δεν θα κατορθώναμεν να περικυκλώσωμεν τον εχθρόν και να τον εξαφανίσωμεν τοιαύτη δε περικύκλωσις και καταστροφή του εχθρού ήτο όλως απίθανος, διότι δεν δύνασθε τοιαύτας αναλαμβανόντες επιχειρήσεις να υποθέτετε ότι ο εχθρός σας θα ενεργήση μωρώς, αλλ’ οφείλετε να υποθέσετε ότι θα διεξαγάγη την άμυνάν του κατά τρόπον λογικόν – τι θα εκερδίζαμεν εις την Άγκυραν; Θα επήγαινεν ο εχθρός παρά πέρα; Θα επηγαίναμε και εμείς εκεί; Σημειωτέον δε ότι, αν μας άφιναν να προελάσωμεν προς την Άγκυραν και έμεναν με ισχυρόν στρατόν εκατέρωθεν της οδού της προελάσεως όλος ο προελάσας στρατός θα ευρίσκετο εις την ανάγκην να παραδοθή.

Ο Βενιζέλος σε μια άλλη ομιλία του -την τελευταία- στη Βουλή του 1933
(η φωτογραφία είναι από το Έθνος)

(…)

Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ (Πρωθυπουργός): Αλλά αποτυγχάνει η παράλογος, η εγκληματική επιχείρησις του Σαγγαρίου και μας υποδεικνύεται από την κοινωνίαν των εθνών, ότι η αγγλική κυβέρνησις είναι πρόθυμος και πάλιν να μεσολαβήση και η απάντησις δίδεται τότε από τον αντιπρόσωπον της Κυβερνήσεως, καθ’ ον τρόπον σας ανέγνωσα χθες εις το σχετικόν έγγραφον.

Π, ΤΣΑΛΔΑΡΗΣ: Δεν συλλογίζεσθε, κ. Πρόεδρε της Κυβερνήσεως, ότι τότε εγίνοντο πολεμικαί επιχειρήσεις και δεν ηδύνατο ο μακαρίτης ο Πάνας να αποφασίση επί τούτου; Διατί δεν έχετε την ιδίαν ειλικρίνειαν που μεταχειρίζομαι απέναντι σας;

Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ (Πρωθυπουργός): Και μετά την ύβριν αυτήν, εγώ δεν αποσύρω τους επαίνους ους απηύθυνα, διότι εκτιμώ καλώς την διαφοράν των θέσεων μας. Εγώ οφείλω να είμαι ανεκτικός και ήρεμος, ο κ. Τσαλδάρης δεν ημπορεί να είναι βέβαια.
Λοιπόν, απεκρούσαμεν μετά τον Σαγγάριον, με δηλώσεις μάλιστα δύναμαι να είπω αυθάδεις την υποδεικνυομένην μεσολάβησιν. Αλλά την 27η  Οκτωβρίου, δηλαδή μετά πάροδον 48 ημερών, ο Λόρδος Κώρζον επανέρχεται και πάλιν εις την έμμονον ιδέαν του, ότι η Ελλάς δεν δύναται να τα βγάλη πέρα, όπως είναι τα πράγματα και ότι επιβάλλεται με κάθε τρόπον να γίνει ένας συμβιβασμός.

Π. ΤΣΑΛΔΑΡΗΣ: Τον Ιούλιον, όταν προσεφέρθη η μεσολάβησις, περί της οποίας ομιλείτε, οι Τούρκοι είχον αποδεχθή ταύτην;

Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ (Πρωθυπουργός): Χαίρω πολύ ότι μου δίδετε αυτό το επιχείρημα, το οποίο μου εδώσατε και προτήτερα και το οποίον μου είχε διαφύγει. Δηλαδή, εγώ πιστεύω ότι η Τουρκία δεν θα εδέχετο πιθανώς τότε την μεσολάβησιν, αλλ’ αυτό ακριβώς ήτο ο κυριώτερος λόγος διά τον οποίον σεις έπρεπε να δεχθείτε την μεσολάβησιν. Διότι ενθυμείσθε αυτό, το οποίον εγώ διά του μακαρίτη Ρέπουλη σας διεβίβασα ότι μου είπε ο Λόρδος Κώρζον, ότι είναι ενδεχόμενον η Τουρκία να μη δεχθή και να φανή αδιάλλακτος οπότε τούτο θα έδιδε πιθανώς την δύναμιν εις την Αγγλικήν Κυβέρνησιν να επιτύχη από την κοινήν γνώμην την επιβολήν της συνθήκης των Σεβρών.
Αυτό λοιπόν το γεγονός, ότι αμφιβάλλετε ότι και οι Τούρκοι θα δεχθούν θα έπρεπε να σας κάνει να δεχθήτε όχι με τα χέρια μόνον αλλά και με τα πόδια, την μεσολάβησιν (χειροκροτήματα).

ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Το δυστύχημα είναι ότι επιστεύετο, ότι τα συμφέροντα, τα οποία είχεν η Αγγλία διά την μεγέθυνσιν της Ελλάδος ήσαν τόσον κεφαλαιώδους σημασίας και τόσον ήτο αδύνατον να κάμη άλλη πολιτικήν η Αγγλία, εκτός της αποβλεπούσης εις το να μεγενθύνει την Ελλάδα, ώστε επιστεύομεν ότι εάν εκκενώσωμεν ημείς την Μικράν Ασίαν θα ήρχιζε να τρέμη ο Λόυδ Τζωρτζ και η Αγγλία. Ελέγομεν, τι θα γίνει η Αγγλία εάν φύγη η Ελλάς από την Μ. Ασίαν;

(…)

ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Δεν ισχυρίζομαι ότι ήτο καιρός πλέον να κάμετε την πολιτικήν την οποίαν σας υπέδειξα χθες, δηλαδή να κυττάξετε να έλθετε εις συνεννόησιν με τον Κεμάλ διά να κρατήσετε την Αν. Θράκην και να εκκενώσετε την Μικράν Ασίαν μεταφέροντες τους πληθυσμούς με όλα τα αγαθά των. Ήτο πλέον αργά.
Αλλ’ ερωτώ διατί, αφού εβλέπατε επερχομένην την καταστροφήν, διατί εμείνατε μέσα εις το εσωτερικόν της Μικράς Ασίας εις τόσην απόστασιν από την βάσιν των επιχειρήσεων σας, την Σμύρνην, έχοντες μάλιστα συγκεντρωμένον εις το μέρος εκείνο και το σύνολον σχεδόν του πολεμικού υλικού της Ελλάδος; Αφού εβλέπατε πλέον διότι το ωμολογήσατε εις την επιστολήν…

(…)

ΕΛ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Ερωτώ λοιπόν, διατί κατά τον χρόνον εκείνον, κατά τον οποίον ήτο οφθαλμοφανές ότι επέρχεται η καταστροφή διατί δεν αρχίζατε να αποσύρετε τον στρατόν σας από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, μεταφέροντες προηγουμένως το πολεμικόν υλικόν σας από το εσωτερικόν αυτής, και συμπτυσσόμενοι ολίγον κατ’ ολίγον, διά να φθάσετε εις την Σμύρνην όπου να έχετε εν περιχαρακωμένον στρατόπεδον. Δεν λέγω ότι η επιχείρησις ήτο εύκολος, αλλά ήτο επιβεβλημένη, διότι ήτο ο μόνος τρόπος να μη διαλυθή ο στρατός μας. Εάν επιχειρούντες ταύτα, από του χρόνου κατά τον οποίον εβλέπατε την καταστροφήν επερχομένην, δεν κατωρθώνατε να κάμετε την σύμπτυξιν και να σώσετε το πολεμικόν υλικόν σας θα ελέγατε τουλάχιστον ότι εκάμαμεν ότι ήτο δυνατόν. Αλλά μένοντες εις το εσωτερικόν μέχρι τελευταίας στιγμής, εκατοντάδες χιλιομέτρων μακράν από την βάσιν σας, έχοντες εκεί το πολύτιμον πολεμικόν υλικόν συγκεντρωμένον, εγίνατε αίτιοι της μεγάλης εκείνης στρατιωτικής καταστροφής.
Υπό τοιούτους όρους, εφ’ όσον εβλέπατε επερχομένην την καταστροφήν, έπρεπε να δώσετε το σύνθημα εις τον πληθυσμόν και τα μέσα διά να φύγη και εφ’ όσον δεν εσκέφθητε να έλθητε εις συμφωνίας μετά του Κεμάλ διά να προβήτε εις την ανταλλαγήν του πληθυσμού θα ηδύνασθε να το κάμετε μονομερώς, μεταφέροντες όσον το δυνατόν περισσοτέρους.
Δεν ισχυρίζομαι, σημειώσατε, ότι εάν εγκαίρως υπεχώρει ο στρατός εις το στρατόπεδον της Σμύρνης, θα ηδύνατο εκεί να παρατείνει επί μακρόν χρόνον την άμυνάν του και να κερδίση τίποτα. Αλλά δεν θα κατεστρέφετο ο στρατός, δεν θα περιήρχοντο εις αιχμαλωσίαν δεκάδες χιλιάδων στρατιωτών και δεν θα ελαττώνετο τόσον μέρος του πληθυσμού. Δεν θα χάνατε το πολύτιμον υλικόν και βεβαίως η συνθήκη θα εγίνετο υπό ακόμη καλλίτερους όρους. Προ πάντων δε, όπως ορθώς μου παρατηρούν, θα είχομεν την Θράκην και να τους εγκαταστήσωμεν εκεί με όλα τους τα αγαθά. Αυτή ήτο η επιβεβλημένη πολιτική. Αντ’ αυτής όμως εις την Σμύρνην μέχρι της παραμονής της εισόδου του τουρκικού στρατού εβεβαίουν τους κατοίκους ότι δεν υπάρχει λόγος να φοβούνται.

Περισσότερα αποσπάσματα από την ομιλία του Βενιζέλου μπορείτε να διαβάσετε στο:

Click to access venizelos-low-sec.pdf

μια απόπειρα δολοφονίας

Εκείνο το βράδυ, (Τρίτη, 6 Ιουνίου του 1933) ο Βενιζέλος με τη γυναίκα του δείπνησαν στο σπίτι της Πηνελόπης Δέλτα.

Μας διηγήθηκε παλιές ιστορίες της Κρήτης, και πάντα άναβαν τα φωτεινά, γαλανά του μάτια σα μιλούσε για το νησί του. Στις δέκα έβγαλε το ρολόι του. «Ελενάκι, ώρα!» είπε της γυναίκας του. Το ξέραμε όλοι πως πλαγιάζει νωρίς και κανένας δεν έκανε να τον κρατήσει.
ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ»
Εκδόσεις ΕΡΜΗΣ

Φεύγοντας από το σπίτι των Δέλτα, ο Βενιζέλος με τη γυναίκα του μπήκαν στο αυτοκίνητό τους ενώ οι άνδρες της συνοδείας του τον ακολούθησαν με ένα μικρό Φορντ. Όταν έφτασαν στην τοποθεσία Παράδεισος, επί της Λεωφόρου Κηφισίας, μια Κάντιλακ με σβησμένα φώτα έκλεισε τον δρόμο του αυτοκινήτου της συνοδείας του. Αμέσως ακούστηκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί και ο σωματοφύλακας Μαρκάκης, που επέβαινε στο Φορντ, κτυπήθηκε θανάσιμα στο κεφάλι. Στη συνέχεια οι δολοφόνοι σημάδεψαν το αυτοκίνητο του Βενιζέλου και άρχισαν να πυροβολούν. Ο Βενιζέλος, μόλις κατάλαβε πως πρόκειται για δολοφονική απόπειρα, τράβηξε τη γυναίκα του κάτω, γλίστρησε κι εκείνος πλάι της και φώναξε στον οδηγό του: «Μη στέκεσαι! Τρέχα! Βάλε όλη την ταχύτητα!» Ο οδηγός, αν και είχε φάει έξι σφαίρες στο μπράτσο, πάτησε τέρμα το γκάζι και ξεκίνησε αμέσως τρέχοντας δαιμονισμένα για 8 χιλιόμετρα με την Κάντιλακ από πίσω να τους ακολουθεί και τους δολοφόνους να πυροβολούν ασταμάτητα. Το αυτοκίνητο του Βενιζέλου -μάρκας Πακάρ- ήταν από τα πιο γρήγορα της εποχής, με τελική ταχύτητα που έφτανε τα 120 χιλιόμετρα, γι’ αυτό στάθηκε αδύνατο να τους προλάβει η Κάντιλακ των δολοφόνων.

Το αυτοκίνητο του Βενιζέλου μετά τη δολοφονική απόπειρα του 1933
η φωτογραφία είναι από άρθρο της Καθημερινής

Ένα χαλάζι από σφαίρες έμοιαζε να πέφτει απ’ όλες τις πλευρές. Η φρικτή αυτή καταδίωξη μέσα στη νύχτα κράτησε καμιά εικοσαριά λεπτά, κατά τη διάρκεια των οποίων θα νόμιζε κανείς ότι ολόκληρη συστοιχία από πυροβόλα μας είχε βάλει για στόχο. Τα τζάμια θρυμματίστηκαν και μας σκέπασαν με σωρούς από γυαλιά. Χάσαμε ένα λάστιχο που βρέθηκε αργότερα ξεσκισμένο σαν μανιασμένο κεφάλι. Παρ’ όλο που είχε τραυματιστεί στο μπράτσο, ο οδηγός μας ανέπτυξε ταχύτητα. Ο δρόμος ευτυχώς ήταν ίσιος. Μερικές σφαίρες με βρήκαν στον αριστερό γοφό και κάτω από την καρδιά. Βρέθηκαν και μέσα στο παλτό μου. Έπρεπε να πάμε το γρηγορότερο στο νοσοκομείο. Την πρωτοβουλία ανέλαβε ο οδηγός, αποφεύγοντας τον Ερυθρό Σταυρό επειδή το κακόμοιρο αυτοκίνητό μας, που έμοιαζε και εκινείτο σαν πληγωμένο ζώο, δεν ήταν σε θέση να πάρει τις πολλές στροφές του δρόμου που οδηγούσε ως εκεί! Η απόφασή του να μας οδηγήσει στον Ευαγγελισμό ήταν πιο καίρια απ’ ό,τι κι ο ίδιος θα μπορούσε να υποψιαστεί, γιατί από φόβο μην ξεφύγουμε, μια άλλη ομάδα πληρωμένων δολοφόνων μας περίμενε κοντά στον Ερυθρό Σταυρό για να μας δώσει την χαριστική βολή.
ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ «ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ»
Εκδόσεις ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Μέσα στο αυτοκίνητο ρωτούσε η Έλενα τον άντρα της:
-Είσαι πληγωμένος;
-Όχι, της αποκρίθηκε, εσύ;
-Με πήρε μια σφαίρα.
-Μαζέψου όσο μπορείς πιο χαμηλά, της έλεγε ο Βενιζέλος σφίγγοντας το κεφάλι της ανάμεσα στα πόδια του, ακούγοντας τους πυροβολισμούς που εξακολουθούσαν αδιάκοπα, στο κυνήγημα αυτό το δαιμονισμένο.
Ψύχραιμα έλεγε κάθε λίγο η Έλενα:
-Με πήρε άλλη μια σφαίρα… Και άλλη μια… Και ακόμα μια…

ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ»
Εκδόσεις ΕΡΜΗΣ

Στο αυτοκίνητο του Βενιζέλου επέβαινε ένας ακόμα σωματοφύλακας, ο οποίος όμως -αφελώς- μετά τους πρώτους πυροβολισμούς βγήκε από το αυτοκίνητο να δει τι συμβαίνει και δέχτηκε αμέσως τα πυρά των δολοφόνων (τραυματίστηκε, όχι θανάσιμα, βγαίνοντας έτσι εκτός μάχης). Η ενέργεια αυτή του σωματοφύλακα να σταματήσει το αυτοκίνητο του Βενιζέλου για να βγει έξω ίσως να έσωσε τη ζωή του Βενιζέλου, καθώς σταμάτησε και η Κάντιλακ των δολοφόνων, χάνοντας έτσι τη φόρα της, χωρίς στη συνέχεια να καταφέρει να φτάσει το αυτοκίνητο του Βενιζέλου.
(η φωτογραφία είναι από το http://history-pages.blogspot.gr/2012/05/1864-1936.html)

Η ανάκριση για τη δολοφονική απόπειρα ανατέθηκε στον πρωτοδίκη Τζωρτζάκη, ο οποίος πολύ σύντομα κατόρθωσε να την διαλευκάνει. Τέσσερα άτομα συνελήφθησαν, ανάμεσά τους και ο διοικητής της Γενικής Ασφαλείας Ι. Πολυχρονόπουλος, ενώ καταζητούνταν και ο διαβόητος λήσταρχος Καραθανάσης. Η εμπλοκή του Πολυχρονόπουλου προκάλεσε -όπως ήταν φυσικό- τριγμούς στο κυβερνητικό οικοδόμημα, αφού άφηνε σαφείς υπόνοιες για ανάμειξη και πολιτικών προσώπων. Δύο υπουργοί Εσωτερικών υποχρεώθηκαν διαδοχικά σε παραίτηση, ενώ όταν τα στοιχεία της ανάκρισης άγγιξαν τον βουλευτή Οιτύλου Π. Μαυρομιχάλη αλλά και τον πρώην υπουργό Ι. Ράλλη, η υπόθεση αιφνιδιαστικά αφαιρέθηκε από τον Τζωρτζάκη. Οι τραγελαφικές συνιστώσες της σκοτεινής αυτής υπόθεσης συνεχίσθηκαν τον Οκτώβριο του 1934, όταν άνδρες που πρόσκεινταν στον Βενιζέλο συνέλαβαν τον Καραθανάση και τον παρέδωσαν στην Αστυνομία. Η συγκεκριμένη -απαξιωτική για την επίσημη αστυνομία- εξέλιξη οδήγησε στην παραίτηση και του τρίτου διαδοχικά υπουργού Εσωτερικών, του Δ. Γιαννόπουλου. Το τελειωτικό χτύπημα στη διαδικασία πλήρους εξιχνίασης και απονομής δικαιοσύνης δόθηκε με αφορμή το αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935, το οποίο οδήγησε αρχικά στην αναβολή της δίκης, ακολούθως στην παραπομπή της στις νομικές καλένδες και ουσιαστικά στον «εξαγνισμό» των κινηματιών.

από άρθρο του Ι. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ στην Καθημερινή

Ο Γεώργιος Μόδης, προσωπικός φίλος και παλαιός βουλευτής του Βενιζέλου, τον επισκέφθηκε λίγες μόλις ημέρες μετά την απόπειρα στο σπίτι του. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Μόδη, ο Βενιζέλος στράφηκε προς το μέρος του και του είπε: «Το φαντάσθηκες;! Μας κυνήγησαν πολλήν ώραν με τουφεκιές… με ομοβροντίες. Σαν να ήμουν θηρίο της ζούγκλας. Ως εκ θαύματος σωθήκαμε». Ο Μόδης με τη σειρά του διηγήθηκε στον Βενιζέλο τα όσα του είχε μεταφέρει μια γνωστή του κυρία, σύζυγος καθηγητού Πανεπιστημίου, την οποία είχε τυχαία συναντήσει: «Φοβερό… τρομερό… απαίσιο. Και να μην επιτύχη τουλάχιστον!». Στα αυθόρμητα αυτά λόγια συμπυκνώνονταν το κλίμα μιας ολόκληρης εποχής.

Ι. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Καθημερινή

πηγές:

http://www.sansimera.gr/articles/149

http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_14/02/2010_451467

ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ»
Εκδόσεις ΕΡΜΗΣ

ΕΛΕΝΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ «ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ»
Εκδόσεις ΩΚΕΑΝΙΔΑ

η κηδεία ενός ανθρώπου και μιας ιδέας

Ο Βενιζέλος πέθανε στο Παρίσι, το πρωί της 19^ης Μαρτίου του 1936. Όλα ξεκίνησαν από μία γρίπη, που δεν την πρόσεξε όπως έπρεπε, η οποία εξελίχτηκε σε πνευμονία με αρκετές -στη συνέχεια- παρενέργειες και τραγική κατάληξη την εγκεφαλική συμφόρηση.

Ο Βενιζέλος νεκρός στο Παρίσι («Έθνος», 24/3/1936)
από το http://www.inout.gr/showthread.php?t=97541

Ο θάνατος τον βρήκε στο κρεβάτι του, στο λιτό διαμέρισμα της οδού Μποζόν. Στο τραπεζάκι δίπλα του τα τελευταία του αναγνώσματα: Αισχύλος, Ιστορία της Ευρώπης και οι πιο πρόσφατες ελληνικές εφημερίδες που δεν είχε προλάβει να ανοίξει. Στο προσκέφαλό του η σύζυγός του, Έλενα Βενιζέλου, οι δύο γιοι του και ο προσωπικός του γιατρός, Σκουλάς, που είχε κληθεί εσπευσμένα από την Αθήνα για να διαπιστώσει και αυτός πως δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Μόλις μαθεύτηκε ο θάνατός του, επικράτησε θρήνος και σπαραγμός σε όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Κρήτη.

Οι δικοί του άνθρωποι, εκτός από τον πόνο τους, είχαν να αποφασίσουν και για το μέρος πού θα γινόταν η κηδεία του. Ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε εκφράσει την επιθυμία να ταφεί στην Κρήτη, και πράγματι η πρώτη απόφαση που πάρθηκε από τη γυναίκα του και τους δύο γιους του ήταν να μεταφερθεί η σορός του με τρένο μέχρι το Μπρίντεζι και από εκεί με καράβι ως τα Χανιά όπου και θα γινόταν η κηδεία του.

Το φέρετρο με τον Βενιζέλο, σκεπασμένο με την ελληνική σημαία, στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λιόν.
από το http://www.inout.gr/showthread.php?t=97541

Η κυβέρνηση, διά στόματος Ι. Μεταξά, που την εποχή εκείνη ήταν αντιπρόεδρος και υπουργός στρατιωτικών, αποφάσισε να αποδοθούν στον νεκρό τιμές πρωθυπουργού εν ενεργεία και επίσης να σταλούν στο Μπρίντεζι δύο αντιτορπιλικά να συνοδεύσουν τη σορό.

Μόλις μαθεύτηκε στην Αθήνα πως απόφαση την οικογένειας ήταν να γίνει η κηδεία στην Κρήτη, ο κόσμος ξεσηκώθηκε. Γενική απαίτηση ήταν να μεταφερθεί πρώτα η σορός στην πρωτεύουσα για λαϊκό προσκύνημα και ύστερα να κηδευθεί στην Κρήτη. Η οικογένεια δέχτηκε και συμφωνήθηκε από τον Μεταξά να γίνει μια στάση δύο ημερών στην Αθήνα ώστε να αποδοθούν στον Βενιζέλο οι πρέπουσες νεκρικές τιμές.

Όμως παράλληλα με τον θρήνο των βενιζελικών, ξεσηκώθηκαν και οι φιλοβασιλικοί, οι οποίοι δεν δέχονταν να μεταφερθεί στην Ελλάδα ο Βενιζέλος με τιμές πρωθυπουργού την ώρα που οι βασιλείς Κωνσταντίνος, Σοφία και Όλγα παρέμεναν θαμμένοι στο εξωτερικό. Δυο μέρες αργότερα διοργανώθηκε μνημόσυνο στη μνήμη των νεκρών βασιλέων και μετά τη λήξη του ο αντιβενιζελικός όχλος ξεχύθηκε στην Ομόνοια με συνθήματα όπως «Έξω ο τρισκατάρατος», «Πετάξτε το πτώμα στη θάλασσα» και άλλα παρόμοια, ενώ στη συνέχεια οι διαδηλωτές κατευθύνθηκαν προς το Σύνταγμα με άγριες διαθέσεις για να διαλυθούν μόνο μετά από επέμβαση της αστυνομίας.

Με πρόφαση τον κίνδυνο δημιουργίας νέων επεισοδίων η κυβέρνηση ζήτησε από την Έλενα Βενιζέλου να μη γίνει η προγραμματισμένη στάση στην Αθήνα και έτσι αποφασίστηκε να μεταφερθεί η σορός κατευθείαν στην Κρήτη.

Το τρένο με τη σορό του Βενιζέλου έφτασε στο Μπρίντεζι στις 24 Μαρτίου. Εκεί βρίσκονταν ήδη τα αντιτορπιλικά «Κουντουριώτης» και «Ψαρά» που είχε στείλει η ελληνική κυβέρνηση. Το φέρετρο και οι συγγενείς ανέβηκαν στο «Κουντουριώτης» και στη συνέχεια τα δύο πλοία, με μεσίστιες σημαίες, ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής.

Την ίδια ώρα στην Αθήνα, όσοι μπορούσαν έφευγαν για τα Χανιά, ενώ πολλοί περισσότεροι περίμεναν μάταια στην προκυμαία του Πειραιά μήπως βρουν κάποιο πλοίο που θα τους μετέφερε στην Κρήτη. Μαθεύτηκε όμως πως τα δύο πλοία που συνόδευαν τη σορό του Βενιζέλου θα περνούσαν από τον Ισθμό κι έτσι πλήθος κόσμου κατέκλυσε τις δυο πλευρές της διώρυγας με λουλούδια, στεφάνια και κεράκια. Όλοι περίμεναν υπομονετικά με τις ώρες. Ήταν 10 το πρωί όταν τα δύο πολεμικά πλοία έφτασαν επιτέλους στη διώρυγα. Προχωρούσαν αργά αργά ρυμουλκούμενα από ειδικό πλοίο. Ο κόσμος κατάλαβε σε ποιο σημείο του «Κουντουριώτη» βρισκόταν το φέρετρο από τον τεράστιο σωρό των λουλουδιών που το κάλυπτε κι οι στιγμές που ακολούθησαν ήταν ιδιαίτερα συγκινητικές. Όλοι άρχισαν να ρίχνουν τα στεφάνια στη θάλασσα και να ανάβουν τα κεράκια, κλαίγοντας με λυγμούς οι οποίοι σταμάτησαν μόνο όταν τα δύο πλοία είχαν απομακρυνθεί από τη διώρυγα. 

Το «Κουντουριώτης» φτάνει στο λιμάνι των Χανίων με τη σορό του Βενιζέλου.
από το http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=41976

Το επόμενο πρωί τα δύο αντιτορπιλικά έφτασαν στην Κρήτη. Η πόλη των Χανίων, βυθισμένη στα μαύρα, ήταν έτοιμη να υποδεχτεί για τελευταία φορά τον Βενιζέλο. Γύρω στις 10 το πρωί η λευκή βενζινάκατος με το φέρετρο ξεκίνησε από τα πλάγια του «Κουντουριώτη» την ώρα που από το φρούριο ακούγονταν πένθιμοι κανονιοβολισμοί. Όταν η βενζινάκατος έφτασε στην προκυμαία όλοι γονάτισαν. Στη συνέχεια η νεκρική πομπή με επικεφαλής βρακοφόρους Κρητικούς, συμπολεμιστές του Βενιζέλου, κατευθύνθηκε προς την Μητρόπολη Χανίων, όπου και τελέστηκε η νεκρώσιμη ακολουθία. Μετά η πομπή ξεκίνησε πάλι, αυτή τη φορά για τη Χαλέπα, όπου η σορός εναποτέθηκε στο μικρό εκκλησάκι της Αγίας Μαγδαληνής, κοντά στο σπίτι του Βενιζέλου. Ήταν γύρω στη μία το μεσημέρι όταν ξεκίνησε το λαϊκό προσκύνημα, το οποίο κράτησε μέχρι το επόμενο πρωί.

Ο κόσμος υποδέχεται τη σορό του Βενιζέλου.
από το http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=41976

Στις 11 την άλλη μέρα το λείψανο μεταφέρθηκε στο Ακρωτήρι όπου ήταν η επιθυμία του Βενιζέλου να ταφεί. Στο ίδιο σημείο το 1898, ως πολέμαρχος της Κρήτης, αντιμετώπιζε τα κανόνια των ξένων στόλων, έγραφε την ιστορική διαμαρτυρία του για τον βομβαρδισμό της Κρήτης και σήκωνε λίγο αργότερα, μαζί με άλλους οπλαρχηγούς, την ελληνική σημαία. Όσοι από εκείνους τους οπλαρχηγούς ήταν ακόμη εν ζωή βρίσκονταν τώρα μαζί του συνοδεύοντας το λείψανό του μέχρι την τελευταία του κατοικία. Φυσικά η πομπή ήταν τεράστια. Το πλήθος του κόσμου αμέτρητο. Ακριβώς στη μία το μεσημέρι το φέρετρο εισήλθε για πάντα στην κρητική γη, ενώ ο κόσμος έριχνε από πάνω μύρα, δάφνες και λουλούδια.

Η πλάκα που στήθηκε έγραφε:
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ 1864-1936

Η κηδεία του Βενιζέλου.
από το http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=41976

πηγές:

εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 24/10/1980, 25/10/1980, 26/10/1980

http://www.youtube.com/watch?v=7P8cbAZ7ZLY

Όταν η Κρήτη αποχαιρετούσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο

Κρητίστωρ: η κηδεία του Ε. Βενιζέλου

Κλείνουμε με τη μαρτυρία του Κωνσταντίνου Τσάτσου, ο οποίος -μαζί με τον Γιώργο Σεφέρη- ήταν στην κηδεία του Βενιζέλου:

Αισθάνομαι όμως την ανάγκη να διηγηθώ ένα περιστατικό που έζησα πριν από σαράντα χρόνια έξω από το λιμάνι των Χανίων, τη μέρα που γινότανε η κηδεία του Βενιζέλου.

Ο Μεταξάς δεν είχε αντίρρηση να τιμηθεί ο Βενιζέλος. Είχε όμως απαγορεύσει τη στάθμευση της σορού στην Αθήνα από το φόβο μήπως δώσει αφορμή σε λαϊκές αντικυβερνητικές εκδηλώσεις. Τότε μερικοί πήγαν στον Ισθμό να δουν να περνάει το αντιτορπιλικό που έφερνε το φέρετρό του από την Ιταλία. Οι περισσότεροι αποφάσισαν να πάνε στα Χανιά, για να παραστούν στην κηδεία του, που θα ξεκινούσε από εκεί για να φτάσει στον τόπο της ταφής, στο Ακρωτήρι. Δύσκολα όμως βρισκότανε θέση, έστω και στο κατάστρωμα, αν και όλα τα διαθέσιμα καράβια έκαναν έκτακτα δρομολόγια, για να φτάσει ο κόσμος τη στιγμή που θα αποβιβαζόταν το φέρετρο στην κρητική γη. Τότε, μαζί με τον Γιώργο Σεφέρη, καταφύγαμε στον κοινό μας φίλο, τον «Καπετάνιο» όπως τον ονομάζαμε, τον Δημήτρη Αντωνίου, που ήταν δεύτερος πλοίαρχος στο επιβατικό «Ακρόπολις». Χάρις σ’ αυτόν ξεκινήσαμε παραμονή βράδυ. Λίγο μετά την ανατολή αράξαμε σε μικρή απόσταση από τα τρία πολεμικά. Ανεβήκαμε στη γέφυρα του πλοιάρχου και από εκεί αντικρίσαμε στην πρύμνη του μεγαλύτερου το φέρετρο σκεπασμένο με την ελληνική σημαία και τους τέσσερις αξιωματικούς που στέκονταν τιμητική φρουρά γύρω του. Το λιμάνι, όλη η πολιτεία ήταν σκεπασμένη με μαύρα σεντόνια. Μονάχα πέρα ο Ψηλορείτης διατηρούσε ατάραχος τα χιόνια της κορυφής του.

Ένας κόμπος λύθηκε στο λαιμό μου και άρχισα να κλαίω. Ο Γιώργος πλάι μου έκλαιγε και αυτός και η απόγνωση ζωγραφίζονταν στο πρόσωπό του. Έκλαιγε το Γένος, την ώρα εκείνη, όπως το κλαίει σε όλη του την ποίηση. Μια στιγμή με τράβηξε από το μανίκι. «Σε κλαίει ο λαός… Θυμάσαι;» -Λόγια ενός άλλου ποιητή για έναν άλλο ήρωα. –«Θυμάμαι». Και τι δε θυμόμουνα! Τόσων χρόνων τραγικές συγκρούσεις, δόξες και καταστροφές. Τον Βενιζέλο, εύθυμο και χαριεντιζόμενο, στο πατρικό μου. Τον Βενιζέλο στο Παρίσι. Τον Βενιζέλο μετά την απόπειρα. –Πλάι μας έκλαιγε, σιωπηλά και αυτή, μια τιμημένη δέσποινα της εποχής, η κυρία Έλλη Αδοσίδη, γυναίκα του Γενικού Διοικητού της Μακεδονίας επί Κυβερνήσεως Βενιζέλου.

Όταν βγήκε το φέρετρο στην προκυμαία και επρόκειτο να το σηκώσουν στους ώμους των Έλληνες αξιωματικοί, όρμησαν οι γέροι συμπολεμιστές του οπλαρχηγοί και το άρπαξαν κυριολεκτικά από τα χέρια της τιμητικής φρουράς και κρατώντας το σαν τρόπαιο το σήκωσαν απάνω από την ανθρωποθάλασσα βαδίζοντας προς το Ακρωτήρι. Μακρύς ο δρόμος. Ανθόσπαρτος, λιβανισμένος από την πόλη ως το Ακρωτήρι. Αυτό που σημαίνει «Πάνδημος κηδεία» τότε το ένιωσα. Κλαίγαν όλοι. Όλοι κλαίγαν τον νεκρό και ο καθένας ένα κομμάτι μαζί της ζωής του. Ο καθένας ένα όνειρο, ένα όραμα της Ελλάδας.

Ο Σεφέρης όλο και μου μιλούσε για τη μικρασιατική καταστροφή, το σημαδιακό για τη ζωή του γεγονός, από το οποίο ποτέ του δεν απομακρύνθηκε. Ήμαστε της γενιάς της αναστημένης με τη Μεγάλη Ιδέα, μα που ήταν μοίρα της και χρέος της να την θρηνήσει και να τη θάψει.

Στο Παρίσι η ταρίχευση δεν είχε γίνει σωστά και το πρόσωπο του νεκρού ήταν μελανιασμένο και κάπως παραμορφωμένο.

Δεν θυμάμαι πιο τίποτα από την επιστροφή μας. Μόνο τούτο: πως ήμαστε σαν αδειασμένοι. Χρειάστηκε καιρός για να ξαναχτίσουμε τον μέσα μας κόσμο.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΤΣΟΣ

από το βιβλίο «Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΗΜΕΡΑ»
ΤΕΤΡΑΔΙΑ «ΕΥΘΥΝΗΣ»