Από την τραγωδία του Σαίξπηρ «Ιούλιος Καίσαρ» (1953), σε σκηνοθεσία Τζόζεφ Μάνκιεβιτς, χαραγμένη στη μνήμη μου έχει μείνει, πιο πολύ κι απ’ τη δολοφονία του Καίσαρα, η ομιλία του Μάρκου Αντώνιου (Μάρλον Μπράντο) πάνω απ’ το πτώμα του Καίσαρα.
Έχει προηγηθεί η ομιλία του Βρούτου, που υπερασπιζόμενος την πράξη του καταφέρνει προς στιγμή να πάρει το πλήθος με το μέρος του.
Ο Μάρκος Αντώνιος όμως, με μια ομιλία υπόδειγμα ρητορικής τέχνης, καταφέρνει να αναστρέψει το κλίμα και να ξεσηκώσει το πλήθος εναντίον του Βρούτου και των υπόλοιπων δολοφόνων του Καίσαρα.
Προσέξτε πώς επαναλαμβάνει συνέχεια, με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο, τη φράση «Brutus is an honourable man» (δηλ. ο Βρούτος είναι αξιότιμος άνθρωπος), που σιγά σιγά αρχίζει να παίρνει ειρωνική μορφή.
από το http://www.youtube.com/watch?v=esUMvBL3gnY
Mark Antony:
Friends, Romans, countrymen, lend me your ears;
I come to bury Caesar, not to praise him;
The evil that men do lives after them,
The good is oft interred with their bones,
So let it be with Caesar … The noble Brutus
Hath told you Caesar was ambitious:
If it were so, it was a grievous fault,
And grievously hath Caesar answered it …
Here, under leave of Brutus and the rest,
(For Brutus is an honourable man;
So are they all; all honourable men)
Come I to speak in Caesar’s funeral …
He was my friend, faithful and just to me:
But Brutus says he was ambitious;
And Brutus is an honourable man….
He hath brought many captives home to Rome,
Whose ransoms did the general coffers fill:
Did this in Caesar seem ambitious?
When that the poor have cried, Caesar hath wept:
Ambition should be made of sterner stuff:
Yet Brutus says he was ambitious;
And Brutus is an honourable man.
You all did see that on the Lupercal
I thrice presented him a kingly crown,
Which he did thrice refuse: was this ambition?
Yet Brutus says he was ambitious;
And, sure, he is an honourable man.
I speak not to disprove what Brutus spoke,
But here I am to speak what I do know.
You all did love him once, not without cause:
What cause withholds you then to mourn for him?
O judgement! thou art fled to brutish beasts,
And men have lost their reason…. Bear with me;
My heart is in the coffin there with Caesar,
And I must pause till it come back to me.
η συνέχεια του κειμένου υπάρχει στο
http://www.shakespeare-navigators.com/JC_Navigator/JC_3_2.html#speech30
Η φράση «lend me your ears» χρησιμοποιήθηκε από τους Beatles στο τραγούδι «With a little help from my friends» (1967).
Εντάξει, το σαιξπηρικό κείμενο είναι αξεπέραστο, αλλά αξιόλογη είναι και η μετάφραση του Βασίλη Ρώτα και της Βούλας Δαμιανάκου:
Φίλοι, Ρωμαίοι, πατριώτες, δανείστε μου τ’ αυτιά σας·
έρχομαι να κηδέψω εδώ τον Καίσαρα και όχι
να τον παινέψω. Το κακό που κάνουν οι άνθρωποι
ζει και μετά απ’ τους ίδιους, το καλό συχνά
θάβεται με τα κόκαλά τους· έτσι ας γίνει
και με τον Καίσαρα. Ο ευγενής ο Βρούτος
σας είπε πως ο Καίσαρας ήταν φιλόδοξος·
αν ήταν, ήταν σφάλμα του βαρύ και λόγο
βαρύν έδωσε ο Καίσαρας γι’ αυτό. Εδώ,
με άδεια του Βρούτου και των άλλων, -γιατί ο Βρούτος
είν’ αξιότιμος άνθρωπος· έτσι είν’ όλοι τους,
όλοι αξιότιμοι άνθρωποι, – έρχομαι να ειπώ
τον επικήδειο του Καίσαρα. Ήταν φίλος μου,
πιστός κι αληθινός σε μένα· όμως ο Βρούτος λέει
ήταν φιλόδοξος· κι ο Βρούτος είναι αξιότιμος
άνθρωπος. Είχε φέρει πλήθος αιχμαλώτους
στη Ρώμη, που η ξαγορά τους γιόμιζε τις κάσες
του Δημοσίου: φαίνεται μ’ αυτό ο Καίσαρας
φιλόδοξος; Όταν κλαιγόταν η φτωχολογιά,
ο Καίσαρας εδάκρυζε· η φιλοδοξία
θα ‘πρεπε να ‘ναι από ύλη πιο αυστηρή φτιαγμένη:
όμως ο Βρούτος λέει πως ήτανε φιλόδοξος·
κι ο Βρούτος είναι άνθρωπος αξιότιμος.
Όλοι σας είδατε στα Λουπερκάλια
που τρεις φορές του πρόσφερα στέμμα βασιλικό,
και τρεις φορές το αρνήθη: ήταν αυτό φιλοδοξία;
Όμως ο Βρούτος λέει πως ήτανε φιλόδοξος:
και, βέβαια, αυτός είν’ άνθρωπος αξιότιμος.
Μιλάω όχι για ν’ αναιρέσω ό,τι είπε ο Βρούτος,
όμως εδώ είμαι για να ειπώ αυτό που ξέρω.
Τον αγαπούσατε όλοι κάποτε, όχι χωρίς λόγο:
ποιος λόγος σας κρατάει λοιπόν να μην τον κλάψετε;
Ω, κρίση! Έφυγες να πας σε χτήνη αναίσθητα
κι οι άνθρωποι έχασαν τον νου τους. Συμπαθάτε με.
η καρδιά μου είναι κει στην κάσα με τον Καίσαρα,
και πρέπει να σωπάσω ώσπου να μου ξανάρθει.
ΟΥΙΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ «ΙΟΥΛΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΑΣ», πράξη Γ΄, σκηνή 2
μετάφραση: ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ – ΒΟΥΛΑ ΔΑΜΙΑΝΑΚΟΥ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ
λογομνήμων... 