Το βιβλίο του Lionel Casson «Το Ταξίδι στον Αρχαίο Κόσμο» είναι μια συναρπαστική μελέτη για τα ταξίδια στους αρχαίους χρόνους, από τις μετακινήσεις των κατοίκων της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας (μετά το 3000 π.Χ.) μέχρι τα ταξίδια των χριστιανών προσκυνητών του 6ου αιώνα. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρεται στον τουρισμό που είχε αναπτυχθεί στην Αίγυπτο κατά την περίοδο 1600 – 1200 π.Χ.
Ο τουρισμός πρωτοεμφανίζεται στην Αίγυπτο και όχι στη Μεσοποταμία, γιατί η κοιλάδα του Νείλου παράγει πολύ καλής ποιότητας πέτρα οικοδομών την οποία οι Φαραώ είχαν αρχίσει να χρησιμοποιούν για την ανέγερση των μεγαλόπρεπων τάφων και ναών τους ήδη από το 2700 π.Χ. Έτσι οι Αιγύπτιοι των μεταγενέστερων εποχών βρέθηκαν να ζουν μέσα σε ένα πραγματικό μουσείο, περιστοιχισμένο από πανάρχαια μνημεία. Στις λαμπρές ημέρες του Νέου Βασιλείου, από το 1600 ως το 1200 π.Χ., όταν ανέβηκαν στο θρόνο φημισμένοι Φαραώ, όπως ο Τούθμωσης, ο Ακενατόν και ο Ραμσής, η κλιμακωτή πυραμίδα του Ζοζέρ στη Σακκάρα, η Σφίγγα και οι τρεις μεγάλες πυραμίδες της Γκίζας, το σύμπλεγμα των πυραμίδων του Αμπού Σιρ, και άλλα μνημεία ήταν ήδη χιλίων ετών και άνω. Στους τοίχους τους βρίσκουμε μηνύματα από ανθρώπους που είχαν πάει ως εκεί μόνο και μόνο για να θαυμάσουν αυτές τις εντυπωσιακές μαρτυρίες του λαμπρού παρελθόντος. Κάθε μνημείο ήταν τόπος ιερός, κι έτσι οι επισκέπτες αφιέρωναν πάντα λίγα λεπτά για να προσευχηθούν, αν και κίνητρό τους ήταν η περιέργεια ή η απλή διασκέδαση και όχι η θρησκεία. «Ο Αντναχτέ, γραφέας του θησαυροφυλακίου», γράφει ένα τέτοιο μήνυμα, που χρονολογείται στο 1244 π.Χ., πάνω στον τοίχο ενός ναΐσκου συνεχόμενου με την πυραμίδα του Ζοζέρ, «ήρθε για να κάνει εκδρομή και να διασκεδάσει στα δυτικά της Μέμφιδας, μαζί με τον αδελφό του Παναχτί, γραφέα του Βεζίρη». Από έναν τοίχο στο ναΐσκο της θεάς Σεχμέτ στο συγκρότημα των πυραμίδων του Αμπού Σιρ μαθαίνουμε ότι το 1261 π.Χ. ο γραφέας Φθα-Εμουέ, μαζί με τον πατέρα του, επίσης γραφέα, και ίσως με έναν τρίτο γραφέα «ήρθαν να ατενίσουν τη σκιά των πυραμίδων, αφού έκαναν πρώτα τις προσφορές τους στη Σεχμέτ». Ήταν και αυτοί τουρίστες σαν το σημερινό περιηγητή ο οποίος, σε κάποιον φημισμένο μητροπολιτικό ναό, βρίσκει το χρόνο να ανάψει ένα κερί.
LIONEL CASSON «ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ»
Εκδόσεις ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
Η βαθμιδωτή πυραμίδα του φαραώ Ζοζέρ, στη Σακάρα, είναι μια από τις αρχαιότερες πυραμίδες της Αιγύπτου
(χτίστηκε περίπου το 2650 π.Χ.)
η φωτογραφία είναι από το http://www1.rizospastis.gr/wwwengine/story.do?id=4659304&publDate=3/8/2008
Τα γραπτά μηνύματα που υπάρχουν από ταξιδιώτες εκείνης της εποχής είναι πάρα πολλά και βέβαια όλα είναι από γραφείς, γιατί οι μόνοι που γνώριζαν να γράφουν εκείνη την περίοδο στην Αίγυπτο, εκτός από τους ιερείς, ήταν οι γραφείς.
Ξεφεύγουμε λίγο από το θέμα μας αλλά ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το σημαντικό ρόλο των γραφέων στην αρχαία Αίγυπτο περιέχονται στο βιβλίο του Γουίλ Ντυράν«ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ». Εκεί διαβάζουμε πως πολυάσχολοι γραφείς συνέβαλλαν στην επιτάχυνση των εμπορικών πράξεων, συντάσσοντας διάφορα έγγραφα σχετικά με τις συναλλαγές, με τη λογιστική και τα οικονομικά ζητήματα. Οι γραφείς μετρούσαν τα ζώα, που οδηγούνταν στο σφαγείο ή τις ποσότητες σιταριού που είχαν πουληθεί, έφτιαχναν τα συμβόλαια και τις διαθήκες και συμπλήρωναν τις δηλώσεις του φόρου εισοδήματος των κυρίων τους! Ακόμα οι γραφείς ενεργούσαν απογραφή του πληθυσμού και έφτιαχναν στατιστικές του φόρου επί του εισοδήματος.
Από τη μελέτη των δεδομένων που έδιναν τα «νειλόμετρα», που ήταν όργανα μέτρησης της στάθμης του Νείλου, οι γραφείς υπάλληλοι υπολόγιζαν τη μελλοντική συγκομιδή και την πιθανή απόδοση των φόρων. Παρείχαν ακόμη, κατά προτεραιότητα, τις αναγκαίες πιστώσεις σε διάφορες δημόσιες υπηρεσίες, επόπτευαν τις βιομηχανίες και το εμπόριο και διηύθυναν ουσιαστικά την οικονομία. Κι όλα αυτά σε μια εποχή που οι πληρωμές, ακόμη και οι κρατικές, γίνονταν σε είδος: σιτάρι, ψωμί, ζύμη, μπύρα κλπ. Το ίδιο και οι φόροι καταβάλλονταν σε είδος, ενώ μετά την εποχή του Τούθμωση του Γ΄ άρχισαν στην Αίγυπτο οι έμποροι να πληρώνουν τα εμπορεύματα με χρυσές ράβδους ή δαχτυλίδια, τα οποία ζύγιζαν σε κάθε συναλλαγή.
από το βιβλίο του ΓΟΥΙΛ ΝΤΥΡΑΝ «ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ»
Ο καθιστός γραφέας (άγαλμα από τη Σακάρα της Αιγύπτου)
Λούβρο, 2600 ως 2350 π.Χ. περίπου
από τη Βικιπαίδεια
Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης, Ρωμαίοι πολίτες άρχισαν να επισκέπτονται την Αίγυπτο. Αντιγράφουμε από το περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ:
Πολλοί ήταν οι ιδιώτες που έφθαναν στην Αίγυπτο από τη Ρώμη και από άλλες ιταλικές πόλεις. Αρκετοί, και ανάμεσά τους, ιστορικοί και γεωγράφοι, είχαν μεγάλη λαχτάρα να γνωρίσουν τον τόπο.
Πολυάριθμοι άλλοι επισκέπτες (μελετητές, ποιητές, καλλιτέχνες, μουσικοί, ηθοποιοί, αθλητές και εύποροι αστοί) γοητεύονταν από την Αλεξάνδρεια, πόλη κοσμοπολίτικη, φημισμένη όχι μόνο για τη ζωντάνια της και τον πολιτισμό της, αλλά και για τους αθλητικούς συναγωνισμούς και τους ιππικούς αγώνες.
Η Αλεξάνδρεια ήταν η πόλη της ατελείωτης διασκέδασης, η πρωτεύουσα των γιορτών, της πολυτέλειας, της φινέτσας και της διαφθοράς.
Αναχωρώντας από το Ποζουόλι, λιμάνι της Ρώμης κατά τη δημοκρατική εποχή, ή από την Όστια την περίοδο του Κλαύδιου, ταξίδευαν για τη Βασιλική Καλαβρία, τη Μάλτα, στη νήσο του Φάρου, στον όρμο της Αλεξάνδρειας: 12 ημέρες ταξίδι. Μερικές φορές χρειάζονταν 9 ημέρες από το Ποζουόλι για την Αλεξάνδρεια με πορεία κατά μήκος της Σικελίας. (…) Με ευνοϊκό άνεμο από την Καλαβρία μπορούσαν να φθάσουν στην Αίγυπτο σε 7 ημέρες, ακόμη και 6 ημέρες.
Ένα κανάλι μήκους 5 μιλίων ένωνε την Αλεξάνδρεια με την Κάνωπο και είχε στις όχθες του πανδοχεία και πολυτελή εστιατόρια φημισμένα για τα συμπόσια και τις ευχάριστες βραδιές με μουσική, χορό και ευχάριστες βραδιές με μουσική, χορό και ωραίες γυναίκες.
Αφού θαύμαζαν τις Πυραμίδες, όχι μόνο στην Γκίζα αλλά και στη Σακάρα, οι επισκέπτες έμπαιναν πάλι στις φελούκες και συνέχιζαν για τις Θήβες όπου επισκέπτονταν τα υπόγεια στην Κοιλάδα των Βασιλέων. Πολλοί από αυτούς έγραψαν τα ονόματά τους στους τοίχους των τάφων και μερικές φορές πρόσθεταν και κάποιες λέξεις για να εκφράσουν το θαυμασμό τους. Τέτοιες επιγραφές στο σύνολό τους είναι πολύ μικρές. Προφανώς δεν ήταν εύκολο να χαράξουν με το φως των φανών.
αποσπάσματα από το περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ, τ. 510, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010
MARIO TOZI «ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ»
Μετάφραση Ν. Λαϊνάς
Η συνήθεια να γράφουν οι επισκέπτες στις πυραμίδες συνεχίστηκε και επί ρωμαϊκής κατοχής (η πυκνή προσέλευση περιηγητών άρχισε τον 1ο αιώνα μ.Χ. και κορυφώθηκε τον 2ο αιώνα, «στα ήρεμα χρόνια της Pax Romana»). Περισσότερες λεπτομέρειες μας δίνει ο Lionel Casson στο βιβλίο του «ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ»:
Μπαίνοντας στον τάφο, οι ξεναγοί σταματούσαν για να συνηθίσουν τα σώματα των περιηγητών στη διαφορά της θερμοκρασίας και τα μάτια τους στο μισόφωτο, ύστερα από τον λαμπερό ήλιο. Φαίνεται λοιπόν ότι πολλοί επωφελούνταν της ευκαιρίας για να βγάλουν καλαμένια πένα και μελάνι, ή κάποιο αιχμηρό αντικείμενο, και να αφήσουν εκεί το όνομά τους. Όπως είπαμε, κοντά στις εισόδους βρίσκουμε στριμωγμένα πολλά ακιδογραφήματα, ανάμεσά τους και τα περισσότερα από τα γραμμένα με μελάνι. Από αυτά, καμιά τριακοσαριά είναι με μαύρο μελάνι, γύρω στα σαράντα με κόκκινο και μερικά σκόρπια με πράσινο ή καφετί. Όλα τα υπόλοιπα, περίπου 1.750, είναι χαραγμένα. Ύστερα, οι ξεναγοί άναβαν πυρσούς και προχωρούσαν στα βάθη. Αδιαφορώντας για τα τμήματα των τοίχων που ήταν καλυμμένα με ιερογλυφικά, σταματούσαν μπροστά στις τοιχογραφίες για να τις εξηγήσουν. Εδώ υπήρχε πάλι χρόνος για γράψιμο, και πολλοί τον χρησιμοποιούσαν για να σκαλίσουν μηνύματα στα κενά διαστήματα γύρω από τις εικόνες.
Ο επισκέπτης των τάφων ένιωθε την υποχρέωση να αναφέρει όχι μόνον ότι βρέθηκε εκεί αλλά και ότι είχε μείνει «έκθαμβος».
«Εγώ, ο Παλλάδιος από την Ερμούπολη, δικαστής, είδα και έμεινα έκθαμβος.»
«Εγώ, ο Αλέξανδρος, Διοικητής Περιφέρειας Θηβών, είδα και έμεινα έκθαμβος – και εγώ, ο Ισαάκ από την Αλεξάνδρεια, ο γραμματικός του, έμεινα ακόμη πιο έκθαμβος από τα θαυμάσια έργα.»
Άλλοι είναι ακόμη πιο αναλυτικοί:
«Εγώ, ο Αντώνιος, γιος του Θεοδώρου, από την Ηλιούπολη της Φοινίκης, Εντιμότατος Υπουργός Οικονομικών, ο οποίος έμεινα πολύν καιρό στη Ρώμη και είδα εκεί τόσα θαύματα, είδα και αυτά εδώ.» Μερικοί εκστασιάζονταν: «Μοναδικό, μοναδικό, μοναδικό!», παραληρεί κάποιος. Ένας ρωμαίος αξιωματικός, ο οποίος γράφει στα λατινικά, ήθελε προφανώς να είναι απόλυτα βέβαιος ότι ο θαυμασμός του θα γίνει αντιληπτός, γιατί τον καταγράφει, ούτε λίγο ούτε πολύ, τέσσερις φορές: στον τάφο του Ραμσή Δ΄, με τα λόγια «Εγώ, ο Ύπαρχος Ιανουάριος, είδα και εθαύμασα μαζί με την κόρη μου Ιανουαρία. Χαίρετε όλοι». Σε διάδρομο και σε εσωτερική αίθουσα του τάφου του «Μέμνονα», με τα λόγια «Εγώ, ο Ύπαρχος Ιανουάριος είδα και εθαύμασα αυτό το μέρος», και στο νεκρικό θάλαμο με τη σαρκοφάγο έγραψε το συνηθισμένο σύντομο «Εγώ, ο Ύπαρχος Ιανουάριος, είδα και εθαύμασα». Κάποιος «Μάρκος Βολτούριος, Ρωμαίος», ο οποίος χάραξε την υπογραφή του λατινικά στους δύο κυριότερους τάφους, επανέλαβε και τις δύο φορές το μήνυμα στα ελληνικά, για να είναι σίγουρος ότι θα μπορούσαν να το διαβάσουν όλοι. Το ρεκόρ το διεκδικεί κάποιος Άμσουφης, ο οποίος επισκέφθηκε τέσσερις τάφους και άφησε συνολικά εννέα υπογραφές. Τη μια φορά «έμεινε έκθαμβος», την άλλη άφησε «τα σέβη του», σε άλλο σημείο χάραξε το όνομα και το επάγγελμά του –«μάγος» παρακαλώ- και άλλες έξι φορές απλώς υπέγραψε.
LIONEL CASSON «ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟ ΚΟΣΜΟ»
Εκδόσεις ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
Ο L. Casson γράφει ακόμα πως οι περιηγητές προέρχονταν από πολλές περιοχές της Ελλάδας, από μεγάλα νησιά του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου, από την Μικρά Ασία, την Εγγύς Ανατολή, την Ιταλία, τη Σικελία ακόμη και από την Περσία.
λογομνήμων... 