η Μήδεια δεν σκότωσε τα παιδιά της

Κι όμως η Μήδεια δεν σκότωσε τα παιδιά της· η Μήδεια του μύθου γιατί η Μήδεια του Ευριπίδη ναι, το έκανε, τα σκότωσε και τα δύο. Όχι πως έκανε λίγα εγκλήματα η Μήδεια του μύθου: έκοψε κομματάκια τον αδελφό της και τον σκόρπισε στη θάλασσα, αργότερα έβαλε τις κόρες του Πελία να σκοτώσουν τον πατέρα τους, αλλά τα παιδιά της όχι, δεν τα σκότωσε.
Ούτε η Μήδεια του Πίνδαρου σκότωσε τα παιδιά της. Αγάπησε τον Ιάσονα και τον βοήθησε με τα μαγικά της να κλέψει το χρυσόμαλλο δέρας αλλά ως εκεί. Το ίδιο κι η Μήδεια του Απολλώνιου του Ρόδιου. Μετά από εντολή της Αφροδίτης, ο Έρωτας σημάδεψε την καρδιά της κι αγάπησε παράφορα τον Ιάσονα με τον οποίο, μετά από πολλές περιπλανήσεις, κατέληξαν στην Αίγινα και τέλος καλό. 
Η Μήδεια λοιπόν δεν σκότωσε τα παιδιά της. Τώρα πώς του ήρθε του Ευριπίδη, τέτοια ιδέα είναι μεγάλη ιστορία.  Φαίνεται έφτασε στ’ αυτιά του η ιστορία του Εύμηλου, ενός Κορίνθιου ποιητή του 8ου αιώνα π. Χ., που φαντάστηκε (κι αυτός από κάπου θα το άκουσε) πως η Μήδεια, προσπαθώντας να κάνει τα παιδιά της αθάνατα, χρησιμοποίησε μαγικά που δυστυχώς είχαν το αντίθετο αποτέλεσμα και τα παιδιά πέθαναν. Επομένως το έγκλημα έγινε άθελά της. Την ιστορία την πήρε ο Παυσανίας και τη διέσωσε στα Κορινθιακά του. Ο δε Παρμενίσκος προτίμησε την αρχική εκδοχή με μια παραλλαγή: η Μήδεια δεν σκότωσε τα παιδιά της, της τα σκότωσαν Κορίνθιες γυναίκες στο ναό της Ήρας. Πάντως τον καιρό που ο Ευριπίδης έγραφε τη δική του Μήδεια, δημοφιλής στην Αθήνα ήταν και η εκδοχή του Κρεώφυλου: η Μήδεια σκότωσε τον βασιλιά της Κορίνθου και οι Κορίνθιοι -έχει σημασία αυτό- για εκδίκηση σκότωσαν τα παιδιά της και διέδωσαν ότι φονιάς ήταν η μάνα τους. Επομένως για τους Αθηναίους, η Μήδεια δεν σκότωσε τα παιδιά της, οι Κορίνθιοι το έκαναν, οι εχθροί των Αθηναίων -βρισκόμαστε στα 431 π. Χ., τη χρονιά που ξεσπάει ο Πελοποννησιακός πόλεμος, και η Κόρινθος είναι σύμμαχος της μισητής Σπάρτης-, και μάλιστα οι Κορίνθιοι φόρτωσαν το έγκλημα στη Μήδεια. Βλέποντας λοιπόν οι Αθηναίοι στα Μεγάλα Διονύσια πως οι Κορίνθιοι είναι αθώοι και πως όλα τα έκανε η Μήδεια, είναι λογικό να δυσανασχέτησαν, γι’ αυτό ίσως έδωσαν το α΄ βραβείο στον Ευφορίονα, τον γιο του Αισχύλου και το δεύτερο στον Σοφοκλή αφήνοντας τον Ευριπίδη τρίτο και καταϊδρωμένο και βάζοντας ένα ακόμα λιθαράκι στην αντιδημοτικότητα του Ευριπίδη που ολοκληρώθηκε με τις φοβερές ‘Τρωάδες» του. Υπάρχει, φυσικά, η περίπτωση να μην άρεσε το έργο, πάντως στην απόφαση των κριτών θα πρέπει να μέτρησε το γεγονός πως για τους Αθηναίους η Μήδεια δεν σκότωσε τα παιδιά της.
Ήταν άραγε πρώτος ο Ευριπίδης που ισχυρίστηκε κάτι τόσο φοβερό, πως δηλαδή η Μήδεια σκότωσε εσκεμμένα τα παιδιά της; Ούτε αυτό μπορούμε να το πούμε με βεβαιότητα. «Άλυτο πρόβλημα» θεωρείται για τους μελετητές. Μια ακόμα θεωρία που λέει πως ο Ευριπίδης δανείστηκε την ιδέα από τον Νεόφρονα, μόνο σύγχυση μπορεί να προκαλέσει γιατί άλλοι ισχυρίζονται πως ο Νεόφρων ήταν μεταγενέστερος του Ευριπίδη. Πάντως, είτε ήταν δική του η αρχική ιδέα είτε όχι, γεγονός είναι πως η Μήδεια του Ευριπίδη σκότωσε τα παιδιά της. Κι αφού ο Ευριπίδης ήθελε τη Μήδεια φόνισσα, ας δούμε τη δικιά του εκδοχή. Η Μήδεια ζει στην Κόρινθο με τον Ιάσονα. Έχουν κάνει δύο παιδιά χωρίς όμως να παντρευτούν. Ο Ιάσονας δεν μπορεί να την παντρευτεί γιατί δεν είναι Ελληνίδα. Κι όχι μόνο αυτό, μα, παραβιάζοντας τους όρκους που της είχε δώσει, αποφασίζει να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά της Κορίνθου, του Κρέοντα. Η Μήδεια, δε φτάνει που νιώθει απατημένη και ταπεινωμένη, θα πρέπει κιόλας να φύγει από την Κόρινθο μαζί με τα παιδιά της. Έχει διορία μία μέρα να αποφασίσει πού θα πάει. Σ’ αυτή τη μία μέρα η Μήδεια θα προλάβει να δολοφονήσει τον Κρέοντα και την κόρη του κι ύστερα να σκοτώσει τα παιδιά της. Πρώτα όμως θα μιλήσει με τον Ιάσονα.  

ΜΗΔΕΙΑ: Μα, συ, άκαρδε, έπειτα απ’ αυτά που σου ‘χω κάμει,
με πρόδωσες κι άλλη παντρεύτηκες γυναίκα,
αφού είχαμε παιδιά, γιατί αν παιδιά δεν είχες
μπορούσες ν’ αγαπήσεις τη γυναίκα αυτή ίσως
με κάποιο δίκιο. Η πίστη χάθηκε στους όρκους.
(…) Και τώρα πού θα πάω; Μήπως
στο σπίτι του πατέρα μου και στην πατρίδα,
που πρόδωσα για χάρη σου κι ήρθα δω πέρα;
Ή στου Πελία τις άμοιρες τις κόρες; Βέβαια
δέξιμο θα ‘χω ‘γω καλό που το γονιό τους
σκότωσα. Να ποια είν’ η θέση μου, οι δικοί μου
να με μισούν και να ‘χω εχθρούς για χάρη σου όσους
δεν έπρεπε να βλάψω.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ «ΜΗΔΕΙΑ»
Μετάφραση: Έφη Φερεντίνου

Ο Ιάσονας, με την κυνικότητα που τον σκιαγραφεί ο Ευριπίδης, είναι πρόθυμος να τη βοηθήσει, με τον τρόπο του βέβαια, ώστε, όπου πάει, να μην αντιμετωπίσει πρόβλημα.

ΙΑΣΟΝΑΣ: Δεν θα λογομαχήσω άλλο μαζί σου. Αν θέλεις
χρήματα για σένα ή για τα παιδιά να πάρεις
στην εξορία, λέγε μου, κι απλόχερα είμαι
πρόθυμος να σου δώσω και σημάδια ακόμα
φιλοξενίας για φίλους που θα σε φροντίσουν.
Θα δείξεις αμυαλιά σαν τα καταφρονέσεις,
μ’ αν πάψεις το θυμό θε να ‘ναι για καλό σου.

ΜΗΔΕΙΑ: Μήτε απ’ τους φίλους σου βοήθεια θα ζητήσω
ούτε θα πάρω μήτε συ σε με να δώσεις.
Δώρα που δίνει άντρας κακός δεν ωφελάνε.
(…) Πήγαινε τώρα, ο πόθος σε τραβάει της κόρης
της νιόπαντρης, γιατί πολλή ώρα από το σπίτι
μακριά έμεινες. Παντρέψου, αλλά, με τη βοήθεια
του θεού, το γάμο αυτό ν’ αρνηθείς δε θ’ αργήσεις.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ «ΜΗΔΕΙΑ»
Μετάφραση: Έφη Φερεντίνου

Σε λίγο θα εμφανιστεί ο αγγελιοφόρος να αναγγείλει πως η κόρη του βασιλιά, αλλά και ο ίδιος ο βασιλιάς βρήκαν φριχτό θάνατο από τα ποτισμένα με φαρμάκι δώρα της Μήδειας. Η τέλεια εκδίκηση έχει επιτευχθεί. Η Μήδεια όμως δεν αρκείται σ’ αυτό. Έχει ήδη πάρει την απόφασή της που σε λίγο θα την εκτελέσει. Πρώτα όμως απευθύνει προς τα παιδιά της τα πιο τρυφερά λόγια που έχουν ακουστεί ποτέ σε θέατρο. 

ΜΗΔΕΙΑ: Λοιπόν, παιδιά μου,
άδικα σας ανάστησα; Άδικα μοχθούσα
και παιδευόμουνα με βάσανα; Του κάκου
τράβηξα τους σκληρούς της γέννας σας τους πόνους;
Κι είχα σε σας η δύστυχη πολλές ελπίδες
να με γεροκομήσετε και πως σαν πεθάνω
όμορφα με τα χέρια σας θα με στολίσετε
που οι άνθρωποι το λαχταράν. Μα τώρα πάει
κάθε γλυκιά μου συλλογή, γιατί μακριά σας
άθλια ζωή γεμάτη πίκρες θα περάσω. 

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ «ΜΗΔΕΙΑ»
Μετάφραση: Έφη Φερεντίνου

Κι ύστερα από λίγο αλλάζει γνώμη δυο φορές πριν πάρει την τελική της απόφαση.

ΜΗΔΕΙΑ: Αχ, τι να κάνω; Δεν έχω κουράγιο,
γυναίκες, των παιδιών τ’ ολόχαρο σαν είδα
βλέμμα. Δεν θα βαστάξω πια. Μακριά μου τώρα
πρώτες μου σκέψεις. Τα παιδιά μου από τη χώρα
μαζί θα πάρω. Ποια η ανάγκη, τον πατέρα
θέλοντας με τη συφορά τους να πικράνω,
διπλό καημό ‘γω να τραβήξω; Λοιπόν όχι.
Μακριά μου πρωτινές βουλές. Τι έπαθα; Θέλω
έτσι ατιμώρητους ν’ αφήσω τους εχθρούς μου
να με περιγελάνε; Πρέπει να τολμήσω
αυτά με θάρρος. Μα πώς λιγοψύχησα έτσι
κι άφησα αδύναμα να ξεστομήσω λόγια.
Μπάτε παιδιά στο σπίτι. Κι όποιος δε βαστάει
να ‘ναι μπροστά την ώρα της θυσίας ας κάνει
μόνος καλά. Στο χέρι μου δε θα δειλιάσω
Μη.
Καρδιά μου, μη ποτέ τολμήσεις τέτοιο πράγμα.
Κακότυχη, λυπήσου τα παιδιά σου κι άστα
να ζήσουν. Κει που θα πας χαρά θα σου δίνουν
σα βρίσκονται μαζί σου ζωντανά. Μα του Άδη
τους κάτου θεούς, που το κακό αντιπληρώνουν
ποτέ αυτό δεν μπορεί να γίνει, τα παιδιά μου
ν’ αφήσω δω απ’ τους εχθρούς να τυραννιούνται.
Ανάγκη τούτα να πεθάνουν. Κι αφού πρέπει,
η ίδια που τα γέννησα θα τα σκοτώσω.
Τέλειωσε. Δεν υπάρχει τρόπος να γλυτώσουν.

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ «ΜΗΔΕΙΑ»
Μετάφραση: Έφη Φερεντίνου

Εδώ πράγματι όλα τελειώνουν. Σε λίγο τα παιδιά θα σκοτωθούν. Ο Ευριπίδης έκανε για άλλη μια φορά αυτό που είχε στο μυαλό του.
Τι κι αν ένα σωρό Μήδειες, πιο μπροστά, δε σκότωσαν τα παιδιά τους; Κανείς δεν τις θυμάται πια. Έχουν μείνει κλεισμένες σε σελίδες για σχολαστικούς μελετητές. Αντιθέτως όλοι θυμόμαστε τη Μήδεια του Ευριπίδη. Την Μήδεια που σκότωσε τα παιδιά της…

ΠΗΓΕΣ:

A. Lesky: «Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»
Μετάφραση: Ν. Χουρμουζιάδης
Εκδόσεις: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Γ. Γιατρομανωλάκης «ΑΠΟ ΤΟ ΡΟΜΑΝΤΣΟ ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ»
Περιοδικό 7 ΗΜΕΡΕΣ 30-6-2002
Αρχείο Καθημερινής

Με την ανάρτηση της Μήδειας τελειώνει το αφιέρωμα του blog στην αρχαία ελληνική τραγωδία. Το επόμενό μας αφιέρωμα θα ονομάζεται: «Αλησμόνητες Πατρίδες».

ένας διαφορετικός «Οιδίπους»

«Οιδίποδα Τύραννο» δεν έγραψε μόνο ο Σοφοκλής, έγραψαν επίσης ο Αισχύλος, ο Ευριπίδης αλλά και άλλοι τραγικοί όπως ο Εύβουλος, ο Αχαιός, ο Καρκίνος, ο Θεοδέκτης, ο Ξενοκλής, ο Νικόμαχος, ο Φιλοκλής και ο Μέλητος. Κανένα απ’ αυτά τα έργα δεν έχει διασωθεί. Μόνο από τον «Οιδίποδα» του Ευριπίδη σώζονται 40 στίχοι, σκόρπιοι από διάφορα μέρη του έργου. Δύο απ’ αυτούς τους στίχους θα μας απασχολήσουν σήμερα. Δύο αλλά… «λέοντες»:

«Εμείς, αφού στηρίξαμε στο έδαφος τον γιο του Πολύβου, του βγάλαμε τα μάτια και καταστρέψαμε τις κόρες των ματιών του».

ημείς δε Πολύβου παίδ’ ερείσαντες πέδω
εξομματούμεν και διόλλυμεν κόρας.

Γιος του Πολύβου είναι βέβαια ο Οιδίπους και όπως καταλάβατε εδώ έχουμε να κάνουμε με μια σημαντική αλλαγή στον μύθο. Ο Οιδίπους δεν αυτοτυφλώνεται αλλά κάποιοι τον τυφλώνουν. Αυτοί οι κάποιοι είναι υπηρέτες του Κρέοντα γιατί στην εκδοχή του Ευριπίδη ο Κρέων είναι που διατάσσει την τύφλωση του Οιδίποδα. Δεν είναι μόνο οι δύο στίχοι που οδηγούν σ’ αυτό το συμπέρασμα, είναι και η αποκάλυψη μιας ετρουσκικής υδρίας, η οποία απεικονίζει τρεις στρατιώτες να τυφλώνουν έναν άντρα που πρέπει να είναι ο Οιδίπους.  Αριστερά τους βρίσκεται ένας άλλος άντρας, ηλικιωμένος -προφανώς ο Κρέων- που φαίνεται να δίνει εντολές στους στρατιώτες ενώ δεξιά δυο μικρά αγόρια θρηνούν, ο Ετεοκλής κι ο Πολυνείκης. Υπάρχει ακόμα μια γυναίκα που ορμά πάνω στους στρατιώτες αλλά την συγκρατεί ο ηλικιωμένος άντρας. Η γυναίκα αυτή είναι η Ιοκάστη που προσπαθεί να σώσει τον Οιδίποδα.

Στρατιώτες ή υπηρέτες, δεν έχει σημασία, γεγονός είναι πως η υδρία απεικονίζει την πιο σημαντική σκηνή από τον Οιδίποδα του Ευριπίδη, τη σκηνή της τύφλωσης, μια σκηνή που δε διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια των θεατών. Ο Ευριπίδης -ακολουθώντας τη συνήθεια όλων των τραγικών- προτιμά να παρουσιάσει τη σκηνή μέσα από την ανατριχιαστική περιγραφή του υπηρέτη που συμμετείχε στην τύφλωση, μια περιγραφή που προκαλεί τον ίδιο αποτροπιασμό, ίσως και μεγαλύτερο. Βρισκόμαστε στην κορύφωση της τραγωδίας, κάπου στα μισά του έργου. Άλλη μια ουσιώδης διαφορά. Ενώ στον Σοφοκλή ο Οιδίπους αυτοτυφλώνεται στο τέλος, ο Ευριπίδης παρουσιάζει την τύφλωση κάπου στη μέση. Μόλις γίνεται γνωστό πως ο Οιδίπους είναι ο δολοφόνος του Λάιου, ο Κρέων αναλαμβάνει την εξουσία και δίνει εντολή να τυφλώσουν τον Οιδίποδα. Εννοείται πως μόνο η μισή αλήθεια έχει αποκαλυφθεί, κανείς δε γνωρίζει πως ο Οιδίπους είναι πατροκτόνος και σύζυγος της μητέρας του. Αυτό φαίνεται και στην εικόνα της υδρίας, όπου η Ιοκάστη προσπαθεί να σώσει τον Οιδίποδα, κάτι που δείχνει πως δε γνωρίζει ότι ο Οιδίπους είναι γιος της. Πράγματι συγκλονιστική η εκδοχή του Ευριπίδη. Στο υπόλοιπο μισό του έργου ο Οιδίπους θα περιφέρεται με βγαλμένα τα μάτια και με βγαλμένα τα μάτια θα μάθει την φρικτή αλήθεια.

Είπαμε σήμερα να είμαστε σύντομοι, να ασχοληθούμε με δύο μόνο στίχους, αλλά στο δάσος του Ευριπίδη πέσαμε σε λέοντες. Οφείλουμε λοιπόν να ξεκαθαρίσουμε δυο τρία ακόμη θέματα:
I) Γιατί η Ιοκάστη συνεχίζει να υποστηρίζει τον Οιδίποδα ενώ έχει αποκαλυφθεί πως είναι ένας δολοφόνος και μάλιστα δολοφόνος του παλιού της συζύγου;
Εδώ ο Ευριπίδης παρουσιάζει την Ιοκάστη ως πρότυπο συζυγικής αφοσίωσης, μια γυναίκα πιστή στον θεσμό του γάμου και αποφασισμένη να συμπαρασταθεί στο σύζυγό της, όποια πράξη κι αν έχει διαπράξει.
(Ιοκάστη: Για σένα εγώ θα δεχθώ να συμπάσχω μαζί σου που υποφέρεις και θα συμμερισθώ τις συμφορές σου).
II) Με τι ηθικό έρεισμα πλέον ο Οιδίπους κάνει τους θεατές να συμπάσχουν μαζί του συμμετέχοντας στην προσωπική του τραγωδία;
Να θυμίσουμε μια σημαντική λεπτομέρεια, γνωστή στους αρχαίους θεατές τόσο από τον μύθο όσο και από την τραγωδία του Σοφοκλή. Ο Οιδίπους σκότωσε τον Λάιο βρισκόμενος σε άμυνα. Προκλήθηκε και αναγκάστηκε να αμυνθεί. Η ηθική των αρχαίων δικαιολογούσε ένα τέτοιο έγκλημα και ο ένοχος συχνά δεν καταδικαζόταν. Πέρα για πέρα άδικη λοιπόν η απόφαση του Κρέοντα και ακόμα πιο δικαιολογημένη η συμπαράσταση της Ιοκάστης.  
III) Με ποιο τρόπο ο Ευριπίδης θα οδηγήσει την πλοκή του έργου στο σημείο να μαθευτεί η τρομερή αλήθεια;
Αυτό δυστυχώς δε θα το μάθουμε ποτέ. Το επίμαχο σημείο δε σώζεται. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι πως, κάποια στιγμή, φτάνει στο παλάτι της Θήβας, η σύζυγος του Πολύβου, η Περίβοια (Μερόπη την ονομάζει ο Σοφοκλής), με σκοπό να καλέσει τον Οιδίποδα πίσω στην Κόρινθο και εκεί εξηγεί την αλήθεια στον Οιδίποδα, του λέει δηλαδή πως δεν είναι πραγματικό της παιδί.

Πληροφορίες για τη σημερινή ανάρτηση αντλήθηκαν από το βιβλίο:
«Σοφοκλής – Οιδίπους Τύραννος»
Μετάφραση, σχόλια, ερμηνεία: Ι. Μπάρμπας
Εκδόσεις Ζήτρος

Ιοκάστη, τα νέα, δυστυχώς, είναι ευχάριστα…

Η δολοφονία του Λάιου, του παλιού βασιλιά της Θήβας, δεν εξιχνιάστηκε ποτέ. Είχε πάει στο μαντείο ως προσκυνητής και στον δρόμο της επιστροφής τον σκότωσαν, όπως και τους συνοδούς του, εκτός από έναν που επέστρεψε στη Θήβα αλλά δεν μπόρεσε να πει τίποτε συγκεκριμένο. Είπε μόνο για κάτι ληστές που τους επιτέθηκαν, αλλά δεν ξεκαθάρισε αν ήταν ένας ή περισσότεροι, ούτε μπόρεσε να δώσει άλλες πληροφορίες. Υπήρχε και κείνο το τέρας, η Σφίγγα, που γέμιζε συμφορές τους Θηβαίους κι έτσι το φονικό έμεινε ανεξιχνίαστο. Μέχρι που έπεσε λοιμός στην πόλη κι η γη σταμάτησε να καρποφορεί κι ο Φοίβος παράγγειλε να βρεθεί επιτέλους ο φονιάς και να διωχθεί για πάντα από τη Θήβα.

Ο νέος βασιλιάς, ο Οιδίπους, έβγαλε αμέσως διαταγή όποιος γνωρίζει από ποιον σκοτώθηκε ο Λάιος να μιλήσει, γιατί ο φονιάς ήταν μίασμα για την πόλη. Απαγόρευσε μάλιστα να του μιλάνε οι Θηβαίοι, να τον δέχονται συμμέτοχο στις θυσίες ή να του δίνουν αγιασμένο νερό. Κι επειδή κανείς δε βρέθηκε να γνωρίζει τίποτε, ο Οιδίπους κάλεσε τον μάντη Τειρεσία μήπως αυτός μπορούσε να βοηθήσει στην εύρεση του φονιά. Δυστυχώς ο Τειρεσίας μπέρδεψε περισσότερο τα πράγματα. Μαζί με διάφορα ακατανόητα, είπε πως φονιάς ήταν ο Οιδίπους, κάτι που δεν είχε λογική, αφού ο ίδιος ο Οιδίπους τον είχε καλέσει να βοηθήσει στην εξιχνίαση του φόνου. Ο Οιδίπους σκέφτηκε πως κάποιος έβαλε τον Τειρεσία να πει αυτά που είπε και μάλιστα υποπτεύτηκε τον αδελφό της Ιοκάστης, τον Κρέοντα, αλλά αποδείξεις δεν είχε.
Η Ιοκάστη του είπε να μην ανησυχεί, δεν ήταν η πρώτη φορά που ένας μάντης έκανε λάθος, κάποτε είχε φτάσει χρησμός στην ίδια πως ο παλιός της σύζυγος, ο Λάιος θα σκοτωνόταν από το παιδί το δικό του και της Ιοκάστης. Όμως ο Λάιος, όπως ήταν γνωστό, είχε σκοτωθεί από ληστές σ’ ένα τρίστρατο δρόμο, ενώ το παιδί τους, τρεις μέρες μετά τη γέννησή του, το είχαν παρατήσει σ’ ένα απάτητο βουνό για να μην επαληθευθεί ο χρησμός. Να, λοιπόν, μια περίπτωση που κι ο ίδιος ο Απόλλων είχε κάνει λάθος πρόβλεψη.
Το περίεργο είναι πως ο Οιδίπους, αντί να ησυχάσει, ταράχτηκε περισσότερο. Άρχισε να ρωτάει την Ιοκάστη για το σημείο που σκοτώθηκε ο Λάιος (αν ήταν δηλαδή διασταύρωση τριών δρόμων), για την χρονική στιγμή που συνέβη ο φόνος (αν ήταν λίγο πριν έρθει ο Οιδίπους στη Θήβα) όπως επίσης  και για την εξωτερική εμφάνιση του Λάιου (αν ήταν μεγαλόσωμος ή αν είχε αρχίσει να βγάζει άσπρες τρίχες στο κεφάλι), τι σημασία είχαν όλα αυτά, κανείς δεν κατάλαβε.
Η Ιοκάστη του είπε να περιμένει τον βοσκό που ήταν ο μοναδικός μάρτυρας της δολοφονίας του Λάιου κι αυτός θα έλυνε όλες τις απορίες του. Περίεργη περίπτωση αυτός ο βοσκός. Μόλις ο Οιδίπους έγινε βασιλιάς, έπεσε στα πόδια της Ιοκάστης ζητώντας να φύγει απ’ το παλάτι για να πάει στους αγρούς και στα βοσκοτόπια. Η Ιοκάστη του έκανε τη χάρη γιατί ήταν άξιος δούλος και δεν είχε κανένα παράπονο απ’ αυτόν.

Πριν τον βοσκό όμως έφτασε αγγελιοφόρος από την Κόρινθο με ευχάριστα νέα. Ο πατέρας του Οιδίποδα και τύραννος της Κορίνθου, ο γερο-Πόλυβος είχε πεθάνει και οι κάτοικοι της Κορίνθου είχαν σκοπό να ανακηρύξουν νέο τύραννο, τον Οιδίποδα. Η είδηση όμως ήταν ευχάριστη και για άλλο λόγο αφού έδειχνε πως ο φοβερός χρησμός που είχε λάβει ο Οιδίπους δεν μπορούσε να επαληθευθεί: ο χρησμός, που έλεγε πως ο Οιδίπους θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του, ο χρησμός, που είχε αναγκάσει τον Οιδίποδα να φύγει για πάντα από την Κόρινθο για να μη βρίσκεται κοντά στους γονείς του.

«Μαντείες των θεών, πού καταντήσατε!», φώναξε περιχαρής η Ιοκάστη. Επιτέλους ο αγαπημένος της σύζυγος θα μπορούσε να κοιμάται ήσυχος. Πώς να σκοτώσει τον πατέρα του αφού εκείνος είχε πεθάνει από γεράματα; 
Κι ο Οιδίπους όμως ήταν χαρούμενος και ανακουφισμένος.

ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Κι αυτός πεθαμένος είναι, θαμμένος κιόλας κάτω στη γη. Κι εγώ ο ίδιος είμαι εδώ, χωρίς ν’ αγγίξω φονικό ξίφος, εκτός κι αν πέθανε από τον πόθο του για μένα. Έτσι θα ήταν δυνατό να σκοτωθεί από μένα. Όπως κι αν είναι, ο Πόλυβος πήρε μαζί του τους προδοτικούς χρησμούς, τους χωρίς κανένα κύρος, και κείτεται στον Άδη.
ΙΟΚΑΣΤΗ: Δεν σου έλεγα εγώ αυτά προ πολλού;
ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Μου τα ‘λεγες. Όμως εγώ παρασυρόμουν από το φόβο.
ΣΟΦΟΚΛΗΣ «ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ»
Μετάφραση: Ι. Μπάρμπας  

Υπήρχε όμως μια μικρή ανησυχία. Ναι, ο πατέρας του Οιδίποδα είχε πεθάνει, αλλά η μητέρα του ήταν ζωντανή. Υπήρχε ακόμα ο κίνδυνος να επαληθευθεί ο χρησμός, έστω και κατά το ήμισυ, δηλαδή να παντρευτεί ο Οιδίπους τη μητέρα του. Ευτυχώς ήταν μπροστά ο αγγελιόφορος από την Κόρινθο, που γνώριζε αλήθειες καλά κρυμμένες μέχρι τότε. Όλο χαρά έσπευσε να λυτρώσει τον Οιδίποδα από ένα ακόμα άγχος. Δεν ήταν πραγματικός γιος του Πόλυβου και της Μερόπης, δε γεννήθηκε από κείνους, τον είχε βρει μωρό ο ίδιος ο αγγελιοφόρος στις χαράδρες του Κιθαιρώνα και τον παρέδωσε στον Πόλυβο που δεν είχε παιδιά. Του τον είχε δώσει ένας υπηρέτης του Λάιου. Ο Οιδίπους αμέσως ρώτησε να μάθει αν ζει αυτός ο υπηρέτης. Σίγουρα θα ήξερε ποιοι ήταν οι πραγματικοί του γονείς. Με χαρά έμαθε πως ήταν εκείνος που ζήτησε να φύγει μακριά απ’ το παλάτι για να γίνει βοσκός. Τον είχαν καλέσει να επιστρέψει από τους αγρούς και σε λίγη ώρα θα έφτανε να μιλήσει στον Οιδίποδα. Μόνο η Ιοκάστη δεν έδειχνε ικανοποιημένη από τις εξελίξεις.

ΙΟΚΑΣΤΗ: Δύστυχε, μακάρι ποτέ να μη γνωρίσεις ποιος είσαι.

Χλωμή και ταραγμένη έδειχνε να μη συμμερίζεται τον ενθουσιασμό του Οιδίποδα.

ΙΟΚΑΣΤΗ: Αχ, αχ, δυστυχισμένε! Γιατί αυτή την προσφώνηση μόνο μπορώ να σου απευθύνω κι άλλη ποτέ στο εξής.

Πράγματι η Ιοκάστη δεν ξαναμίλησε ποτέ στον Οιδίποδα. Αποχώρησε χλωμή και ταραγμένη, χωρίς να του εξηγήσει τίποτα. Ο Οιδίπους κατάλαβε το πρόβλημά της. Φαίνεται αισθανόταν ντροπή για την ταπεινή του καταγωγή.

ΟΙΔΙΠΟΥΣ: Όμως εγώ θα θελήσω να εξακριβώσω την καταγωγή μου, έστω κι αν είναι ταπεινή. Αλλά αυτή ίσως ντρέπεται για την ταπεινή καταγωγή μου, επειδή ως γυναίκα είναι περήφανη.
ΣΟΦΟΚΛΗΣ «ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ»
Μετάφραση: Ι. Μπάρμπας

Δεν άργησε να μάθει την αλήθεια ο Οιδίπους. Όχι, δεν ήταν η ταπεινή καταγωγή του που τρόμαξε την Ιοκάστη. Ήταν κάτι άλλο, πολύ χειρότερο. Τόσο χειρότερο που ανάγκασε την Ιοκάστη να πάει να κρεμαστεί και τον Οιδίποδα να βγάλει τα μάτια του με τα ίδια του τα χέρια.

Η Κατίνα Παξινού μιλάει για τον ρόλο της Ιοκάστης: 

Ο πιο δύσκολος ρόλος, σχεδόν αδύνατον να τον παίξεις, θα έλεγα είναι η «Ιοκάστη». Μικρός ρόλος αλλά απίστευτα δύσκολος. Δεν έχει κραυγές, δεν έχει ξεσπάσματα. Όταν μαθαίνει ότι είναι μητέρα του Οιδίποδα και ότι κοιμήθηκε με το γιο της κι έκανε τέσσερα παιδιά μαζί του, δεν μπορεί να το υποφέρει. Παραείναι βαριά η εμπειρία. Η καρδιά της δεν μπορεί να τον αντέξει. Τη στιγμή που το μαθαίνει «πεθαίνει». Χάνει τη φωνή της. Προσπαθεί να ψελλίσει κάτι, αδύνατον. Το μόνο που λέει: «μη με ρωτάς τίποτε άλλο». Και πάει μέσα και κρεμιέται. Αλλά η ηθοποιός που παίζει το ρόλο πρέπει να δώσει την εντύπωση ότι κρεμιέται εκείνη τη στιγμή, στο σημείο εκείνο, τη στιγμή που το έμαθε είναι ήδη νεκρή. Καταλαβαίνετε τι εννοώ; Γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολος ο ρόλος. Τρέμω κάθε φορά που παίζω Ιοκάστη. Έχω το φόβο της σκηνής ενώ δεν έχω όταν παίζω Μήδεια. Δεν μιλάω υπερφίαλα. Η Μήδεια είναι επίσης πολύ δύσκολος ρόλος, απάνθρωπα δύσκολος, αλλά μπορείς να τον παίξεις, άσχημα ίσως, αλλά μπορείς. Η Ιοκάστη όμως όχι.

ΚΑΤΙΝΑ ΠΑΞΙΝΟΥ
από συνέντευξή της στο B.B.C.
εκπομπή ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ της ΕΡΤ

ο μοναχικός δρόμος της Αντιγόνης

«Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη» (1865)
Νικηφόρος Λύτρας (Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας)

Η Αντιγόνη είναι το 32ο έργο του Σοφοκλή. Διδάχτηκε την άνοιξη του 441 π. Χ. στις γιορτές των Μεγάλων Διονυσίων. Οι Αθηναίοι ενθουσιάστηκαν τόσο πολύ με το έργο αυτό που ανέδειξαν τον Σοφοκλή στρατηγό στον Σαμιακό πόλεμο μαζί με τον Περικλή, ο οποίος ανέθεσε στον Σοφοκλή τη διπλωματική αποστολή στις δύο κυριότερες ομοσπονδιακές πολιτείες, τη Χίο και τη Μυτιλήνη.
Η υπόθεση του έργου είναι γνωστή. Η Αντιγόνη δεν υπακούει στη διαταγή του βασιλιά της Θήβας, Κρέοντα, να μείνει άταφος ο αδελφός της, Πολυνείκης και πληρώνει με τη ζωή της την ανυπακοή αυτή. Το ίδιο όμως σκληρά θα πληρώσει και ο Κρέων βλέποντας τον γιο του και τη γυναίκα του να αυτοκτονούν ύστερα από τον θάνατο της Αντιγόνης.
Ο Σοφοκλής πήρε την ιστορία από κάποια παλιά επικά ποιήματα που εξιστορούσαν τους θηβαϊκούς μύθους, πρόσθεσε όμως και δικά του στοιχεία όπως η διαταγή να κλειστεί η Αντιγόνη σε πέτρινο υπόγειο τάφο και ο έρωτας της Αντιγόνης με τον Αίμονα.
Το να ασχοληθεί κανείς με ολόκληρη την Αντιγόνη είναι πρακτικά αδύνατο εκτός αν έχει απεριόριστες γνώσεις κι έχει σκοπό να γράψει ατέλειωτες αναρτήσεις, γι’ αυτό κι εμείς σήμερα θα περιοριστούμε σε μερικά σημεία της Αντιγόνης, τα οποία μας έκαναν εντύπωση και προκάλεσαν τον θαυμασμό μας.  

Γιατί ο Χορός κρατάει τόσο αδιάφορη στάση μπροστά στο δράμα της Αντιγόνης; 
Όταν ο Κρέων ανακοινώνει την απόφασή του για απαγόρευση της ταφής του Πολυνείκη, ο Χορός επικροτεί και λέει στον Κρέοντα πως είναι δικαίωμά του να επιβάλει όποιον νόμο θέλει τόσο για τους ζωντανούς όσο και για τους νεκρούς αυτής της πόλης. Μάλιστα προβλέπει ότι κανείς δεν είναι τόσο τρελός ώστε να παραβεί τη διαταγή του Κρέοντα. Όταν αποκαλύπτεται πως τελικά η Αντιγόνη είναι αυτή που τόλμησε να θάψει τον Πολυνείκη, ο Χορός λέει πως είναι σκληρή σαν τον πατέρα της. Κι όταν βλέπει τον νεαρό Αίμονα, τον λυπάται γιατί, λέει, η Αντιγόνη του έκλεψε την ευτυχία του γάμου. Όταν ο Κρέων μαλώνει τον Αίμονα ο Χορός πάλι επικροτεί και μάλιστα τονίζει πως μιλάει φρόνιμα. Όταν ο Κρέων ανακοινώνει τη φριχτή τιμωρία που επιφυλάσσει στην Αντιγόνη, να θαφτεί δηλαδή ζωντανή, ο Χορός αρχίζει να υμνεί τις χαρές του Έρωτα (είναι το περίφημο χορικό «Έρως ανίκατε μάχαν»). Κι όταν η Αντιγόνη ξεκινάει για το θάνατο ο Χορός λέει πως όλα συνέβησαν γιατί η Αντιγόνη έκανε του κεφαλιού της. Φυσικά υπάρχει μια προφανής απάντηση σε όλα αυτά. Ο Χορός αποτελείται από γέροντες ευγενείς της Θήβας που όπως είναι λογικό τάσσονται στο πλευρό του Κρέοντα. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει, έστω και κάπως διαφορετικό: γιατί ο Σοφοκλής επέλεξε ευγενείς για τη θέση του Χορού αναγκάζοντας έτσι την Αντιγόνη να βαδίσει μόνη της το δρόμο του μαρτυρίου χωρίς κάποιον να τη στηρίζει;

Γιατί η Αντιγόνη φέρεται τόσο σκληρά στην Ισμήνη; 
Όπως είναι γνωστό, η Ισμήνη αρχικά αρνείται να βοηθήσει την Αντιγόνη στο τολμηρό της εγχείρημα. Μόλις όμως όλα αποκαλύπτονται, η Ισμήνη προσπαθεί να αναλάβει και η ίδια την ευθύνη για όσα έγιναν. Φτάνει στο σημείο μάλιστα να ζητήσει να πεθάνει μαζί με την Αντιγόνη. Η Αντιγόνη αρνείται τη βοήθειά της, όχι τόσο για να σώσει τη ζωή της αδελφής της, αλλά γιατί δεν θέλει πια τη βοήθειά της. «Αφού ούτε εσύ το θέλησες, ούτε κι εγώ σε πήρα», της λέει φανερώνοντας πως δεν την έχει συγχωρέσει για την αρχική της άρνηση κι ύστερα συνεχίζει με τις φράσεις: «φίλος μου δεν είν’ αυτός, όπου αγαπά με λόγια» και «εκείνα που δεν άγγισες, δικά σου μην τα κάνεις» για να τελειώσει με την πιο σκληρή φράση: «Να! ρώτησε τον Κρέοντα. Εσύ που τον φροντίζεις». Η προσφορά της Ισμήνης φαίνεται πως δεν επηρεάζει ούτε στο παραμικρό τη στάση της Αντιγόνης, που όπως φαίνεται έχει διαλέξει τον δικό της μοναχικό δρόμο. 

Γιατί ο Κρέων αλλάζει γνώμη;
Άλλη μια σημαντική λεπτομέρεια. Ο Κρέων αλλάζει τελικά γνώμη, μόνο που το κάνει πολύ αργά. Τρέχει ο ίδιος να ανοίξει τον τάφο της Αντιγόνης, να την προλάβει ζωντανή, αλλά βρίσκει εκεί τον γιο του, που σε έξαλλη κατάσταση τον απειλεί με το σπαθί του, μπροστά στο πτώμα της Αντιγόνης.
Τι είναι αυτό όμως που κάνει τον Κρέοντα να αλλάξει γνώμη; Δεν είναι τα επιχειρήματα της Αντιγόνης που του εξηγεί πως εκείνη υπακούει σε νόμους ανώτερους αυτών της πολιτείας όπως οι άγραφοι κι αλάθευτοι νόμοι των θεών, που κανείς δεν ξέρει πότε πρωτοξεκίνησαν και οι οποίοι θα ζούνε για πάντα, ούτε τα επιχειρήματα του Αίμονα, ο οποίος του θυμίζει πως ο λαός της Θήβας είναι με το μέρος της Αντιγόνης και ακόμα του τονίζει πως δεν του ανήκει η Θήβα, απλώς είναι κυβερνήτης της και δεν έχει δικαίωμα να καταπατά το θεϊκό δίκιο. Ο Κρέων τελικά πείθεται από τον μάντη Τειρεσία που του φανερώνει τα διάφορα σημάδια που είδε, τα οποία προμηνύουν πως θα θρηνήσει νεκρό μέσα από την οικογένειά του.
Τι κρίμα για έναν κυβερνήτη να μην μπορεί να αντιληφθεί την αλήθεια μέσα από λογικά επιχειρήματα και τελικά να πείθεται από έναν μάντη. Δυστυχώς ο Κρέων αποδεικνύεται ανάξιος του αξιώματός του και άξιος της τραγικής του μοίρας.

Γιατί ο Αίμονας δε συναντάει την Αντιγόνη να της δείξει την αγάπη και την συμπαράστασή του;
Ο Αίμονας και η Αντιγόνη αγαπιούνται αλλά δε τους βλέπουμε να συναντιούνται σε καμιά στιγμή του έργου. Ακόμα και στο τέλος που βαδίζει, μόνη της, η Αντιγόνη προς τον θάνατο, δεν εμφανίζεται ο Αίμονας να της εκφράσει την συμπαράστασή του. Όπως φαίνεται, ο Σοφοκλής έχει πάρει την απόφαση η Αντιγόνη να ακολουθήσει τον μοναχικό της δρόμο, χωρίς κανένα συμπαραστάτη, χωρίς κανέναν άνθρωπο να της δίνει δίκιο, κάτι που σίγουρα αυξάνει το μεγαλείο της τραγικότητάς της.

Ανύπαντρη, άφιλη, άκλαυτη
στον τάφο με τραβούνε.
Τον ήλιο πια τα μάτια μου
Δε θα τον ξαναδούνε!
Κι εμέ κανένας φίλος μου
δε θα μοιρολογήσει.
Δάκρυ για με να χύσει
κανείς δε θα βρεθεί!

ΣΟΦΟΚΛΗΣ «ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μάνος 

Έχει υπάρξει πιο θαυμάσια περιγραφή του ανθρώπου από το παρακάτω χορικό;

Του κόσμου από τα θάματα
δεν είναι τίποτ’ άλλο,
που νάναι σαν τον άνθρωπο
περήφανο, μεγάλο.
Σε φουσκωμένα κύματα,
σε θάλασσα αφρισμένη,
αυτός ξέρει και μπαίνει
και φύσαγε, νοτιά!

Και τη θεά την υπέρτατη,
τη Γη, τη φαρδειοπλάτα,
π’ ακούραστα τα χαίρεται
τ’ αθάνατά της νιάτα,
ζέβει στ’ αλέτρι τ’ άλογα
και την περικυκλώνει,
βαθιά τήνε πληγώνει
και την καταπονεί.

Πιάνει πουλιά γοργόφτερα,
βουνίσια αγρίμια πιάνει,
τα ψάρια από τη θάλασσαν
αυτός με δίχτυα βγάνει.
Αυτός τον ταύρο, τ’ άλογο
ξέρει να μεταπείσει,
τη λευτεριά ν’ αφήσει
και στο ζυγό να μπει.

Αυτός και γλώσσαν έμαθε,
και σπίτια να σκεπάζει
και κόσμους εστερέωσε,
και φρόνημα σπουδάζει.
Με χίλιους τρόπους έρχεται
και χίλιους τρόπους ξέρει
και μόνο δε θα φέρει
θανάτου αποφυγή!

Αυτός το κάθε ανέλπιστο
με τέχνη μηχανεύει.
Πότε κακόν ορέγεται,
πότε καλό γυρεύει!
Και κείνος όπου χαίρεται
ψηλά την εξουσία
των νόμων την ουσία
συχνά παρεξηγά.

Μα πολιτείας ανάξιος
εκείνος που τολμάει
γιατί έτσι το φαντάστηκε,
τ’ άδικο ν’ αγαπάει.
Και δεν τον θέλω σύμμαχο,
φίλο μου δεν τον πιάνω,
στο σπίτι δεν τον βάνω,
όπου τα κάνει αυτά!

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ «ΑΝΤΙΓΟΝΗ»
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μάνος   

Πώς να ήταν άραγε η Αντιγόνη του Ευριπίδη;
Έγραψε κι ο Ευριπίδης «Αντιγόνη», η οποία δυστυχώς χάθηκε. Σώζονται μόλις 30 στίχοι. Το μόνο που γνωρίζουμε είναι πως στην εκδοχή του Ευριπίδη η Αντιγόνη, αφού έθαψε τον αδελφό της, παντρεύτηκε τον Αίμονα.