μακεδονιστί

Οι αρχαίοι Μακεδόνες μιλούσαν μια ελληνική διάλεκτο δωρικής προέλευσης την οποία χρησιμοποιούσαν προφορικά. Να διευκρινίσουμε πως στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε μια ενιαία γλώσσα αλλά διάφορες διάλεκτοι. Κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. άρχισε να επικρατεί η αττική διάλεκτος στην οποία γράφτηκαν τα κλασικά έργα των Ελλήνων ποιητών και φιλοσόφων.

Η μακεδονική διάλεκτος παρέμεινε για πολλά χρόνια η καθομιλουμένη του λαού, σε αντίθεση με την επίσημη γλώσσα που χρησιμοποιούσε η βασιλική οικογένεια και το Μακεδονικό κράτος, από τα χρόνια του Φιλίππου, που ήταν η αττική διάλεκτος, για την ακρίβεια η «αττικοϊωνική κοινή».

Ο κατάδεσμος της Πέλλας (4ος ή 3ος αι. π.Χ.) είναι μια κατάρα ή μαγική επωδός, γραμμένη σε φύλλο μολύβδου, που βρέθηκε στην Πέλλα το 1986. Η γλώσσα αναγνωρίζεται ως βορειοδυτική ελληνική ή δωρική ελληνική και το χαμηλό επίπεδο της συγγραφέως όπως φαίνεται από το λεξιλόγιο της και την πίστη της στη μαγεία, υπονοεί ότι μια διακριτή μορφή της Δωρικής μιλιόταν στην Πέλλα την εποχή που γράφτηκε η πινακίδα. Πάντως δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι το κείμενο είναι γραμμένο στην αυθεντική μακεδονική γλώσσα καθώς γνωρίζουμε πως ο πληθυσμός της Πέλλας δεν ήταν ομογενής.   

250 περίπου λέξεις από τη μακεδονική προφορική διάλεκτο έχουν αλιεύσει μέχρι τώρα οι επιστήμονες από μαρτυρίες, σχόλια και αναφορές ιστορικών, ποιητών, σχολιαστών, λεξικογράφων και γεωγράφων από την εποχή του Ομήρου και του Ηροδότου.

Σ’ αυτές τις 250 λέξεις περιλαμβάνονται ονόματα φυλών και ομάδων (π.χ. Μακεδνός, Αερόπες), τοπωνύμια (π.χ. Μακεδονία, Αλιάκμων), ονόματα μηνών (π.χ. Απελλαίος, Αρτεμίσιος), στρατιωτικοί όροι, έξι ονόματα ζώων (π.χ. αιγίποψ, αργίπους, δρήγες), διαλεκτικοί τύποι ελληνικών λέξεων (π.χ. δώραξ, ζέρεθρον), κάποιες της καθιερωμένης ελληνικής και μερικές που δεν εξηγούνται. Μια σημαντική λεπτομέρεια: μερικά από τα ανθρωπωνύμια και ονόματα μηνών απαντούν αποκλειστικά στη Μακεδονία επομένως δεν μπορούν να θεωρηθούν δάνεια από την κυρίως ελληνική γλώσσα.

Επιτύμβια στήλη από τη Βεργίνα

Προς το τέλος του 5ου αιώνα, και ραγδαία κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα, οι τοπικές διάλεκτοι παρήκμασαν και μια καθιερωμένη ελληνική, γνωστή αργότερα ως Κοινή, επικράτησε παντού στις περισσότερες χώρες που μιλούσαν ελληνικά. Η Μακεδονία δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Πραγματικά, υπό την αρχηγία ενός ελληνικού βασιλικού οίκου, ο οποίος επιδίωκε να εισαγάγει στο βασίλειο τις τέχνες και τον πολιτισμό της νότιας Ελλάδας, η καθιερωμένη ελληνική έγινε η γενική γλώσσα του λαού και του στρατού μέχρι το μέσο του αιώνα, το αργότερο. Η μακεδονική διάλεκτος ακόμα επιζούσε ως τοπικό ιδίωμα που το χρησιμοποιούσαν σε ειδικές περιστάσεις.
Ν. ΧΑΜΟΝΤ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Μπορεί ο Δημοσθένης να αποκαλούσε τους Μακεδόνες «βαρβάρους», αλλά με τις ανασκαφές της Βεργίνας αποδείχτηκε πως αυτός ο χαρακτηρισμός αποτελούσε έναν τρόπο υποτίμησης και χλευασμού. Γιατί στις επιτύμβιες στήλες της Βεργίνας βρέθηκαν 74 ελληνικά ονόματα και ένα θρακικό. Όλα γραμμένα με ελληνικά γράμματα. Αφού αυτές οι στήλες χρονολογούνται γύρω στο 350 π.Χ. και επειδή αναγράφονται και πατρώνυμα προκύπτει ότι οι Μακεδόνες μιλούσαν ελληνικά τουλάχιστον από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.

Από τον 4ο αιώνα π.Χ. η αττική διάλεκτος άρχισε να υποχωρεί και σιγά σιγά επιβλήθηκε σε όλη την Ελλάδα και σ’ όλες τις ελληνόφωνες περιοχές η ελληνιστική κοινή, όμως η μακεδονική διάλεκτος εξακολουθούσε να ζει παράλληλα, ιδιαίτερα στον μακεδονικό στρατό, στον οποίο η περηφάνια ήταν βαθιά ριζωμένη. Ο Πλούταρχος αναφέρει πως οι Μακεδόνες στρατιώτες υποδέχτηκαν τον Ευμένη μιλώντας του «μακεδονιστί», θέλοντας προφανώς να τον τιμήσουν καθώς ο Ευμένης δεν ήταν Μακεδόνας. Πάλι στον Πλούταρχο διαβάζουμε πως μερικοί από τους Πτολεμαίους σταμάτησαν να μιλούν μακεδονικά, κάτι που σημαίνει πως αρκετοί άλλοι Πτολεμαίοι διατηρούσαν τη χρήση της μακεδονικής γλώσσας. Για παράδειγμα η Κλεοπάτρα λέγεται πως γνώριζε τέλεια τη μακεδονική.

Σε εκατοντάδες συναντήσεις αρχαίων Μακεδόνων με άλλους Έλληνες δεν αναφέρεται πουθενά η ύπαρξη διερμηνέα, σε αντίθεση με πολυάριθμες μνείες διερμηνέων σε συναντήσεις Ελλήνων (και Μακεδόνων) με ασιατικούς λαούς. Συμπερασματικά η μακεδονική διάλεκτος ήταν μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη μορφή της ελληνικής που αντιστάθηκε στις εξωτερικές επιδράσεις και ήταν συντηρητική στην προφορά. Παρέμεινε έτσι μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. όταν υποτάχθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά στην πλημμυρίδα της κοινής ελληνικής.

 Όταν ο Αλέξανδρος εκπαίδευσε 30.000 νεαρούς Πέρσες για να ενσωματωθούν στον μακεδονικό στρατό, κανόνισε να «μάθουν τα ελληνικά γράμματα και να ανατραφούν σύμφωνα με τα μακεδονικά πολεμικά ήθη». Τα «ελληνικά γράμματα» έπρεπε να εκφράσουν την ελληνική γλώσσα και τα μακεδονικά όπλα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν στους αγώνες στο πλευρό των Μακεδόνων. Επιπλέον όταν ο Αλέξανδρος επέστρεψε από την Ινδία, οργάνωσε κάθε τομέα του πεζικού να συντίθεται σε αναλογία από τέσσερις Μακεδόνες και δώδεκα Πέρσες. Σε ένα στρατό οργανωμένο με αυτό τον τρόπο η κοινή γλώσσα ήταν πρακτική ανάγκη και αυτός ήταν ο λόγος που οι Πέρσες διδάσκονταν ελληνικά. Εξυπακούεται επομένως ότι η γλώσσα των Μακεδόνων στρατιωτών ήταν η ελληνική.

ΠΗΓΕΣ

Ομιλία του Γ. Μπαμπινιώτη για την αρχαία μακεδονική γλώσσα

Ο ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
Εκδόσεις ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Ν. ΧΑΜΟΝΤ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
Εκδόσεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ

Ν. ΧΑΜΟΝΤ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Κατάδεσμος της Πέλλας

Το μωσαϊκό των ελληνικών διαλέκτων

Βικιπαίδεια: Αρχαία μακεδονική γλώσσα