για το Αϊδίνι

Το Αϊδίνι της Μ. Ασίας είναι χτισμένο στην κοιλάδα του Μαιάνδρου ποταμού, νότια της Σμύρνης.
η φωτογραφία είναι από το
http://ordoumpozanis-teo.blogspot.gr/2012_06_01_archive.html

Αφιερωμένο στο Αϊδίνι της Μ. Ασίας είναι το βιβλίο της Κυριακής Μαθιώτη «Αϊδίνι», αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύουμε στη σημερινή μας ανάρτηση:

Στο Αϊδίνι οι Έλληνες είχαν δυο ναούς, του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Γεωργίου, νηπιαγωγείο, δημοτική σχολή, παρθεναγωγείο και σχολαρχείο.

Ο πληθυσμός της υποδιοικήσεως Αϊδινίου υπολογιζόταν σε 65.000 κατοίκους, από τους οποίους 10.000 περίπου Έλληνες.

Στην ελληνική κοινότητα Αϊδινίου ο πρόεδρος της Δημογεροντίας, από πλευράς ιεραρχίας ερχόταν δεύτερος μετά τον Τούρκο δήμαρχο. Οι δημογέροντες είχαν διοικητική, δικαστική και εν μέρει εκτελεστική εξουσία. Ήταν αυτοί που φρόντιζαν για όλα: από την τήρηση του πιο μικρού εθίμου μέχρι την εποπτεία των πνευματικών ιδρυμάτων. Αν κάποιος Έλληνας είχε δικαστικό πρόβλημα, δεν κατέφευγε στον καδή της πόλης αλλά στη Δημογεροντία η οποία είχε υψηλό το αίσθημα της ευθυκρισίας.

Σύμφωνα με τουρκικές στατιστικές, στα τέλη του 1918, το σαντζάκι Αϊδινίου αριθμούσε: 232.688 μουσουλμάνους, 31.403 Ελληνοοθωμανούς, 3.931 Εβραίους και 883 Αρμενίους.
Μετά τον σεισμό του 1899, το Αϊδίνι είχε δυο σχολεία αρρένων, ένα παρθεναγωγείο κι ένα νηπιαγωγείο με 200 μαθητές και 12 δασκάλους.

Στους 11 ελληνικούς οικισμούς ή γιουνανοχώρια όπως τα αποκαλούσαν οι Τούρκοι, γύρω από το Αϊδίνι, οι Έλληνες είχαν μικτά δημοτικά σχολεία.

Η ελληνική εθνικότητα των ιδιοκτητών των εργοστασίων και εργαστηρίων στο βιλαέτι Αϊδινίου υπερτερούσε των άλλων εθνικοτήτων. 4.008 ήταν οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις των Ελλήνων, ενώ των Τούρκων 1.216, των Αρμενίων 28 και των Εβραίων 21.

Από τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο και μετά οι βιομηχανίες όχι μόνο του βιλαετίου Αϊδινίου αλλά και ολόκληρης της Μ. Ασίας δοκιμάστηκαν σκληρά. Οι Τούρκοι πήραν αυστηρά μέτρα: κήρυξαν τον αποκλεισμό από τη θάλασσα και αρχίσανε τις βίαιες επιτάξεις των βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Σαν συνέπεια διακόπηκε ο εφοδιασμός των πρώτων υλών από την Ευρώπη και τα περισσότερα εργοστάσια που παίρναν προμήθειες από το εξωτερικό, εξαντλώντας τα τελευταία τους αποθέματα, σταμάτησαν να λειτουργούν. Επιβίωσαν μόνο τα εργοστάσια που προμηθεύονταν τις πρώτες ύλες από το εσωτερικό (αλευρόμυλοι, βυρσοδεψία, νηματουργεία, οινοπνευματοποιεία, ελαιοτριβεία).
Όπως και να ‘χει, κι αυτά τα εργοστάσια που εξακολουθούσαν να δουλεύουν, αργά ή γρήγορα μπήκαν στο στόχαστρο των επιτάξεων.

Για τον βιομήχανο δύο ήταν οι δρόμοι που μπορούσε να διαλέξει: ή να προτιμήσει την επίταξη και να δεθεί παίρνοντας ένα μικρό ποσό ή να συνεταιριστεί με Τούρκο και να θέσει την επιχείρησή του κάτω από τουρκική επωνυμία για να γλυτώσει τον εκβιασμό της επίταξης.

Οι νέες κοπέλες δούλευαν πολύ στον αργαλειό για να φτιάξουν την προίκα τους. Σε πολλά ρωμέικα σπίτια υπήρχαν από κάτω εργαστήρια που ξεκινούσαν τη λειτουργία τους από τα χαράματα και τελείωναν με τη δύση του ήλιου. Αυτή η κατ’ οίκον βιομηχανία ήταν πολύ συνηθισμένη σε κάθε γωνιά της Μ. Ασίας.

Τα έσοδα από το εμπόριο χαλιών ήταν αρκετά για να ζήσουν μια ολιγομελή οικογένεια. Τα έξοδα του σπιτιού, τα δίδακτρα των παιδιών, οι φόροι στο κράτος, καλύπτονταν. Συχνά περίσσευαν παράδες και για αγαθοεργίες. Οι μεγαλύτεροι βιομήχανοι, αυτοί που διέθεταν ολόκληρα εργοστάσια και μεγάλο προσωπικό, ζούσαν μέσα στη χλιδή, όπως η υψηλή κοινωνία της Ευρώπης.

Οι μαθητές των σχολείων εκκλησιάζονταν συχνά τις Κυριακές, αλλά και στις γιορτές. Οι κοπελίτσες ήταν πολύ όμορφες με τις μπλε ποδιές, τα άσπρα κολάρα και τις γαλανόλευκες κορδέλες στα μαλλιά. Όλοι ήξεραν να ψέλνουν τους εκκλησιαστικούς ύμνους, τα τροπάρια και τα απολυτίκια. Στο σχολείο τους μάθαιναν την τούρκικη γλώσσα από την Πέμπτη δημοτικού, αν και δεν τη μελετούσαν με πολύ ενδιαφέρον.

Τα παιδιά γιόρταζαν την επέτειο του ’21 τραγουδώντας άφοβα τον ελληνικό ύμνο. Τα τούρκικα τα διδάσκονταν σαν βοηθητικό μάθημα, δεν σκοτίζονταν για να τα μάθουν.
Οι γονείς συχνά δίνανε στα νεογέννητα παιδιά τους ονόματα με σημασία: Ελευθέριος, που ήταν το όνομα του Βενιζέλου, αλλά και σήμαινε την πολυπόθητη λευτεριά, Κωνσταντίνος, που ήταν ο βυζαντινός βασιλιάς και θα έπαιρνε την Πόλη πίσω, Όλγα, από το όνομα της βασίλισσας της Ελλάδος, Ειρήνη, επειδή αυτή ήταν ιερή και χρειαζούμενη για το έθνος τους κ.ά. Δίνανε όμως και ονόματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία, την ιστορία και τους αγίους της Χριστιανοσύνης.

Πάντα πριν από τις γιορτές οι δημογέροντες έκαναν ευποιία. Πολυπληθείς οικογένειες που δύσκολα συντηρούνταν και γέροι άνθρωποι, ανήμποροι να δουλέψουν, δέχονταν τρόφιμα και χρηματικά ποσά. Δεν άδειαζε εύκολα το ταμείο, γιατί ήταν λίγες οι οικογένειες που είχαν ανάγκη φιλανθρωπίας. Οι περισσότεροι Έλληνες της πόλης ζούσαν έχοντας εξασφαλίσει τα χρειώδη.

Όταν η θρησκευτική πομπή της Ανάστασης περνούσε τους δρόμους της πόλης με προστασία της τουρκικής χωροφυλακής, ανοίγαν τα παράθυρα και πρόβαλαν γυναικεία κεφάλια στολισμένα με γαλάζια λουλούδια στα μαλλιά, τιμητικά, για την πατρίδα, νοικοκυρές που δεν πήγανε στην εκκλησία ή κάνανε τάμα, ακουμπούσαν κατόπιν πάνω στην εικόνα ένα τζοβαΐρικο ή ένα πεντόλιρο. Ως και οι Τουρκάλες έβγαιναν έξω και κρεμούσαν χρυσοκέντητους τσεβρέδες στην Ανάσταση. Όλα αυτά τα πολύτιμα αντικείμενα οι δημογέροντες τα πουλούσαν και φρόντιζαν να αντεπεξέρχονται όσο το δυνατό στις οικονομικές ανάγκες που τους καλούσαν.

αποσπάσματα από το βιβλίο της Κυριακής Μαθιώτη «ΑΪΔΙΝΙ»
Εκδόσεις ΚΩΔΙΚΑΣ

η σφαγή των Ελλήνων κατοίκων του Αϊδινίου

Στις 14 Μαΐου 1919  ο ελληνικός στρατός μπήκε στο Αϊδίνι. Δε δόθηκε μάχη. Οι Τούρκοι του Αϊδινίου δέχτηκαν να μην προβάλουν αντίσταση με αντάλλαγμα την υπόσχεση ότι ο τουρκικός πληθυσμός δε θα διέτρεχε κίνδυνο.
Στις γύρω περιοχές όμως παρέμεναν δυνάμεις άτακτων Τούρκων, ενώ μέσα στην πόλη οι Τούρκοι κάτοικοι παρέμεναν οπλισμένοι.
Η επίθεση των Τούρκων στο Αϊδίνι ξεκίνησε στις 15 Ιουνίου του 1919 Τσέτες με αρχηγό τον Γιουρούκ Αλή και τακτικός στρατός της 57ης Μεραρχίας με διοικητή τον Σεφίκ μπέη άρχισαν να χτυπάνε το Αϊδίνι.
Η κατάσταση ήταν δύσκολη. Ο επικεφαλής του ελληνικού στρατού, συνταγματάρχης Σχινάς, αναγκάστηκε να αφήσει τα φυλάκια και να διατάξει οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού μέσα στην πόλη, μια απόφαση που αποδείχτηκε ολέθρια διότι οι Τούρκοι κάτοικοι που ήταν οπλισμένοι άρχισαν -κρυμμένοι στα σπίτια τους- να πυροβολούν εναντίον των Ελλήνων στρατιωτών.
Τελικά ο Σχινάς αποφάσισε την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από το Αϊδίνι με αποτέλεσμα περίπου 1.000 από τους κατοίκους του Αϊδινίου να βρουν μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους οι οποίοι επί 3 ημέρες προέβησαν σε αμέτρητες δολοφονίες, βιασμούς και βασανιστήρια. Ανάμεσά τους μαρτύρησαν και οι 31 ηρωικοί νεαροί πρόσκοποι του Αϊδινίου που είχαν πάρει όπλα να βοηθήσουν τον ελληνικό στρατό. Για την ηρωική θυσία των νεαρών αυτών προσκόπων μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα εδώ.
Η τραγική ειρωνεία είναι πως οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να κρατήσουν για πολύ το Αϊδίνι. Τέσσερις μέρες αργότερα ο ελληνικός στρατός επανεκατέλαβε το Αϊδίνι. Οι Τούρκοι δεν πρόβαλαν αντίσταση και έφυγαν χωρίς να δώσουν μάχη.
Ο συνταγματάρχης Σχινάς πέρασε αργότερα στρατοδικείο για την απόφασή του να εγκαταλείψει το Αϊδίνι και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη.

οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο της Κυριακής Μαθιώτη «ΑΪΔΙΝΙ»
Εκδόσεις ΚΩΔΙΚΑΣ

Οι πρόσκοποι του Αϊδινίου λίγο πριν τη σφαγή τους από τους Τούρκους

η έκθεση της επιτροπής της Αντάντ

Οι κυβερνήσεις των συμμάχων της Αντάντ ανέθεσαν σε ειδική προανακριτική επιτροπή να ερευνήσει τα γεγονότα του Αϊδινίου. Μια περίληψη της έκθεσης της επιτροπής περιέχεται στο παρακάτω απόσπασμα του βιβλίου της Κ. Μαθιώτη, το οποίο και δημοσιεύουμε αυτούσιο, με τη διευκρίνιση πως η συγγραφέας αμφισβητεί την αξιοπιστία της έκθεσης καταλογίζοντας στην επιτροπή μεροληψία υπέρ των Τούρκων.  

Στην αναφορά η Επιτροπή παραδεχόταν ότι μεγάλος αριθμός Τούρκων, αντρών, γυναικών και παιδιών που προσπάθησαν να σωθούν από τις φλόγες που κατέκαιαν τον μαχαλά τους, δέχτηκαν πυρά των Ελλήνων στρατιωτών, και ότι οι Έλληνες εκκένωσαν την πόλη τη νύχτα, αφού προηγουμένως έκαναν αναρίθμητες εγκληματικές ενέργειες.
Επίσης η Επιτροπή στην αναφορά της έγραφε ότι σε όλη την περιοχή του Αϊδινίου, όλος ο πληθυσμός, Τούρκοι και Έλληνες ήταν ένοπλοι. Ότι τα ελληνικά στρατεύματα κάνοντας ένοπλες αναγνωρίσεις στα πέριξ του Αϊδινίου κάψανε πολλά χωριά, ότι πολλοί Έλληνες πολίτες ήθελαν να φύγουν μαζί με τον στρατό που υποχωρούσε αλλά εμποδίστηκαν από τη Διοίκηση, ακόμη ότι η πυρκαγιά στην ελληνική συνοικία οφειλόταν στις συμμορίες του Γιουρούκ Αλή οι οποίες μπήκαν το πρωί της 17ης Ιουνίου και λεηλάτησαν τα σπίτια, σκοτώνοντας αδιακρίτως ηλικίας και φύλου τους κατοίκους. Συνεχίζοντας, έλεγε ότι αυτοί που διέφυγαν τον θάνατο αλλά όχι και την κλοπή ήταν περίπου 2.000 ή 3.000 και κατόρθωσαν να καταφύγουν πριν το μπάσιμο των Τούρκων ανταρτών στη Μονή των Γαλλίδων μοναχών, ότι υπό την προστασία του διοικητού της 57ης Μεραρχίας Σεφήκ μπέη, μεταβιβάστηκαν στο κονάκιο της πόλης, όπως επίσης και πολλοί προύχοντες και ότι ο αριθμός των Ελλήνων και Τούρκων θυμάτων δεν ήταν εύκολο να εξακριβωθεί.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΘΙΩΤΗ «ΑΪΔΙΝΙ»
Εκδόσεις ΚΩΔΙΚΑΣ

 

η εκδίκηση του Κονδύλη

Λίγες μέρες αργότερα αποβιβάστηκε στη Σμύρνη το 3ο Σύνταγμα πεζικού με διοικητή τον συνταγματάρχη Γεώργιο Κονδύλη. Στον Κονδύλη ανατέθηκε η «τιμωρία των μακελάρηδων του Αϊδινίου». Ο Κονδύλης με κεραυνοβόλες επιθέσεις πέρασε τον Μαίανδρο ποταμό και επιτέθηκε στο τουρκικό στρατόπεδο της Τσίνας όπου «δεν άφησε Τούρκο ούτε για να έχει να διηγηθεί» (η φράση είναι από το βιβλίο της Κ. Μαθιώτη).
Στη συνέχεια ο Κονδύλης συνέχισε την προέλασή του γύρω από το βουνό Σαπουντζά – Νταγ καίγοντας τουλάχιστον 7 τουρκικά χωριά. «Μόνο η θύελλα συγκρινόταν μαζί του» γράφει η Κ. Μαθιώτη. Όταν μάλιστα ο Ιταλός διοικητής της περιοχής παραπονέθηκε στον Κονδύλη για τις ενέργειές του ο Κονδύλης του απάντησε: «Να πείτε σ’ αυτόν τον κύριο ότι εφόσον προστατεύουν τους Τούρκους και τους αφήνουν ελεύθερους να μας χτυπούν, θα κάψω όχι 7, αλλά 17 χωριά, έστω κι αν χρειαστεί να φτάσω στη Βαβυλώνα».