Γιώργος Θεοτοκάς
Αν έχετε μια ευγενική ψυχή, θα καταλάβετε μια μέρα πως η μόνη δυνατή ευτυχία είναι η προσφορά του εαυτού σας.
“ΑΡΓΩ”
Δε σημαίνει τίποτα αν η ελευθερία μάς ωφελεί ή μας βλάφτει. Χρωστούμε να είμαστε ελεύθεροι. Δεν είναι δικαίωμα, αλλά μια υποχρέωση. Είναι ζήτημα αξιοπρέπειας για το έθνος και για τον κάθε πολίτη, ζήτημα αυτοσεβασμού…
“ΑΡΓΩ” Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ
Ο Γιώργος Θεοτοκάς περιγράφει τη θαυμαστή ιστορία της εύρεσης των Απομνημονευμάτων του Στρατηγού Μακρυγιάννη: Η οικογένεια Μακρυγιάννη δεν ήξερε την ύπαρξη των Απομνημονευμάτων. Ο Βλαχογιάννης, οδηγημένος από κάποια πληροφορία που είχε βρει σε κάποιο παλιό βιβλίο ή χειρόγραφο (δε θυμάται πια) αποτάθηκε στο συνταγματάρχη Κίτσο Μακρυγιάννη, γιο του Στρατηγού, και τον παρακίνησε να ψάξει. Σε καμιά δεκαπενταριά μέρες ο Κίτσος τον ειδοποίησε πως είχε βρει ένα χειρόγραφο, χωμένο σ’ ένα τενεκέ παραριγμένο σε μια απόμερη γωνιά του σπιτιού. Το χειρόγραφο ήτανε μουχλιασμένο από την υγρασία, μα δεν είχε ακόμα αποσυντεθεί. Υπό τις συνθήκες αυτές είναι θαύμα πως διατηρήθηκε απάνω από πενήντα χρόνια.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ «ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ» Εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ
“Αξίζει να είναι κανείς Έλληνας τις μέρες αυτές”
2 Νοεμβρίου 1940
Θαυμάσιοι καιροί (δυστυχώς, γιατί βοηθούν τους αεροπόρους του εχθρού). Η Αθήνα διατηρεί μια όψη εορτάσιμη. Κόσμος πολύς χυμένος στους δρόμους, κίνηση εξαιρετική. Περνούν μονάδες του στρατού που πηγαίνουν στο μέτωπο. Οι φαντάροι τραγουδούν, το πλήθος χειροκροτεί και ζητωκραυγάζει.
Αξίζει να είναι κανείς Έλληνας τις μέρες αυτές.
7 Φεβρουαρίου 1941
Συνάντηση με τον Κώστα Λυκιαρδόπουλο, που έμεινε στη γραμμή ενάμιση μήνα και έπαθε κρυοπαγήματα. Μου διηγείται διά μακρών τις περιπέτειές του, τη μεγάλη επίθεση στην οποία έλαβε μέρος και το πώς δε βάσταξε η καρδιά του να τραβήξει απάνω στους Ιταλούς που έφευγαν σαν λαγοί.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ “ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ” Εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ
22 Νοεμβρίου 1941
Το θέαμα ανθρώπων που πέφτουν στο δρόμο από την πείνα έχει γίνει κάτι απλό, καθημερινό. Μερικοί στέκουνται, προσπαθούν να βοηθήσουν με κάτι φαγώσιμα ή με λίγα χρήματα, ξέροντας πόσο ασήμαντη είναι η βοήθειά τους. Οι περισσότεροι κάνουν πως δε βλέπουν. Με τι εκπληκτική ευκολία γίναμε αναίσθητοι!
Σε ορισμένες στιγμές νιώθω τόση ντροπή, σα να ήμουνα εγώ ο υπεύθυνος για ό,τι συμβαίνει.
4 Δεκεμβρίου 1941
Χειμώνας δυνατός και πρόωρος.
Η πείνα έχει απλώσει τη φοβερή σκιά της παντού.
Η Αθήνα γίνεται ένας τόπος φρίκης.
Στην οδό Κηφισίας, στην οδό Σταδίου, στην οδό Πανεπιστημίου άνθρωποι πέφτουν αναίσθητοι από την πείνα.
Το κάρο που κουβαλά τους πεθαμένους.
1943
Γενικά το πλήθος έδειξε συμπόνια και συμπάθεια στους Ιταλούς και προσπάθησε να τους βοηθήσεις, δίνοντάς τους ρούχα πολιτικά και, σε πολλές περιπτώσεις, κρύβοντάς τους όπως έκρυβε στα 1941 τους Άγγλους για να μην τους πιάσουν οι Γερμανοί. Είναι παράξενος λαός οι συμπατριώτες μου, με αντιδράσεις απροσδόκητες και, όπως είδαμε τόσες φορές τα τελευταία χρόνια, μ’ ένα βάθος ανθρωπισμού εξαιρετικού. Ενώ, δυο χρόνια τώρα, όλος ο πληθυσμός βυσσοδομούσε εναντίον των Ιταλών και απειλούσε πως, όταν θα φεύγουν θα τους κάνει και θα τους δείξει, ξαφνικά, μόλις τους είδε πεσμένους, τους λυπήθηκε. Κανέναν δεν πείραξε και ίσια – ίσια τους βοηθεί με κάθε τρόπο, θαρρείς πως μόλις καταθέσανε τα όπλα και διαλύθηκε ανάμεσα σ’ αυτούς και σ’ εμάς η ατμόσφαιρα του πολέμου, ξαναήρθε αυτόματα στην επιφάνεια κάποια κρυμμένη αλληλεγγύη προς τους “ανθρώπους που μας μοιάζουν”.
Ίσως πάλι, κατά πρώτο λόγο, είναι η απλή αλληλεγγύη ανθρώπου προς άνθρωπο, προς τον εχθρό που, πέφτοντας, ξαφνικά ξαναγίνεται “άνθρωπος”.
Χαίρουμαι γι’ αυτό που σημειώνω. Είναι κάτι πολύτιμο. Φανερώνει πως η ηθική ζωή αυτού του λαού έχει ορισμένες γερές βάσεις, πως τα βαθύτερα ένστικτά του είναι καλά.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ “ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ”
Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ
Ο Γιώργος Θεοτοκάς γράφει για τα Δεκεμβριανά και το ξέσπασμα του εμφύλιου πολέμου:
3 Δεκεμβρίου. Εκτροχιαστήκαμε. Κουτή τακτική της δεξιάς, που, με την εμπάθειά της, εμπόδισε, όσο ήτανε στο χέρι της, την πολιτική του κατευνασμού να επιτύχει, δηλητηριάζοντας ολοένα την ατμόσφαιρα με την προκλητικότητά της. (…) Κουτή τακτική της αριστεράς που, την τελευταία στιγμή, έσπρωξε τα πράματα στα άκρα, χωρίς να είναι τούτο αληθινά αναπόφευκτο. (…) Κουτή, λέω, εξόν αν η αριστερά υπακούει σ’ εντολές απ’ έξω, που αποβλέπουν στην εφαρμογή μυστικών διεθνών σχεδίων. Και τούτο βέβαια θα ήτανε το χειρότερο ενδεχόμενο, το πιο επικίνδυνο για την εθνική μας ύπαρξη. Υπερβολική αδιαλλαξία των Άγγλων που εκδηλώθηκε και με πράξεις και με λόγια και που με ξενίζει βαθιά. (…) Όλοι αυτοί οι παράγοντες μας οδήγησαν στο ξέσπασμα της πολιτικής κρίσης και στα σημερινά θλιβερά γεγονότα. Η Κυβέρνηση απαγόρευσε το συλλαλητήριο που είχε καλέσει το ΕΑΜ για σήμερα. Το ΕΑΜ περιφρόνησε τη διαταγή κι η αστυνομία πυροβόλησε τους διαδηλωτές στο Σύνταγμα και σποραδικά στη λεωφόρο Κηφισίας. (…) Το ηλεκτρικό δε λειτουργεί, ούτε το τηλέφωνο. Για αύριο αναγγέλεται γενική απεργία. Το απόγευμα είδα νέους που τοιχοκολλούσαν εαμικές προκηρύξεις τραγουδώντας: «Τα όπλα δεν τα δίνουμε!» Ένας λαϊκός τύπος, που τους συνόδευε, εξηγούσε στους διαβάτες: «Μόνοι μας τα πήραμε! Γιατί να τα δώσουμε;»
ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ «ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ» Εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ
Ο Γ. Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού – Τρικούπη:
Ο Σολωμός 24 χρονώ, ο Τρικούπης 34. Ως εκείνη τη στιγμή ο Σολωμός δεν έχει ξεκαθαρίσει στη συνείδησή του αν είναι Έλληνας ή Ιταλός. Η γλώσσα και η παιδεία, ίσως και η πατρική καταγωγή, τον τραβούν προς την Ιταλία, αλλά η Επανάσταση τον έχει συγκινήσει. Είναι άβουλος και ασυνείδητος, ένα χαμένο παιδί που δε βρήκε τον εαυτό του. (…) Ο Τρικούπης σ’ αυτή τη συνάντηση είναι αναμφίβολο ότι ενεργεί μ’ ένα πολιτικό σκοπό· να προσθέσει τη συνείδηση στη μεγαλοφυία, να επιστρατεύσει τη σκοτεινή δύναμη και να τη θέσει στην υπηρεσία της Ελλάδας. Αξιοθαύμαστη η πολιτική και πνευματική διαίσθηση του Τρικούπη, που καταλαβαίνει το δαιμόνιο του Σολωμού προτού το καταλάβει ο ίδιος ο Σολωμός, που αισθάνεται μες στον πόλεμο την ανάγκη της ποίησης, της ποίησης που θα είναι η φωνή του έθνους. Θέλει να δώσει στο έθνος μια φωνή. Το αποτέλεσμα της συνάντησης είναι κευραυνοβόλο, ο Σολωμός μονομιάς γίνεται Έλληνας, κατακτά την ελληνική γλώσσα (και την αναδημιουργεί), γράφει τον Ύμνο, όλα αυτά σε ελάχιστο καιρό. Κι ο Τρικούπης φεύγει, ο ρόλος του τελείωσε.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΘΕΟΤΟΚΑΣ “ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ”
Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ
λογομνήμων... 